فیلم «آواتار 2» از دیدگاه اندیشه اسلامی تحلیل و بررسی شد

به گزارش ایکنا از قم، به نقل از روابط عمومی فضای مجازی هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، محمدرضا آزاد، استاد دانشگاه و کارشناس ادبیات نمایشی، 13 دی‌ماه در نشستی از سلسله‌نشست‌های اکران، تحلیل، بررسی و ایده‌پردازی تولید فیلم از دیدگاه اندیشه اسلامی که به‌منظور بررسی فیلم «آواتار ۲» در سالن سینما اشراق برگزار شد، با اشاره به جهان تفکری جیمز کامرون، کارگردان فیلم اظهار کرد: این کارگردان سعی می‌کند جهان تفکری خود را به یک فیلم‌نامه و روایت تبدیل کند. کامرون فردی است که ارتباط بسیار خوبی با دریا دارد و حتی در این زمینه مستنداتی ساخته است.

وی ادامه داد: او به‌وسیله تروکاژ‌های سینمایی (جلوه‌های ویژه) میزان تخیل را در آن بالا می‌برد و مخاطب خود را درگیر این اثر هنری می‌کند. او در این فیلم به‌خوبی نگاه خود به جهان غرب و جهان سلطه را به مخاطب انتقال داده است.

آزاد افزود: نام این فیلم از تفکر هندوئیسم گرفته شده که در آن به تجلی خدایان بر روی زمین، آواتار گفته می‌شود. در این فیلم ما نمی‌توانیم شخصیتی را پیدا کنیم که مستقیماً در مقابل ما باشد که به نظر می‌رسد این از تمهیدات جیمز کامرون است که می‌تواند از نظر فیلمنامه‌نویسی به ما این درس را بدهد که می‌توان انسان‌ها را با طبعیت هم‌نفس کرد.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: شما در بخش زیادی از فیلم، زیست کردن انسان با طبیعت را می‌بینید که در دریا زندگی می‌کنند و هم‌نفس با دریا می‌شوند و کارگردان برای اینکه این هم‌نفس شدن را به مخاطب نشان دهد از کاراکتر نهنگ استفاده می‌کند. درواقع بخش زیادی از داستان فیلم روایت انسانی است که می‌فهمد چطور می‌تواند با دریا ارتباط برقرار کند و موجودات دریا را با خود همراه کند، و این همزیستی با دریا در مخاطب به‌واسطه جنگی که در روایت گنجانده شده ایجاد می‌شود. ما در این فیلمنامه ظاهراً از نظر ساختار فیلمنامه‌نویسی درگیر یک جنگ کاتالیزوری می‌شویم نه جنگ اصلی.

وی بیان کرد: با توجه به تحلیل‌های نشانه‌شناسی می‌توان گفت که برخی از دیالوگ‌هایی مثل «از رگ گردن به من نزدیک‌تر است» یک جمله اسلامی است که درواقع در فیلم می‌گوید «من خدا را در این گیاه می‌بینم» و این یک دلالت ضمنی است که در لایه‌های پنهان از سطح معانی گنجانده شده است.

آزاد تصریح کرد: فیلم آواتار ۲ از نظر فیلمنامه به قوت آواتار ۱ نیست؛ در آواتار ۱ ما می‌دانیم قهرمان کیست و در مقابل چه چیزی و برای چه هدفی و انگیزه‌ای می‌جنگد، اما در آواتار ۲ این را به این شکل و  به این نظم نداریم پس آواتار ۲ از نظر روایت فیلمنامه‌ای ضعیف‌تر از آواتار ۱ است و در این مرحله از نظر ساختاری می‌توان گفت که این فیلمنامه ما را درگیر خانواده‌ای می‌کند که مجبور به کوچ می‌شوند و زندگی دریایی خود را شروع می‌کنند.

موفقیت روایی و چالش‌های کارگردانی فیلم آواتار 2

ابوالقاسم صالحی‌زاده، سرپرست مدیریت باشگاه رشد دفتر فیلمنامه رسانه ملی گفت: همان‌طور که قبلاً گفته شده است یک فیلم، پنج سطح دارد که شامل داستان، طرح، سبک، معانی و مبانی است. در تحلیل داستان باید اشاره کرد که آیا داستان توانسته است در خدمت محتوا باشد و یا در سطح طرح آیا نحوه روایتگری توانسته است شما را به‌عنوان مخاطب جذب کند و آیا این قدرت روایی به اندازه فیلم آواتار ۱ بوده است.

وی افزود: در قسمت سبک نیز باید توجه کرد که آیا کارگردان دارای سبک خاصی است یا خیر و آیا این سبک با سایر کارگردانان جهان متفاوت است یا خیر پس با توجه به سبک نیز نحوه تحلیل ما در عناصر فیلمنامه‌ای و اندیشه‌ای متفاوت است، در قسمت معانی نیز می‌توان گفت برخی از معانی در لایه رویی و برخی دیگر در لایه‌های زیرین به مخاطب ارائه می‌شود که به این لایه‌های زیرین مؤلف پنهان گفته می‌شود که کارگردان به دلایل خاصی نمی‌خواهد آشکارا معانی مورد نظر خود را عنوان کند.

سرپرست مدیریت باشگاه رشد دفتر فیلمنامه رسانه ملی گفت: فیلم آواتار ۲ در کنار ویژگی‌های خاص خود، نقاط ضعفی نیز دارد که مورد توجه منتقدان قرار گرفته است. یکی از ویژگی‌های مهم فیلم‌هایی از این دست، که به بررسی مسائل جهانی می‌پردازند، این است که در نگاه نخست به دین و فرهنگ سایر ملت‌ها جهت‌گیری و قضاوت نمی‌کنند. این فیلم به جای پرداختن به جزئیات خاص هر فرهنگ، مفاهیم کلی مانند محیط زیست، همبستگی انسانی و حفاظت از طبیعت را در مرکز توجه خود قرار داده است. این رویکرد باعث می‌شود که آواتار ۲ یک فیلم جهانی با پیام‌هایی انسانی و فراتر از مرز‌های فرهنگی و جغرافیایی به نظر برسد.

صالحی بیان کرد: در مقایسه با فیلم‌هایی نظیر گلادیاتور، در آواتار ۲، قهرمان و ضدقهرمان در مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند، اما از نظر روایی موفق‌تر از گلادیاتور عمل کرده‌اند. در این فیلم، در حالی که تقابل میان خیر و شر به وضوح مشخص است، مخاطب شاهد یک داستان پیچیده و جذاب است که به‌طور مستقیم به مبارزه علیه استعمار و نیرو‌های استعماری می‌پردازد. انسان‌ها در این داستان در تلاش هستند تا با فردی مقابله کنند که قصد دارد روحیه استعماری را به جهانیان تحمیل کند و از این‌رو، در مقابل چنین شخصیتی مقاومت می‌کنند.

وی اظهار کرد: با این حال، آواتار ۲ از نظر کارگردانی و فیلمنامه برخی نقاط ضعف را نیز نشان می‌دهد. یکی از مهم‌ترین ضعف‌های فیلم، فرار قهرمان اصلی از نبرد است. قهرمانی که در موقعیت بحرانی از میدان نبرد فرار می‌کند، نمی‌تواند به عنوان یک قهرمان واقعی شناخته شود. این نکته به‌ویژه در مقایسه با ویژگی‌های قهرمانان کلاسیک سینما، که معمولاً در شرایط بحرانی از خود شجاعت و فداکاری نشان می‌دهند، قابل توجه است.

صالحی ادامه داد: علاوه بر این، برخی مشکلات در کارگردانی و برقراری ارتباط مؤثر با مخاطب نیز در فیلم آواتار ۲ مشهود است. فیلم از نظر کارگردانی دارای اشکالاتی است و کد‌هایی که باید برای برقراری ارتباط با مخاطب ایجاد شود، کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند. این اشاره به نحوه انتقال مفاهیم و پیام‌های فیلم از طریق زبان سینمایی است که در برخی قسمت‌ها ممکن است برای برخی از تماشاگران کمتر قابل درک یا تأثیرگذار باشد.

سرپرست مدیریت باشگاه رشد دفتر فیلمنامه رسانه ملی تصریح کرد: در مجموع، آواتار ۲ به‌عنوان یک فیلم سینمایی با ابعاد پیچیده و پیام‌های جهانی، در زمینه روایی و داستانی موفق عمل کرده است، اما از نظر فنی و کارگردانی چالش‌هایی را به همراه دارد که می‌تواند به تجربه سینمایی آن آسیب وارد کند.

اندیشه‌های پشت فیلم آواتار ۲؛ استعمار و رویای آمریکایی در بطن داستان

حجت‌الاسلام و المسلمین رنجبر، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) در ادامه به مباحث محتوایی و اندیشه‌ای پرداخت و ابعاد مختلف آن را بررسی کرد و گفت: آواتار ۲ یک فیلم چندلایه است که به مسائلی، چون استعمار، خشونت، محیط زیست و صلح می‌پردازد.

وی ادامه داد: ما در دنیای امروز مفهومی به نام «رویای آمریکایی» داریم که آمریکایی‌ها براساس آن سیاست‌ها و اهداف خود را دنبال می‌کنند. آمریکا در دو سوی اقیانوس اطلس و آرام قرار دارد و در میانه آن نیز رودخانه‌های بزرگی مانند می‌سی‌سی‌پی و آمازون وجود دارد که این موقعیت جغرافیایی باعث شده تا منطقه به‌عنوان یکی از نقاط مهم برای استعمار در گذشته شناخته شود. 

رنجبر افزود: در مجاورت رودخانه می‌سی‌سی‌پی، زمین‌های مسطح و منابع آبی فراوانی وجود دارد که استعمارگران را در قرون گذشته به خود جلب کرد. به‌عنوان مثال، نام پیشین شهر نیویورک، نیوآمستردام بود که بعد‌ها استعمارگران انگلیسی آن را از هلندی‌ها گرفتند. همچنین در دوران استعمار، کشور‌های اروپایی به سرزمین‌های بکر و غنی سرخ‌پوست‌ها حمله کردند و دوران فئودالیسم را رقم زدند. 

این استاد دانشگاه اظهار کرد: استعمارگران برای پیشبرد اهداف خود به نیروی انسانی نیاز داشتند و در این راستا، برده‌ها را از آفریقا به این مناطق وارد کردند. همزمان با این نسل‌کشی، آمریکایی‌ها از طریق برده‌داری و استثمار منابع طبیعی، ساختار اقتصادی و اجتماعی خود را بنا کردند.

رنجبر همچنین به جنگ‌های داخلی آمریکا اشاره کرد که با پیروزی شمال بر جنوب، به شکل‌گیری ۵۰ ایالت و نهایتاً ایجاد رویای آمریکایی انجامید.

وی سپس گفت: کارگردان در فیلم آواتار ۲ به‌طور ضمنی به از بین رفتن محیط زیست، نابودی خانواده‌ها، فردگرایی و مسائلی از این دست اشاره دارد که در حقیقت نقدی بر دوران استعمار و بلایی است که آمریکا بر سر بشریت آورده است. 

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) در ادامه تأکید کرد: آواتار ۲ در بعد اندیشه‌ای، یک فیلم چپ‌گرایانه است که در مقابل اندیشه‌های لیبرالی و رویای آمریکایی قرار می‌گیرد؛ این فیلم تا حدودی ارزش‌های آمریکایی را زیر سؤال برده و تلاش دارد مفاهیم نئولیبرالی و فردگرایی را به چالش بکشد.

وی در پایان  یادآور شد: آواتار ۲ به‌عنوان یک فیلم با ابعاد فکری عمیق، علاوه بر اینکه به بررسی استعمار و تأثیرات آن بر جوامع بومی و محیط زیست می‌پردازد، درواقع نقدی بر دنیای مدرن و سیاست‌های جهانی است که به‌ویژه در سطح اندیشه‌ای ارزش‌های آمریکایی و مدرنیته را مورد پرسش قرار می‌دهد.