سیمای امام حسین(ع) در قرآن از منابع اهل سنت

آیت‌الله محمدجعفر طبسی، استاد حوزه علمیه قم طی یادداشتی که در اختیار ایکنای قم قرار داده است، نوشت: ماه محرم، ماه پیروزی خون بر شمشیر است، ماهی که سید و سالار شهیدان به دست خون‌آشام‌ترین انسان‌ها یعنی یزید بن معاویة بن ابی‌سفیان به شهادت رسید و این شهادت موجب احیای اسلام و دین و قرآن شد.

اگر این شهادت اتفاق نمی‌افتاد و سیدالشهدا(ع) به شهادت نمی‌رسید، نامی از دین رسول خدا باقی نمی‌ماند و بنی‌امیه بر سراسر جهان تسلط پیدا می‌کرد. تنها چیزی که جلوی شرارت‌های آن‌ها را گرفت، خون امام حسین(ع) بود.

بدون شک امام حسین(ع) حلیف قرآن و نگهبان آن است و آیات زیادی از قرآن به او تفسیر شده است. در این یادداشت، به‌طور گذرا به برخی از آن آیات اشاره می‌شود.

آیه اول: «مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ بَيْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَا يَبْغِيَانِ يَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَالْمَرْجَانُ» (سوره الرحمان/ آیات 19، 20 و 22)

امام ثعلبی متوفی ۴۲۷ در کتاب «الکشف و البیان، جلد ۹، صفحه ۱۸۲» با سندی از سفیان ثوری درباره این گفته خداوند می‌گوید: «منظور از بحرین، فاطمه و علی است و منظور از لؤلؤ و مرجان امام حسن و امام حسین(ع) است.» این روایت را جناب سیوطی شافعی مذهب متوفی ۹۱۱ در کتاب «الدر المنثور، جلد ۶، صفحه ۱۴۳» نقل کرده است. سفیان ثوری در میان اهل سنت از جایگاه بزرگی برخوردار است، به‌طوری که همگی به اتفاق او را ستوده‌اند. 

آیه دوم: «فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ؛ به آن‌ها بگو: بياييد ما فرزندان خود را دعوت كنيم، شما هم فرزندان خود را، ما زنان خويش را دعوت نماييم، شما هم زنان خود را، ما از نفوس خود دعوت كنيم، شما هم از نفوس خود، آن‌گاه مباهله كنيم، و لعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم.» (سوره آل عمران/ آیه ۶۱)

بدون تردید، منظور از «ابناءنا و ابناءکم» امام حسن(ع) و امام حسین(ع) است و منظور از «نساءنا» حضرت زهرا(س) و منظور از «أنفسنا» وجود پربرکت امیرمؤمنان علی(ع) است. بزرگان از مفسران اهل سنت این تفسیر را ذکر کرده‌اند: جناب حاکم نیشابوری شافعی مذهب متوفی ۴۰۵ در کتاب «معرفة علوم الحدیث، صفحه ۵۰» با سندی از مفسر معروف ابن عباس نقل کرده که «ابناءنا و ابناءکم» در مورد حسن و حسین(ع) است و منابع فراوان اهل سنت به این معنی تصریح کرده‌اند؛ از قبیل حاکم حسکانی حنفی مذهب متوفی قرن پنجم در کتاب «شواهد التنزیل» و سیوطی شافعی مذهب متوفی ۹۱۱ در کتاب «الدر المنثور» و ابن طلحه شافعی مذهب در کتاب مطالب السوول و گنجی شافعی مذهب در کتاب «کفایة الطالب، صفحه ۹۶» و آلوسی متوفی ۱۲۷۰ در کتاب «روح المعانی، جلد ۳، صفحه ۱۸۹» و زمخشری متوفی ۵۳۸ در کتاب «الکشاف، جلد ۱، صفحه ۱۶۸». وی می‌گوید: «وفيه لا شيء أقوى منه على فضل اصحاب الكساء» و منظورش این است که این آیه فضیلتی بالاتر از آن فضیلتی که در حدیث کساء مطرح شده را بیان نمی‌کند. 

آیه سوم: «إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا؛ خدا چنین می‌خواهد که هر رجس و آلایشی را از شما خانواده (نبوت) ببرد و شما را از هر عیب پاک و منزه گرداند.» (سوره احزاب/ آیه ۳۳) مخاطب در آیات ۲۸ تا ۳۴ این سوره مبارکه، همسران نبی مکرم اسلام هستند و در میان این آیات، آیه تطهیر با لحن و ضمیری متفاوت با سایر ضمائر در آیه قرار گرفته است به‌گونه‌ای که در آیات قبل از آیه تطهیر، ۲۵ ضمیر یا فعل وجود دارد که همگی به‌صورت تأنیث آورده شده است و نیز در این آیه شریفه دو ضمیر مونث به‌کار رفته است، اما تمامی ضمیرها و فعل‌های موجود در آیه تطهیر که در میان آیه ۲۷ به‌کار رفته به‌صورت مذکر آمده است.

بنابراین تمام ضمیرهای به‌کار رفته در این آیات، ضمیر مؤنث نیست. از این‌رو، وجود دو ضمیر مذکر در میان تمامی این ضمیرها، نمی‌تواند اتفاقی بوده باشد؛ بلکه باید گفت: بدون هیچ شکی، حکمت الهی چنین اقتضا کرده است. (به کتاب آیات الولایة، صفحه ۱۵۵ مراجعه کنید)

بحث در این آیه وقت فراوانی می‌طلبد که از حوصله این نوشتار خارج است. تنها می‌خواهیم به این نکته برسیم که آیه در شأن اهل بیت(ع) و سیدالشهدا(ع) است که بزرگان اهل سنت به آن اشاره کرده‌اند. ابن حجر مکی شافعی مذهب متوفای قرن دهم در کتاب «الصواعق، صفحه ۱۴۳» می‌گوید: «اکثر مفسران بر این عقیده‌اند که شأن نزول آیه، علی و فاطمه و حسن و حسین(ع) است.»

نکته قابل ملاحظه و تأمل در بیان این دانشمند شافعی مذهب این است که از تعبیر (اکثر مفسران) استفاده می‌کند. بدون تردید مراد او از مفسران، مفسران اهل سنت است و نه مفسران دیگر مذاهب اسلامی.

سخنی درباره واژه اهل بیت(ع): بدون شک دایره اهل بیت(ع) در آیه موسع نیست بلکه مضیق است یعنی اختصاص به انسان‌های خاصی دارد و این دایره را رسول خدا برای ما معین کرده است.

حاکم حسکانی حنفی مذهب متوفی قرن پنجم در کتاب «شواهد التنزیل، جلد ۲، صفحه ۸۲» نقل کرده که ام سلمه گفت: «آیه تطهیر در خانه من نازل شد و در خانه، رسول خدا(ص) و علی(ع) و حسنین(ع) و حضرت زهرا(س) حضور داشتند و من کنار درب خانه نشسته بودم. به رسول خدا گفتم که آیا من جزء اهل بیت(ع) هستم؟ حضرت در پاسخ فرمود: «أنت من أزواج رسول الله؛ تو از همسران رسول خدا هستی.» در این روایت، رسول خدا کاملا میان همسران و اهل بیت جدایی انداخت.» (رجوع کنید به کتاب ذخائر العقبی، طبری صفحه ۲۳)