مهمترین عوامل مؤثر در میزان آشنایی طلاب با ولایت فقیه

طلابی که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی با ترویج اندیشه امام خمینی(ره)، در پیروزی انقلاب و تشکیل نظام نقش به‌سزایی ایفا کردند، پس از پیروزی انقلاب نیز با حفظ و انتقال آن به جامعه و نسل جدید، نقش مهمی در مقبولیت و استمرار نظام بر عهده داشتند؛ پرسش اصلی اینجاست، طلاب انقلابی که برای استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران مبتنی بر ولایت فقیه از جان خود مایه گذاشتند، آیا اکنون نیز از آمادگی و انگیزه لازم برای جانفشانی در راه استمرار نظام با محوریت ولایت فقیه برخوردارند؟ بدیهی است این آمادگی با آگاهی سیاسی و آشنایی مداوم با مبانی نظام به­ دست می­‌آید.

کتاب «طلاب و موضوع ولایت فقیه با تأکید بر اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)» به نویسندگی علی اکبری‌معلم در پی رسیدن به پاسخ این پرسش نگارش شده است.

از آن­جا که مرحله آشنایی، پایه التزام و رفتار انسان به حساب می‌آید، لازم است میزان آشنایی طلاب با موضوع ولایت فقیه مورد بررسی قرار بگیرد تا توانایی و میزان آمادگی آنان برای حفظ مقبولیت و استمرار نظام سیاسی تحلیل شود؛ با توجه به سیره و رویه جاری فقهای شیعه و صاحب­‌نظران اسلامی معاصر به‌ویژه امام راحل در طرح و بررسی موضوع ولایت فقیه، مباحث این کتاب در پنج فصل اصلی طبقه­‌بندی شده است. مفهوم و پیشینه ولایت فقیه؛ شرایط، وظایف، اختیارات و شبهات پیرامون موضوع ولایت فقیه؛ موضوع ولایت فقیه در قانون اساسی؛ عملکرد ولایت فقیه در جمهوری اسلامی ایران و منابع مهم پیرامون موضوع ولایت فقیه پنج فصل کتاب «طلاب و موضوع ولایت فقیه با تأکید بر اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)» به‌شمار می‌روند که این پنج قسم به عنوان شاخص­‌های اصلی برای بررسی میزان آشنایی طلاب با موضوع ولایت فقیه معرفی و عملیاتی شده­‌اند.

خبرنگار ایکنا از قم، برای تحلیل و واکاوی بیشتر ابعاد نگارش این کتاب، ضرورت نگارش و مطالعه آن و نیز رسیدن به درک صحیحی از موضوعات مطرح‌شده در این کتاب به گفت‌و‌گو با علی اکبری‌معلم، نویسنده کتاب «طلاب و موضوع ولایت فقیه با تأکید بر اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)» پرداخت. مشروح این گفت‌و‌گو را در ادامه باهم می‌خوانیم:

ایکنا- اصول مسلم این کتاب چیست؟

پرسش اصلی کتاب آن است که میزان آشنایی طلاب سطوح مختلف حوزه‌های علمیه با موضوع ولایت فقیه چقدر است، برخی سؤالات فرعی دیگر هم موردنظر بود، مانند اینکه مهم‌ترین شاخص­‌های موضوع ولایت فقیه در ابعاد مختلف کدامند؟میزان آشنایی طلاب با «مفهوم و پیشینه ولایت فقیه»، «مبانی، شرایط، وظایف، اختیارات و شبهات پیرامون موضوع ولایت فقیه»، «موضوع ولایت فقیه در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران»، «عملکرد ولایت فقیه در جمهوری اسلامی ایران»، «منابع مهم موجود (کتب) پیرامون موضوع ولایت فقیه» چقدر است؟ و راهکار‌های مناسب برای افزایش میزان آشنایی طلاب با موضوع ولایت فقیه کدامند؟

اصول مسلم کتاب عبارت از پیوند و حتی یگانگی بین دین و سیاست؛ وجود رابطه بین آگاهی سیاسی و اجتماعی شدن و رفتار سیاسی؛ وجود رابطه بین موفقیت نظام سیاسی در حفظ و انتقال مبانی و الگو‌ها به نسل جدید و مقبولیت و استمرار نظام؛ اصل ولایت فقیه از مبانی سیاسی نظام جمهوری اسلامی ایران می‌شود.

مجموعه مطالب کتاب باتوجه به سوال اصلی، سوال‌های فرعی، حجم و استاندارد‌های تحقیق در شش فصل سازماندهی شده است؛ فصل اول؛ کلیات؛ طرح مباحث نظری و مفاهیم. دوم؛ تبیین موضوع ولایت فقیه در ابعاد مختلف. سوم؛ روش‌شناسی است که در این فصل به مباحثی از قبیل روش تحقیق، جمعیت آماری، حجم نمونه آماری، روش انتخاب نمونه‌گیری، سنجش متغیرها، روش گردآوری اطلاعات، اعتبار و روایی مقیاس‌ها و روش و تکنیک‌های تحلیل پرداخته شد.

فصل چهارم به تجزیه و تحلیل داده­‌ها، فصل پنجم به نتیجه­‌گیری و جمع­‌بندی و ششم به پیشنهاد‌ها و راه­کار‌های مناسب برای افزایش میزان آشنایی طلاب با مبانی سیاسی نظام و با موضوع ولایت فقیه اختصاص دارد.

ایکنا- ضرورت و هدف از نگارش این کتاب را توضیح دهید.

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی میزان آشنایی یا عدم آشنایی طلاب سطوح مختلف حوزه‌های علمیه با موضوع ولایت فقیه در ابعاد مختلف است. همچنین، شاخص­‌بندی موضوع ولایت فقیه در ابعاد گوناگون، پایه­‌گذاری بانک اطلاعات با هدف پایش مستمر از میزان آشنایی مخاطبان با موضوع ولایت فقیه، بررسی میزان موفقیت نظام در انتقال باور ولایت فقیه به طلاب، تعیین نقاط قوت و ضعف فرایند انتقال و ارائه راهکار‌های مناسب برای ارتقای وضع موجود از اهداف بعدی این تحقیق است؛ در واقع، آنچه موجب انتخاب این موضوع شد، کمک به ارتقای سطح مشروعیت نظام است.

روش مناسب برای بررسی موضوع حاضر، روش پیمایش است؛ در این کتاب از روش کتابخانه­‌ای(فیش) و اسنادی و پرسش‌نامه برای گردآوری اطلاعات استفاده شد. جامعه آماری متشکل از طلاب آقا و خانم سطوح تحصیلی یک، ۲، سه و چهار حوزه‌های علمیه است.

در انتخاب نمونه و تشکیل جامعه آماری از نمونه‌گیری سهمیه‌ای استفاده و از پرسش‌نامه محقق‌ساخته برای جمع‌آوری اطلاعات بهره­‌گیری شد. در تحلیل داده­‌ها از روش‌های تحلیل آماری داده‌های کمی اعم از یک، دو و چند متغیره آماری و با به‌کارگیری از تکنیک‌های تحلیل آماری مثل جدول استفاده شد. در تحلیل آماری از نرم افزار آماری «SPSS» ورژن ۲۲ بهره‌گیری شد؛ در ارزیابی براساس نمره از ۱۰۰ مطابق طبقه‌بندی چهارگانه نمره ۵۰ به پائین ضعیف، ۵۰ تا ۶۰ متوسط، ۶۰ تا ۸۰خوب  و  نمره ۸۰ تا ۱۰۰ عالی است.

ایکنا- وجه تمایز این کتاب با سایر کتب مشابه با این موضوعات چیست؟

برخی از نوآوری­‌ها و برجستگی­‌های این اثر عبارتند از بررسی میزان آشنایی طلاب با ابعاد مختلف موضوع ولایت فقیه با روش پیمایش و ابزار پرسش­نامه و با رویکرد جامعه‌شناسی سیاسی، بررسی آشنایی طلاب با موضوع ولایت فقیه با محوریت اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، توجه به کارآمدی و ارتقای مشروعیت نظام، شاخص­‌بندی موضوع ولایت فقیه در ابعاد گوناگون برای سنجش و اندازه­‌گیری، تبیین و تحلیل وضع موجود و ارائه راهکار برای حفظ و ارتقای سطح آگاهی طلاب با موضوع ولایت فقیه.

ایکنا- براساس این کتاب مهمترین عوامل موثر در میزان آشنایی طلاب با موضوع ولایت فقیه چیست؟

در این این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که سه متغیر زمینه‌ای جنس، تابعیت و محل سکونت در میزان آشنایی طلاب با موضوع ولایت فقیه موثر نبوده است اما پنج متغیر وضعیت تأهل، سن، سطح تحصیلی، محل تحصیل و سنوات تحصیلی طلاب در میزان آشنایی آنان تاثیرگذار بوده است.

کشف میزان آشنایی طلاب با متغیر‌های اصلی تحقیق پیرامون موضوع ولایت فقیه و به تفکیک متغیر‌های زمینه­‌ای،  مشخص شدن میزان توفیق حوزه­‌های علمیه و مدارس و مراکز حوزوی نسبت به حفظ و انتقال باور ولایت فقیه در میان طلاب و کشف وجود رابطه منظومه­‌ا‌ی بین متغیر‌های اصلی تحقیق و ابعاد مختلف موضوع ولایت فقیه از مهمترین نتایج این کتاب است.

برابر نتیجه بررسی، میزان آشنایی طلاب با مفهوم و پیشینه ولایت فقیه، ۷۵ درصد، با مبانی، شرایط، وظایف و اختیارات ولایت فقیه، ۶۵/۱۱، با عملکرد ولایت فقیه، ۶۲/۹۵، با ولایت فقیه در قانون اساسی، ۱۴/۴۴، با منابع پیرامون موضوع ولایت فقیه، ۲۲/۰۴ و در مجموع، ۵۴ درصد است؛ که متوسط ارزیابی می‌شود.

باتوجه به یافته‌های پژوهش چندین راهکار نیز پیشنهاد دادیم که ازجمله آن می‌توان به بازنگری برنامه­‌ها و متون آموزشی حوزه علمیه در موضوع ولایت فقیه، ضرورت ساماندهی دروس خارج حوزه در موضوع ولایت فقیه، تعریف دوره­‌های آموزشی کوتاه مدت ویژه موضوع ولایت فقیه، توجه ویژه به آثار امام خمینی(ره) درباره ولایت فقیه و توجه به مفاهیم کلیدی و مُحکمات موضوع ولایت فقیه اشاره کرد.

مطالعه این کتاب که با تحلیل جامعه‌شناختی همراه است، برای طلاب، دانشجویان و دست­‌اندرکاران امور فرهنگی، پژوهشی و آموزشی مفید است.