دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه عدالت اجتماعی
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: عدالت سیاسی، ریشه‌کنی فساد، توسعه و پیشرفت متوازن و عادلانه در سراسر کشور، گسترش خدمات عمومی، آموزش و پرورش همگانی، توسعه انسانی، توسعه شبکه بهداشت و درمان از مهمترین دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه عدالت اجتماعی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمد ملک‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در گفت‌وگو با ایکنا از قم، در پاسخ به اینکه مفهوم عدالت چه جایگاهی در انقلاب اسلامی دارد؟ بیان کرد: یکی از معضلات اساسی رژیم پهلوی فقدان عدالت اجتماعی و ظلم و فساد گسترده در ساختار آن رژیم خودکامه و مستبد است، بنابراین بحث از عدالت به‌عنوان یکی از دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی و میزان تحقق این آرمان در انقلاب اسلامی بسیار مهم است.
ملک‌زاده اظهار کرد: ماهیت انقلاب اسلامی براساس اسلام بنا شده و عدالت یکی از ارکان اسلام بلکه تمام ادیان آسمانی و به‌عنوان یکی از اهداف پیامبران الهی و مصلحان تاریخ به‌شمار می‌رود و در همین رابطه خداوند در آیه 25 سوره حدید می‌فرماید: «لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَیِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْکِتَابَ وَالْمِیزَانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ؛ ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها کتاب و میزان نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند.»
وی با بیان اینکه رابطه انقلاب اسلامی با عدالت یک رابطه متقابل است، ادامه داد: در اصل ۱۵۴ قانون اساسی بر تشکیل حکومت عدل به‌عنوان حق همه انسان‌ها در جهان تأکید شده است و موضوع عدالت در قوانین جمهوری اسلامی ایران به اندازه‌ای اهمیت دارد که یکی از مهمترین شرایط رهبری به‌عنوان رکن مهم انقلاب اسلامی و عالی‌ترین مقام رسمی کشور، براساس اصل ۱۰۹ این قانون، عدالت بوده و وظیفه رئیس‌جمهور نیز به‌عنوان دومین مقام عالی کشور پس از رهبری، تلاش برای گسترش عدالت است.
مفهوم اسلامی عدالت
ملک‌زاده با بیان اینکه عدالت در یک تعریف ساده به‌معنای رفع تبعیض در میان جامعه است، اظهار کرد: در طول تاریخ عدالت، دستمایه برخی از فعالان اجتماعی و سیاسی غیراسلامی قرار گرفت و هر کدام از این گروه‌ها تفاسیری از عدالت ارائه دادند که در مجموع با دیدگاه اصیل دینی در تعارض بودند، به‌طور مثال، رویکرد مارکسیستی و التقاطی به عدالت دو نمونه از تفاسیر نادرست از عدالت است.
وی در پاسخ به اینکه مفهوم عدالت در اسلام و غیر اسلام چه تفاوتی دارد؟ بیان کرد: تفاسیر مارکسیستی و اسلامی از عدالت متفاوت است، راهکار مارکسیستی برای تحقق عدالت، حذف مالکیت خصوصی و جایگزینی کامل آن با مالکیت عمومی و دولتی است که در این نگاه، مالکیت خصوصى مطلقاً نفى شده و آزادى انسان‌ها را تحت‌الشعاع قرار داده است، یعنى با نام عدالت، حق آزادی و مالکیت افراد بر اموال و دسترنج شخصی آنها از بین می‌رود، چنین تفسیری در نهایت، به حکومت‌هاى تک حزبى و توتالیتر ختم شده و مورد پذیرش اسلام نیست.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با بیان اینکه تفاسیر التقاطی از عدالت، نوع دیگری از تفسیر نادرست از عدالت است که مخلوطی از تفسیر مارکسیستی و اسلامی است، تصریح کرد: این رویکرد در فضای روشنفکری دینی تحت‌تأثیر جریان چپ به‌وجود آمد و در این تفسیر عدالت فقط شامل بُعد رفاه مادی است و رویکردی فرامادی ندارد، حضرت امام خمینی(ره) از این رویکرد به عدالت با عنوان «زندگى حیوانى على السواء» نام می‌برد که از ابعاد معنوی انسانی و الهی دور است.(صحیفه امام، ج ۳، ص: ۲۲۳)
ملک‌زاده بیان کرد: در نظر نگرفتن موانع و چالش‌ها در رسیدن به آرمان‌های انقلاب، عملی غیرمنصفانه و گمراه‌کننده است، زیرا جمهوری اسلامی با وجود چالش‌ها و موانع بسیار بزرگ از سوی ابرقدرت‌ها و هم‌پیمانان آنها که با هدف سرنگونی این نظام انجام شده توانسته است به این دستاورد‌ها دست یابد و خود را در مسیر پیشرفت و سازندگی قرار دهد.
فساد؛ مهمترین مانع تحقق عدالت اجتماعی
وی در پاسخ به این پرسش که مهمترین دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه عدالت اجتماعی چیست؟ گفت: از اولین و مهمترین دستاوردهای انقلاب اسلامی در حوزه عدالت اجتماعی، عدالت سیاسی و فراهم شدن بستر مشارکت سیاسی همه مردم به‌طور مساوی در حکومت و حق تعیین سرنوشت خویش است.
ملک‌زاده اظهار کرد: در رژیم پهلوی حقی برای مردم در تعیین سرنوشت‌شان در نظر گرفته نمی‌شد و انتخابات امری فرمایشی بود و مردم حق کوچک‌ترین انتقادی نداشتند، اما در نظام اسلامی مردم صاحبان اصلی حکومت هستند و آرای مردم در انتخابات تعیین‌کننده است و امامین انقلاب به مردم‌سالاری دینی و پذیرش آرای متفاوت مردم همواره التزام صادقانه داشته‌اند.
وی در پاسخ به اینکه موانع تحقق عدالت اجتماعی چیست؟ گفت: فساد یکی از موانع تحقق عدالت اجتماعی است و در هر جامعه‌ای ممکن است فساد وجود داشته باشد که جمهوری اسلامی هم از این امر مستثنی نیست، اظهار کرد: تا زمانی که فساد در ارکان و ساختار نظام سیاسی نفوذ نکرده باشد قابل کنترل است و نظامی که گرفتار فساد ساختاری و سیستمی باشد نمی‌تواند عدالت را برقرار کند، زیرا خودش عامل ظلم و فساد و بی‌عدالتی است.
ملک‌زاده بیان کرد: در رژیم گذشته فساد در ساختار حاکمیت ریشه دوانده بود، اما در جمهوری اسلامی ساختار حاکمیت جلودار مبارزه با فساد است و کارگزاران نظام و قوه قضائیه فساد‌ها را کشف و با آن مبارزه می‌کنند، دستگاه‌های نظارتی از سوی حاکمیت وجود دارد حتی برای کشف فساد جایزه تعیین می‌کنند.
وی تصریح کرد: آرمان جمهوری اسلامی ریشه‌کنی فساد است، اما به‌دلیل مشکلاتی که از بیرون و داخل به نظام تحمیل شده است قطعاً کاستی‌هایی وجود دارد، اما با این همه قابل مقایسه با رژیم گذشته نیست، چون نظام جلودار مبارزه با فساد است و برای رفع عوامل فساد و بی‌عدالتی تلاش می‌کند، در رژیم پهلوی قاطبه خاندان سلطنت و مسئولین عالی رتبه کشور غرق در فساد و مصون از هر گونه پیگرد قانونی بودند، ولی در نظام جمهوری اسلامی با بسیاری از افراد خاص و حتی مسئولین عالی رتبه و منسوبین آنها برخورد قضایی قاطع شده است.
ملک‌زاده با اشاره به اینکه تلاش برای توسعه و پیشرفت متوازن و عادلانه در سراسر کشور از دیگر دستاوردهای عرصه عدالت اجتماعی پس از انقلاب اسلامی به‌شمار می‌رود، گفت: مروری بر عملکرد نظام اسلامی در حوزه‌های مختلف و مناطق گوناگون کشور نشان می‌دهد که بنای نظامِ بعد از انقلاب این بوده است که توسعه کشور در همه زمینه‌ها متوازن باشد و تمام مردم ایران به‌صورت عادلانه از ثروت و مزایای رشد این کشور بهره ببرند.
شاخصه‌های توزیع عادلانه ثروت در کشور
وی با بیان اینکه گسترش خدمات عمومی گواه توزیع عادلانه ثروت و مزایای رشد در کشورمان است، تصریح کرد: خدمت‌رسانی به دورافتاده‌ترین روستا‌های کشور در زمینه‌های آب، برق، تلفن، گاز، بهداشت و ساخت مدرسه با وجود فشارها، تحریم‌ها، جنگ تحمیلی و سایر موانع داخلی و خارجی در اولویت نظام قرار گرفت و نتایج و دستاورد‌ها این خدمات اجتماعی در مقایسه با گذشته واقعاً خیره‌کننده است.
ملک‌زاده اضافه کرد: طبق آمار‌های بانک جهانی، در دوران پهلوی فقط ۱۶ درصد روستاییان ایران به برق دسترسی داشتند، اما طبق آمار همین بانک در سال ۱۹۹۰ میلادی یعنی در ۳۰ سالگی انقلاب، قریب به ۱۰۰ درصد روستاییان ایران به برق دسترسی دارند.
وی ادامه داد: طبق آمار‌های مؤسسات بین‌المللی در دوران پهلوی ۵۱ درصد از کل مردم و ۳۰ درصد از روستاییان کشور به آب سالم آشامیدنی دسترسی نداشتند، اما طبق آمار‌های بانک جهانی نه‌تنها بخش اعظم روستاییان کشور به آب سالم دسترسی دارند، بلکه ایران علی‌رغم پهناوری و مشکلات خشکسالی، جایگاه هفتم در ارزانی آب آشامیدنی را داراست.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به اینکه یکی از شاخص‌های مهم عدالت اجتماعی و فرهنگی، آموزش و پرورش همگانی است، گفت: در سال ۵۷ بیش از نیمی از جمعیت کشور بیسواد بودند، اما اکنون بیش از ۹۰ درصد جمعیت کشور با سواد هستند و طیف‌های مختلف جامعه در کنار هم به تحصیل می‌پردازند و امکان تحصیل برای همه اقشار جامعه اعم از پیر و جوان و کودکان فراهم شده است.
وی تصریح کرد: شمار دانشجویان آموزش عالی در سال ۵۷ حدود ۱۵۰ هزار نفر بود و امروز بیش از چهار میلیون دانشجو مشغول به تحصیل هستند و همچنین امکان تحصیل در سطوح ابتدایی و متوسطه و عالی برای پسران و دختران در دورافتاده‌ترین نقاط کشور فراهم شده است.
ملک‌زاده یکی از معیار‌های سنجش رشد و توسعه جامعه را شاخص توسعه انسانی دانست و افزود: طبق آمار دفتر برنامه توسعه سازمان ملل در سال ۱۹۸۰ میلادی یعنی آغاز پیروزی انقلاب، ایران در رده کشور‌های با توسعه انسانی پایین معرفی شده است و پس از ۴۰ سال در سال ۲۰۲۰، صعودی ۶۰ پله‌ای داشته و در میان کشور‌های با توسعه انسانی بالا، رتبه اول رشد را کسب کرده است.
وی توسعه در حوزه بهداشت و درمان را سنجش رشد و توسعه جامعه مطرح کرد و گفت: درابتدای پیروزی انقلاب اسلامی فقط ۳۷ درصد شهر‌ها دارای بیمارستان بودند و بخش اندکی از مردم تحت پوشش بیمه درمانی قرار داشتند، اما امروز علی‌رغم افزایش سه برابری تعداد شهر‌ها ۹۷ درصد شهر‌های کشور دارای بیمارستان هستند. ۱۰۰ درصد ساکنان روستا‌ها و بخش قابل توجهی از شهرنشینان تحت پوشش بیمه سلامت قراردارند.
ملک‌زاده با اشاره به اینکه یکی دیگر از معیار‌های عدالت اجتماعی، توزیع عادلانه ثروت و درآمد ملی در میان افراد جامعه است، تصریح کرد: شاخص ضریب جینی، یک واحد اندازه‌گیری برای سنجش میزان نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت در یک جامعه آماری است که بین صفر و یک تعریف می‌شود و می‌توان با استناد به آمار آن، میزان کاهش یا افزایش نابرابری و فقر را بدست آورد.
وی ادامه داد: اگر ضریب جینی برابر صفر باشد، یعنی درآمد کشور بین همه افراد جامعه به‌صورت یکسان تقسیم می‌شود، یعنی عدالت صد در صدی و اگر ضریب جینی برابر یک باشد، یعنی درآمد کشور فقط به یک نفر رسیده و باقی افراد هیچ سهمی از آن ندارند، یعنی بی‌عدالتی صد در صدی.
ملک‌زاده بیان کرد: اگر ضریب جینیِ کشوری در طول بازه زمانی مشخصی کاهش پیدا کند، نشان‌دهنده افزایش عدالت اجتماعی و کاهش فاصله طبقاتی در آن کشور خواهد بود و طبق گزارش دفتر برنامه توسعه سازمان ملل متحد (UNDP)، در سال ۲۰۱۳، اکثر کشور‌های دنیا، خصوصاً کشور‌های درحال توسعه، رشد قابل توجهی در ضریب جینی داشته‌اند که به معنای رشد بی‌عدالتی و افزایش فاصله طبقاتی است.
وی تصریح کرد: پس از انقلاب، ضریب جینی در ایران کاهش قابل توجهی داشته است و این نشان از اهتمام مسئولان کشور به نزدیک شدن بهره‌مندی همه افراد کشور از امکانات ایران است، در حالی که در دهه‌های قبل از انقلاب، بخش اعظم مردم حتی از بسیاری از امکانات عادی مانند خودرو و تلفن هم برخوردار نبودند.
ضعف‌ها و چالش‌های عدالت اجتماعی و راهکار عبور از آنها
ملک‌زاده در پاسخ به اینکه چالش‌های عدالت اجتماعی چیست؟ بیان کرد: اگرچه نظام اسلامی ایران دستاوردهای مهم و غیرقابل انکاری در حوزه عدالت اجتماعی داشت که طبق آمار‌های بین‌المللی با شرایط عدالت اجتماعی در دوران پیش از انقلاب قابل مقایسه نیست، اما این دستاورد‌ها کافی نیست و باید معایب و موانع و چالش‌های آن شناسایی و برطرف شود، چالش‌های نظام سلطه علیه انقلاب اسلامی همواره وجود داشته و خواهد داشت.
وی با اشاره به اینکه هنوز تا تحقق جامعه‌ای کاملاً اسلامی و عادلانه که به‌عنوان الگویی برای سایر جوامع و کشور‌ها مطرح شود به‌ویژه در بعد عدالت اقتصادی فاصله زیادی وجود دارد، اظهار کرد: مهمترین راهکار غلبه بر چالش‌های استکباری افزایش قدرت انقلاب در حوزه‌های سیاسی، نظامی، اقتصادی و فرهنگی است و این مهم می‌تواند بستر گسترش عدالت اجتماعی در حوزه‌های مختلف را نیز فراهم کند.
ملک‌زاده گفت: تردیدی نیست که انقلاب اسلامی در طول حیات خویش تلاش کرده تا عدالت اجتماعی را در تمام ابعاد آن فراهم کند و در این راستا اقدامات شایسته‌ای انجام داده است، اما در عین حال ایجاد عدالت اجتماعی و ساختن جامعه‌ای کاملاً عادلانه به‌ویژه با توجه به دشمنی‌های گسترده دشمنان با آن کار چندان ساده‌ای هم نیست، بلکه نیازمند تلاش و کوشش بی‌وفقه مسئولان نظام است.
وی افزود: رهبر معظم انقلاب در این رابطه بر این باور هستند: «در زمینه عدالت اجتماعی، در زمینه توزیع عادلانه ثروت، در زمینه نابرخورداری طبقات ضعیف و امثال این‌ها، بنده در گفتار‌های گوناگون انتقاد دارم؛ لکن در همین مقوله اقتصاد هم قضاوت مراکز اقتصادی معروف دنیا این است که ایران در شاخص‌های مهمی از شاخص‌های اقتصاد، نسبت به قبل پیشرفت‌های مهمی کرده، گام‌های بزرگی را برداشته و حرکات بزرگی انجام گرفته است.»
ملک‌زاده بیان کرد: رهبر معظم انقلاب همچنین در سخنانی تأکید کردند: «ادعای بنده این است که ما در این زمینه پیشرفت کرده‌ایم؛ البته نه به قدری که می‌خواهیم، اگر خودمان را با وضع قبل از انقلاب مقایسه کنیم، پیشرفت کرده‌ایم؛ اگر خودمان را با بسیاری از کشور‌های دیگر که با نظام‌های گوناگون زندگی می‌کنند، مقایسه کنیم، بله پیشرفت کرده‌ایم، اما اگر خودمان را مقایسه کنیم با آنچه که اسلام به ما گفته است و از ما خواسته است، نه، ما هنوز خیلی فاصله داریم و باید تلاش کنیم این تلاش به عهده مسئولان و مردم و با هم، است.»
گفت‌وگو از محدثه نعیمی‌فرد
انتهای پیام
