چگونه مفاهیم عاشورا را به فرزندان منتقل کنیم
پژوهشگر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: حضور گروه‌های سنی گوناگون در کربلا نشان می‌دهد که پیام‌های کربلا و عاشورا هیچ‌گونه محدودیت زمانی، مکانی و شخصیتی ندارد، کودک، نوجوان، جوان و حتی پیر و کهنسال می‌تواند در مراسم عزاداری‌های محرم شرکت کند و از آموزه‌های آن درس وفا، صفا، شعور، شناخت، عاطفه و احساس را بیاموزد.
حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی دانشمند، پژوهشگر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در گفتوگو با ایکنا از قم، درباره مفهوم استقامت و پایداری اظهار کرد: استقامت به معنای پایداری و ایستادگی در راه مستقیم است که این پایداری از نیتی پاک و درست نشئت می‌گیرد و به رفتار و سلوک و سبک زندگی مؤمنانه و موحدانه امتداد می‌یابد.
وی با اشاره به اینکه خلوص در نیت، سلوک و رفتار، مقوم نماز و همه عباد‌ت‌های ماست و در استقامت و پایداری نیز وجود دارد، افزود: استقامت دارای دو رکن نیت و انگیزه مبتنی بر اندیشه و عاطفه است، اما اندیشه صرف، حرکت‌آفرین نیست چنانکه عاطفه صرف این‌گونه است، اگرچه ممکن است، حرکتی بیافریند، اما حرکت‌های صرفاً احساسی تداوم ندارد بلکه حرکت و قیامی پایدار است که انگیزه شروع و تداومش مبتنی بر دو عنصر اندیشه و احساس یا شور و شعور باشد.
قرآن؛ بهترین مفسر کربلا
این نویسنده و شاعر کودک و نوجوان اظهار کرد: آیت‌الله جوادی آملی تعبیری نزدیک به همین مضمون دارند که انبیای الهی به انسان‌ها تنها اندیشه نمی‌دادند بلکه انگیزه هم می‌دادند که این اندیشه و انگیزه سلوک‌آفرین خواهد بود، همان‌طور که پیامبر(ص) فرمود: «إِنَّمَا الْأَعْمَالُ بِالنِّيَّاتِ؛ ارزش اعمال فقط به نیت بستگى دارد.»
بیشتر بخوانید:
- سیمای امام حسین(ع) در قرآن از منابع اهل سنت
- پیام قیام امام حسین(ع) برای جامعه امروز
- آنچه باید از مقاومت سیدالشهدا(ع) بیاموزیم
- چرا امام حسین(ع) اصلاح امت جدش را خواستار شد
- عاشورا؛ بازتاب تقابل ازلی حق و باطل + فیلم
- تقویت فرهنگ عاشورایی جامعه و احیای اهداف قیام سیدالشهدا(ع)
- جلوه‌هایی از بصیرت و ولایتمداری در سیره حضرت عباس(ع)
- جاودانه‌سازی مفاهیم نهفته در کربلا با جهت‌گیری انسانی امری ضروری است + فیلم
- عناصر بازشناسی پیام عاشورا در زمانه امروز
- عاشورا از منظر صحیفه سجادیه
- موانع الگوگیری از نهضت حسینی
- آنچه عاشورا به ما آموخت + فیلم
- آیاتی که امام حسین(ع) از مدینه تا کربلا تلاوت کرد
- شاگردان امام سجاد(ع) و تبیین حقایق ایمانی
دانشمند گفت: بهترین و گویاترین کتابی که می‌تواند مفسر کربلا، عاشورا، حرکت سیدالشهدا(ع) و تعیین‌کننده مسئله استقامت و پایداری باشد، قرآن کریم است، زیرا آیات فراوانی از قرآن از سوی راویان حدیث و مفسران قرآن در شأن امام حسین(ع) و اصحاب آن حضرت تأویل و تفسیر و به شکل مصداقی بیان شده است.
وی بیان کرد: یک نمونه از این آیات می‌توان به آیه ۳۰ سوره مبارکه فصلت اشاره کرد «إِنَّ الَّذِینَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلَائِکَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِی کُنْتُمْ تُوعَدُونَ؛ بی‌تردید کسانی که گفتند: پروردگار ما خداست؛ سپس در میدان عمل بر این حقیقت استقامت ورزیدند، فرشتگان بر آنان نازل می‌شوند و می‌گویند: مترسید و اندوهگین نباشید و شما را به بهشتی که وعده می‌دادند، بشارت باد.»
این پژوهشگر ادامه داد: دلاوری، ترس‌ستیزی و اندوه‌زدایی از جمله صفاتی است که فرشتگان در این آیه به کسانی وعده می‌دهند که از ایمان موحدانه و استقامت مؤمنانه برخوردار باشند، سرانجام، مژده ورود به بهشت نیز از آن آنان است.
عوامل استقامت در آیینه کلام وحی و روایات
دانشمند در پاسخ به اینکه عوامل استقامت براساس قرآن کریم و سیره امام حسین(ع) چیست؟ گفت: نماز و برپا داشتن نماز به‌عنوان یکی از عوامل استقامت انسان در برابر دشواری‌هاست؛ یکی از رازها و فواید نماز این است که موجب استواری و استقامت نمازگزار در برابر سختی‌ها و ناگواری‌ها می‌شود، به خاطر اینکه نماز، روح نیرومند معنوی را در انسان زنده می‌کند، و قطعاً چنین روحی، در برابر سختی‌ها، مقاوم‌تر و استوارتر خواهد شد.
وی درباره اهمیت اقامه نماز توسط امام حسین(ع) در کربلا افزود: ما در زیارتنامه امام حسین(ع) خطاب به سیدالشهدا(ع) عرضه می‌داریم «اشْهَدُ أَنَّکَ أَقَمْتَ الصَّلاةَ؛ من گواهی می‌دهم که تو نماز را به پا داشتی»؛ نماز مجموعه نیت و سلوک و مجموعه حرکات، سکنات و اذکار است، همان‌گونه که در سوره حمد می‌خوانیم: «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ؛ ما را به راه راست راهنمایی کن»، این راه راست چیزی فراتر از راه راستی است که در هندسه از آن با عنوان کوتاه‌ترین فاصله بین دو نقطه یاد می‌شود، اگرچه با تعریف در هندسه بی‌ارتباط هم نیست.
دانشمند بیان کرد: این راه راست که در شبانه‌روز دست کم ۱۰ بار از خداوند می‌خواهیم ما را به آن رهنمون کند یا در آن پایدار بدارد همان راه مستقیم است که با استواری، درستی و پایداری در راه حق به‌دست می‌آید و قرآن به این پایداری فرمان می‌دهد: «فَاسْتَقِمْ کَمَا أُمِرْتَ؛ پس همان‌گونه كه دستور يافتهاى ايستادگى كن»(سوره هود/ آیه ۱۱۲) و امام حسین(ع) با حرکتش این راه را تفسیر و با خون خویش امضا کرد.
وی گفت: از ویژگی‌های راه امام حسین(ع) عزت‌مندی، عزت نفس، ستم‌گریزی، ظلم‌ستیزی، بینش‌افزایی و شورآفرینی است و تمام کسانی که با امام حسین(ع) آمدند، با سیدالشهدا(ع) ماندند، حسینی زیستند و حسینی رفتند از این ویژگی‌ها برخوردار بودند.
کلید فهم زیارت عاشورا
این نویسنده و شاعر کودک و نوجوان اظهار کرد: در زیارت عاشورا خطاب به اباعبدالله(ع) و یارانش چنین سلام می‌دهیم: «اَلسَّلامُ عَلَیْکَ یا اَباعَبْدِاللَّهِ وَ عَلَى الاَْرْواحِ الَّتى حَلَّتْ بِفِناَّئِکَ؛ سلام بر تو یا اباعبداللّه و بر روان‌هایى که فرود آمدند به آستانت»؛ باید توجه داشته باشیم که کلمه فناء با کسر فاء آمده نه با فناء با فتح که به معنای نابودی است، فناء با کسر به معنی آستان است.
وی گفت: در این فراز ما به سیدالشهدا(ع) و همه اصحابش که راه ایمان، توحید، عزت، سربلندی و مسیر ستم‌ستیزی را در پیش گرفتند سلام و درود می‌فرستیم، سلام بر امام و در برابرش لعن و نفرین بر دشمنان امام کلید فهم زیارت عاشورا و رمز عبور از مسیر کربلا و صحرای نینواست.
دانشمند بیان کرد: سلام، شروع آشنایی یا تجدید عهد با آشنایی پیشین است، وقتی حافظ می‌گوید: «سلامی چو بوی خوش آشنایی» از این سلام دو رایحه به مشام می‌رسد آشنایی و خوشی. این بوی خوش آشنایی از همه سلام‌های ما در زیارت عاشورا به مشام می‌رسد.
وی اظهار کرد: شهریار در سروده «شیعیان! دیگر، هوای نینوا دارد حسین(ع)» بیتی دارد که از بهترین و عارفانه‌ترین ابیات این سروده عارفانه و عاشقانه است و می‌گوید: «بس که محمل‌ها رود منزل به منزل با شتاب/ کس نمی‌داند عروسی یا عزا دارد حسین(ع).»
انتقاال مفاهیم عاشورا به فرزندان محدودیت ندارد
دانشمند در پاسخ به اینکه از چه سنی باید فرزندان را با مفهوم استقامت براساس مکتب عاشورا آشنا کنیم، اضافه کرد: جوانان بنی‌هاشم شامل علی‌‌اکبر بن حسین(حدود ۱۸ تا ۲۵ ساله)، عون و محمد، فرزندان عبدالله بن جعفر(حدود ۲۰ تا ۲۵ ساله)، عبدالله بن مسلم بن عقیل(حدود ۲۰ ساله)، جعفر بن علی، عثمان بن علی، عبدالله بن علی از فرزندان امیرالمؤمنین(حدود ۲۰ تا ۳۰ ساله) و حضرت عباس بن علی(حدود ۳۴ ساله)، زهیر بن قین(بین ۵۰ تا ۷۵ ساله)، حبیب بن مظاهر(حدود ۷۵ ساله) و مسلم بن عوسجه(حدود ۶۰ ساله) از پیرترین یاران بوده‌اند.
وی بیان کرد: حضور این گروه‌های سنی نشان می‌دهد که پیام‌ها و اهداف کربلا و عاشورا هیچ‌گونه محدودیت زمانی، مکانی و شخصیتی ندارد، کودک، نوجوان، جوان و حتی پیر و کهنسال ما می‌تواند در مراسم عاشورا و کربلا و محرم شرکت کند و از آموزه‌های آن درس وفا، صفا، شعور، شناخت، عاطفه و احساس را بیاموزد.
این نویسنده و شاعر کودک و نوجوان تصریح کرد: حضور گروه‌های سنی گوناگون از شش ماهه تا نود ساله در کربلا و نقش‌هایی که هر یک در تداوم و تثبیت پیام‌ها و اهداف عاشورا ایفا کردند به این پرسش پاسخ می‌دهد.
وی ادامه داد: علی‌اصغر (عبدالله رضیع) حدود شش ماهه، کوچک‌ترین شهید کربلا، محمد بن ابی‌سعید بن عقیل کودک خردسال حدود هفت ساله، قاسم بن حسن، نوجوان حدود ۱۳ ساله، عبدالله بن حسن، نوجوان، حدود ۱۲ تا ۱۴ ساله، عمرو بن جناده، نوجوان حدود ۱۱ تا ۱۳ ساله از کودکان و نوجوانان حاضر در روز عاشورا بوده است.
توجه به بعد آموزش در زمینه انتقال مفاهیم عاشورا به فرزندان
پژوهشگر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در پاسخ به اینکه والدین چگونه می‌توانند پیام‌ها و اهداف کربلا را به کودکان انتقال بدهند؟ گفت: مادری که کام کودک خویش را با تربت کربلا می‌گشاید، نام فرزندش را حسین یا عباس می‌گذارد، پای روضه سیدالشهدا(ع) به او شیر می‌نوشاند، به او جامه سیاه می‌پوشاند، پیشانی یا حسین به سرش می‌بندد و برای فرزندش طبل و زنجیر کوچک می‌خرد می‌تواند زمینه‌های انتقال پیام و مرام کربلا را به فرزندش فراهم آورد.
دانشمند تصریح کرد: در زمینه انتقال مفاهیم عاشورا به فرزندانمان باید در ابتدا بعد آموزشی مورد توجه قرار بگیرد که البته منافاتی با ابعاد دیگر ندارد، منظور از بعد آموزشی این است که اباعبدالله(ع) اهل بیتش را همراه آورد تا شاهد عملی درس‌هایی باشند که جز از راه مشاهده عملی قابلیت آموزش نداشتند.
وی بیان کرد: یکی از پیام‌های همراهی خانواده با امام حسین(ع) در کربلا، آموزش استقامت و پایداری به فرزندان بود؛ چگونه و با چه زبانی به جز مشاهده می‌شد به کودکان و نوجوانان آموخت که برای رسیدن به هدفی که پیش رو داریم باید خستگی و تشنگی را تحمل کنیم، در بند اسارت درآییم، اما ذلیل و خوار نشویم، چگونه بیش از 70 داغ ببینیم، اما داغ شنیدن یک جمله و حتی کلمه‌ای که بیانگر پشیمانی از راه و مسیر مستقیم است را بر دل دشمن بگذاریم؟ بالاتر از همه اینکه همه این داغ‌ها را ببینیم اما به جز خوبی و زیبایی نبینیم.
پژوهشگر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: چنانکه این جمله عارفانه و عاشقانه حضرت زینب(س) همچنان بر تارک سلوک عشق و عرفان می‌درخشد که فرمود: «ما رأیتُ الّا جمیلاً؛ جز زیبایی چیزی ندیدم» زمانی که حضرت زینب(س) در پاسخ به عبیدالله بن زیاد که پرسید: کار خداوند را با برادرت حسین(ع) چگونه دیدی، فرمود: «جز زیبایی ندیدم»؛ او در تبیین کلام خود، شهادت را سرنوشت امام حسین(ع) و یارانش از جانب خداوند دانست و از محاکمه نزدیک ابن زیاد توسط خداوند سخن به میان آورد.
دانشمند در پایان اظهار کرد: در زیارت عاشورا می‌خوانیم: «أنْ یَجْعَلَنی مَعَکُمْ فی الدُّنْیا وَالآخِرَهِ، وَأنْ یُثَبِّتَ لی عِنْدَکُمْ قَدَمَ صِدْق فی الدُّنْیا وَالآخِرَهِ؛ مرا در دنیا و آخرت همراه شما کند و نزد شما در دنیا و آخرت گام‌های راستینم استوار فرماید» براساس این فراز زیارت، ما دو خواسته از خداوند می‌خواهیم، همراهی با شهیدان کربلا و ثبات قدم صادقانه در دنیا و آخرت که به گفته برخی شارحان زیارت عاشورا این دو خواسته با محبت و عشق به‌دست می‌آید.
گفتوگو از الهام حلاجیان
انتهای پیام
