تألیف کلان دانشنامه قرآن‌شناسی در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
گروه اندیشه: کلان دانشنامه قرآن‌شناسی در پژوهشکده دانشنامه‌نگاری متعلق به پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در بیش از ۲۰ جلد زیر نظر حجت‌الاسلام والمسلمین علی‌اکبر رشاد در دست تألیف است.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، پس از چاپ دانشنامه فاطمی(س) در شش مجلد که با همت پژوهشکده دانشنامه‌نگاری متعلق به پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی بر محور شخصیت آسمانی دخت نبی حضرت زهرا(س) تالیف شده بود، هم‌اکنون کلان دانشنامه قرآن‌شناسی در این پژوهشکده زیر نظر حجت‌الاسلام والمسلمین علی اکبر رشاد تألیف می‌شود.
دانشنامه قرآن‌شناسی، گسترده نگاشته‌ای با ساختار موضوعی است که در قالب سلسله دانشنامه‌های مستقل در مجموع یک کلان دانشنامه را تشکیل می‌دهد. این دانشنامه در بیش از بیست مجلد و مشتمل بر متجاوز از هشتصد مدخل کلان و در دو محور عمده؛ 1. مباحث پیرامون قرآن(علوم قرآنی؛ بخش اول) 2. مباحث درون قرآنی (معارف قرآن؛ بخش دوم، سوم و چهارم) تألیف می‌شود.
معرفی درست و دقیق قرآن کریم و تبیین متقن و مستند هویت و حقانیت آن، تبیین بالندگی و کارآیی تعالی قرآن کریم، تحلیل روزآمد و نظام‌مند دیدگاه‌های قرآنی با لحاظ نظرات نوپدید و نیازهای معاصر، نقد آرای انحرافی و پاسخ به پرسش‌های اساسی و شبهات شایع در حوزه علوم قرآنی و معارف قرآن از مهم‌ترین اهدافی است برای نگارش این دانشنامه عنوان شده است.
ساختار علمی و موضوعی دانشنامه نیز شامل موارد روبه‌رو است؛ بخش اول شامل الف) مباحث پیرامون قرآن(علوم قرآنی) شامل مباحث برون‌قرآنی در شش مجلد مشتمل بر 86 مدخل:
1. قرآن شناخت (جلد اول و دوم)؛ شامل موضوعاتی چون نزول قرآن، جمع قرآن، تاریخ‌گذاری قرآن، اهداف قرآن، مکی و مدنی، مصاحف صحابه، اسباب‌النزول، جامعیت قرآن و ... .
2. تاریخ ترجمه و تفسیر (جلد سوم)؛ شامل موضوعاتی چون تفسیر پیامبر(ص)، تفسیر تابعین، تفسیر صحابه، تفسیر در دوران معاصر، ترجمه قرآن، ترجمه قرآن به فارسی، ترجمه قرآن به زبان‌های دیگر.
3. مبانی و قواعد تفسیر (جلد چهارم)؛ شامل موضوعاتی چون امکان فهم قرآن، ظاهر و باطن قرآن، تأویل، جری و تطبیق، شرایط مفسر، اسرائیلیات، مجعولات، نشانه‌شناسی و ... .
4. روش‌های تفسیری (جلد پنجم)؛ شامل موضوعاتی چون تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر عقلی، تفسیر اجتهادی، تفسیر اشاری، تفسیر تنزیلی و ... .
5. تعامل قرآن با مقوله‌های دیگر (جلد ششم)؛ شامل موضوعاتی چون قرآن و سنت، قرآن و علم حدیث، قرآن و علوم تجربی، قرآن و علوم ادبی، قرآن و زندگی و ... .
ب) مباحث درون قرآن(معارف قرآنی)، شامل؛ مباحث درون‌قرآنی و میان‌رشته‌ای در باب هست‌ها و نیست‌ها(حکمت نظری) و بایدها و نبایدها(حکمت عملی).
بخش دوم نیز شامل موارد روبه‌رو است:
1. کلام؛ در سه مجلد مشتمل بر 86 مدخل در موضوعات کلیات، دین، خداشناسی، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی، کتاب، نبوت، امامت و معاد
2. اندیشه اجتماعی و سیاسی؛ در سه مجلد مشتمل بر 80 مدخل در موضوعات؛ کلیات فلسفه اجتماعی، نظریه‌ها، مفاهیم و مبانی، حوزه‌ها، مبانی و اصول سیاست در قرآن و مسائل سیاست در قرآن.
3. قرآن و نجوم؛ تک جلد مشتمل بر 26 مدخل در موضوعات آفرینش، آسمان و ویژگی‌های آن، اجرام آسمانی، ویژگی‌های اجرام آسمانی و اوقات.
بنا بر این گزارش، اقتصاد: در دو مجلد مشتمل بر 53 مدخل در موضوعات:
1. مبانی، اهداف و مفاهیم، رفتارهای اقتصادی، عقود و احکام اقتصادی، قواعد اقتصادی و اقتصاد بخش دولتی.
2 حقوق جزا در سه مجلد مشتمل بر 88 مدخل در موضوعات حقوق جزای عمومی، حقوق جزای اختصاصی، آئین دادرسی و جرم‌شناسی.
3. حقوق خصوصی عمومی و بین‌الملل در سه مجلد مشتمل بر 83 مدخل در موضوعات کلیات و فلسفه حقوق، قواعد حقوقی، حقوق بشر، حقوق محیط زیست، حقوق خصوصی (حقوق خانواده، حقوق قراردادها، اصول و قواعد، آیین دادرسی مدنی)، حقوق عمومی و حقوق بین‌الملل.
4. فقه عبادی، تک مجلد مشتمل بر 38 مدخل در موضوعات کلیات قرآن و فقه، اقسام عبادت (قلبی، بدنی، مالی) بخش سوم این دانشنامه را تشکیل می‌دهند.
بخش چهارم نیز شامل موارد ذیر است:
1. اخلاق؛ در سه مجلد مشتمل بر 83 مدخل در موضوعات کلیات (مراد مبادی و مبانی اخلاق است)، اخلاق بندگی (مراد مناسبات آدمی با خداوند است)، اخلاق فردی (مناسبات آدمی در قلمرو خویش) شامل فضایل اخلاقی . . رذایل اخلاقی، اخلاق اجتماعی (مناسبات آدمی با انسان‌ها) شامل فضایل اخلاقی . . رذایل اخلاقی و بخش اخلاق کاربردی و هنجاری (عملی)
2. تاریخ اسلام؛ تک مجلد مشتمل بر 42 مدخل در موضوعات مباحث عام تاریخ، خاندان و قبیله پیامبر(ص)، پیامبر(ص) در مکه و پیامبر(ص) در مدینه.
3. قرآن و شیعه: تک مجلد مشتمل بر 26 مدخل در موضوعات؛ بخش اهتمام شیعه به قرآن، بخش علوم قرآنی، بخش شیعه و علوم دینی، بخش شیعه و فقه، بخش شیعه، قرآن و روایات و بخش شیعه و تفسیر.
4. قرآن و اهل بیت(ع)؛ تک مجلد مشتمل بر 44 مدخل در موضوعات کلیات قرآن و اهل بیت(ع)، قرآن و امامت اهل بیت(ع)، قرآن و فضایل اهل بیت(ع)، قرآن وفضائل امیر المؤمنین(ع)، قرآن و معاندان اهل بیت(ع) و قرآن و معصومین(ع).
5. در ضمن گروه‌های ادیان، فلسفه، معرفت‌شناسی، عرفان، تربیت، مدیریت، هنر، طبیعیات، فراروانشناسی، محیط زیست در حال حاضر از اولویت کاری دانشنامه خارج شده است.
یادآور می‌شود، در هر محور گروه علمی متشکل از کارشناسان متخصص در موضوع عهده‌دار طراحی، هدایت و ساماندهی امور علمی است و شورای علمی متشکل از صاحبنظران برجسته علوم قرآنی، به‌عنوان بالاترین مرجع تصمیم‌گیری در امور علمی بر فعالیت گروه‌ها نظارت دارد.
نتایج و آثار دانشنامه
دانشنامه قرآن‌شناسی علاوه بر آنکه پاسخگوی شبهات خاورشناسان در مورد قرآن به‌ویژه دائرةالمعارف قرآن لیدن است موجب رشد و بالندگی دانش‌های میان‌رشته‌ای و زمینه‌ساز تولید علم و جهت‌دهی به مبانی علوم انسانی خواهد بود و می‌تواند راهگشای برخی مشکلات علمی مسلمانان به‌ویژه در رشته‌های علوم انسانی در ایران بلکه در جهان اسلام باشد.
پیشرفت کار دانشنامه قرآن‌شناسی
امید می رود تا نمایشگاه قرآن سال آینده در مرحله نخست 35 مقاله دانشنامه علوم قرآن (حول القرآن) در قالب 2 جلد منتشر شود. براساس سیر و سامانه علمی فنی پژوهشکده دانشنامه‌نگاری در حال حاضر، تعداد 20 مقاله از این دانشنامه در مرحله ویرایش ادبی و 15 مقاله دیگر در مرحله ویرایش نهایی علمی ساختاری قرار دارد. البته در پژوهشکده دانشنامه‌نگاری مقالات فراوان دیگری نیز از گروه‌های مختلف در مراحل نگارش ویرایش و کنترل منابع و...قرار دارد.
