رابطه دولت و ملت باید بخشی از فرهنگ شود

به گزارش ایکنا از قم، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا، استاد حوزه و دانشگاه در نهمین نشست از دوازدهمین دوره کرسی‌های آزاداندیشی با عنوان «نظریه مشارکت در نظام مردم‌سالاری دینی» که به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر، امروز، ۱۳ مردادماه به‌صورت حضوری و مجازی در دانشگاه طلوع مهر قم برگزار شد، گفت: جامعه مثل مِلک مُشاع همه شهروندان است و همه باید در ملک خود اعلام حضور، مشارکت و کمک کنند تا سرنوشت به درستی تعیین شود. فرایند‌های متعددی انجام می‌شود که این تعیین سرنوشت محقق شود. انسان‌ها وقتی در جامعه زندگی می‌کنند، باید نظام زندگی و سبک زندگی‌شان را انتخاب کنند؛ در غیر این صورت، در یک نظام پادشاهی یا دیکتاتوری مثل زمان شاه، چیزی بر آنها تحمیل می‌شود و حق مشارکت و نقشی نخواهند داشت. اگر می‌خواهند نقش داشته باشند، باید در همه عرصه‌ها حضور خود را نشان بدهند. 

وی افزود: مشارکت در تعیین سرنوشت جامعه از اهمیت بالایی برخوردار است و نیازمند حضور فعال مردم در همه عرصه‌ها است، انقلاب اسلامی ایران نمونه‌ای از مشارکت مؤثر مردم در تعیین سرنوشت خود بود، اما برای حفظ و ادامه این مشارکت، نیازمند بازسازی و تطبیق الگو‌های تاریخی با شرایط امروزی هستیم تا بتوانیم به اهداف و آرمان‌های انقلاب دست یابیم.

استاد حوزه و دانشگاه گفت: انقلاب اسلامی با دو الگوی مشارکتی مواجه بود، الگوی تاریخی اسلامی و الگوی مشارکت غربی. الگوی غربی، با تجربه 200، 300 ساله در دنیای امروز موفقیت‌هایی داشته است، اما استفاده از این الگو نیازمند بازسازی و تطبیق آن با مبانی دینی و ملی ماست.

نیازمند نظریه‌پردازی در حوزه مشارکت هستیم

وی افزود: قانون اساسی ایران ترکیبی از اصول اسلامی و اصول مشارکت مردمی است. در این قانون حاکمیت از آن خداست و مردم حق انتخاب دارند. این اصول در قانون اساسی ثابت و غیرقابل تغییر هستند. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران براساس این ترکیب نوشته شده است و اصولی چون توحید، امامت، نبوت و معاد را در کنار اصولی چون حاکمیت مردمی و انتخابات قرار داده است.

مؤلف کتاب آینده‌پژوهی انقلاب اسلامی گفت: انقلاب اسلامی نیاز به الگو داشت که هم با مبانی دینی و هم با عقلانیت امروز سازگار باشد. الگوی قدیمی متناسب نبود و الگوی بشر امروز نیز نیاز به بازسازی داشت. بنابراین، انقلاب اسلامی باید الگویی ترکیبی ایجاد می‌کرد که هم مبانی دینی و هم مدنیت جدید را رعایت کند.

استاد فلسفه سیاسی حوزه و دانشگاه تصریح کرد: امام خمینی(ره) توانست ترکیبی زیبا و شاهکاری از جمهوریت و اسلامیت ایجاد کند. این ترکیب در طول تاریخ بی‌نظیر است و شاید هیچ‌کس نتواند در آینده نیز چنین ترکیبی را ایجاد کند. واکنش‌های شدیدی نسبت به تلاش برای مدرن کردن مسائل دینی و دینی کردن مفاهیم مدرن وجود دارد، اما امام راحل توانست با تدبیر جمهوریت را با اسلامیت ترکیب کند.

وی بیان کرد: مقام معظم رهبری هم بیان کرده‌اند که این ترکیب جمهوریت و اسلامیت، یک ترکیب سنجاقی نیست بلکه فتوا روی آن رفته و عین دین شده است. جوهره جمهوریت و مردم‌سالاری دینی، دینی است و این یک شاهکار بزرگ است.

مهاجرنیا اضافه کرد: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تصویب شد و ملت به آن رأی دادند، اما در مرحله تولید دانش دینی برای اجرای این قوانین، ما دچار کمبود هستیم. فقه سیاسی باید به ما آموزش دهد که چگونه براساس شریعت و اصول دینی مشارکت کنیم و انتخابات برگزار کنیم و افراد اصلح را انتخاب کنیم.

وی گفت: مقام معظم رهبری همواره مردم را به مشارکت در انتخابات و تعیین سرنوشت خود تشویق کرده‌اند. حضور مردم در صحنه انتخابات و مشارکت آنها در تصمیم‌گیری‌های کشوری اهمیت زیادی دارد و باید مورد توجه قرار گیرد.

مهاجرنیا تصریح کرد: آیات قرآن به ما می‌گوید که باید در خوبی‌ها و زیبایی‌ها با هم مشارکت کنیم. یکی از این خوبی‌ها، حاکمیت خدا روی زمین است که مردم دست به دست هم داده و این حاکمیت را ایجاد کرده‌اند. اما این آیات نیاز به تفسیر دارد که باید به دانش تبدیل شود. از این آیات باید درس‌های زندگی را استخراج کنیم و بگوییم چگونه در جامعه «تعاونوا علی البر و التقوی» کنیم. این دانش هنوز تولید نشده است.

وی اظهار کرد: در اوایل انقلاب، انتظار این بود که مجلس علاوه بر تصویب مواد و تبصره‌ها، دانش قوانین را نیز تولید کند. فقهای بزرگ و مجتهدین به مجلس رفتند تا این دانش را تولید کنند، اما مجلس به سمت تصویب قوانین و آیین‌نامه‌ها رفت و تولید دانش را انجام نداد. شورای نگهبان نیز می‌توانست بخشی از این کار را برعهده بگیرد، اما تنها به بررسی مطابقت قوانین با قانون اساسی و شرع اکتفا کرد. این نقیصه بزرگ هنوز وجود دارد که الگوی مشارکت ما تبیین نشده است و نیاز به نظریه‌پردازی در حوزه مشارکت داریم.

دین اسلام بر مشارکت فعال و مسئولیت‌پذیری تأکید دارد

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر گفت: در دموکراسی‌های غربی، مردم ابزار دست نخبگان هستند ولی دین اسلام به مشارکت فعال و مسئولیت‌پذیری همه افراد جامعه تأکید دارد؛ یعنی همه باید در صحنه حضور داشته باشند. برخی از مردم در تصمیم‌گیری‌ها منفعل هستند و باید آموزش ببینند تا به مشارکت فعال دست یابند. برای این کار نیاز به آموزش و تولید دانش دینی داریم تا مردم مشارکت فعال و مسئولانه‌ای داشته باشند و بازیچه دست نخبگان نشوند.

وی افزود: الگوی ترکیبی جمهوری اسلامی که امام راحل آن را ایجاد کرد، اکنون به یک امر بسیط تبدیل شده است. این الگوی ترکیبی توانست عقلانیت مدرن را با عقلانیت دینی جفت و جور کند و تبدیل به یک مسئله دینی، بومی، ملی و الگوی اسلامی ایرانی شود. بعد از ۴۵ سال تجربه جمهوری اسلامی، باید این تجربیات را به علم تبدیل و نظریه‌پردازی کنیم. تجربه‌های ما باید در کتاب‌ها نوشته شوند و به‌عنوان علم معرفی شوند. باید تجربه ۴۵ ساله جمهوری اسلامی را بازخوانی کنیم و به علم تبدیل کنیم. این دانش به مسئولان جدید منتقل شود تا براساس آن عمل کنند.

مهاجرنیا اظهار کرد: مردم حقوقی دارند مانند حق حیات و آزادی که باید در جامعه اسلامی تأمین شود. در مقابل، وظایفی نیز دارند مانند مشارکت در نظام اسلامی، نصیحت، امر به معروف و هر کاری که برای پیشرفت نظام اسلامی از دست‌شان برمی‌آید.

وی در ادامه گفت: در خطبه ۴۵ نهج البلاغه، حضرت علی(ع) به عثمان بن حنیف فرمودند که قدرت ابزار است و هدف نیست. این قدرت امانت الهی است و نباید به‌عنوان بهره‌برداری‌های شخصی استفاده شود. مسئولان باید درک کنند که مسئولیت آنها الهی است و قدرت فقط وسیله‌ای برای رسیدن به سعادت مردم است. این آموزش باید به مسئولانی که در مناصب مختلف قرار می‌گیرند، ارائه شود.

اطاعت از نظام جمهوری اسلامی باید تبدیل به فرهنگ شود

استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: ساختار‌ها و نظامات کشور باید تبدیل به فرهنگ عمومی شوند. مشارکت باید ریشه در فرهنگ عمومی داشته باشد تا فعال و پویا باشد. رابطه و پیوند میان دولت و ملت باید بخشی از فرهنگ شود. قانون‌ها نباید با زور پلیس و کنترل، اجرا شوند بلکه باید به فرهنگ عمومی تبدیل شوند.

وی گفت: ملت باید همان‌طور که از خانواده خود دفاع می‌کنند، از هویت ملی و نظام سیاسی خود نیز دفاع کنند. تعلق شهروندان به کشور باید به‌گونه‌ای باشد که با تمام قدرت پای کشور و نظام‌شان بایستند. اطاعت از نظام جمهوری اسلامی باید تبدیل به فرهنگ شود. این اطاعت نباید با زور قانون باشد بلکه باید با رغبت و از روی نصیحت و خیرخواهی انجام شود. مردم باید ناصح و خیرخواه دولت و حاکمان باشند و به جای تخریب، نصیحت کنند و پیشنهادات سازنده ارائه دهند.

مهاجرنیا افزود: امام علی(ع) در خطبه ۱۶ و عهدنامه مالک اشتر بر اهمیت خیرخواهی و نصیحت مردم به حکومت تأکید کردند. این رویکرد باید در نظام جمهوری اسلامی نیز به‌کار گرفته شود تا مردم و مسئولان با همکاری و خیرخواهی به سعادت جامعه برسند. ما باید با خیرخواهی به سمت اصلاح و درست کردن رفتار‌ها برویم. امر به معروف و نهی از منکر از جمله وظایف اساسی ماست که باید انجام شود و متأسفانه امروزه کمتر به آن پرداخته می‌شود.

استاد حوزه و دانشگاه اظهار کرد: ما باید تلاش کنیم تا رابطه میان دولت و مردم را تقویت کنیم. مشارکت زمانی مؤثر است که وحدت و هماهنگی وجود داشته باشد، وگرنه اختلافات و تفرقه به جنگ و نزاع منجر می‌شود. دولت باید پاسخگو باشد، اما مردم نیز باید احساس مسئولیت کنند. تک‌تک شهروندان باید وظیفه خود را در قبال جامعه و نظام اسلامی درک و به آن عمل کنند. هر فرد باید مسئولیت خود را در قبال جامعه بپذیرد و از انجام اعمال ناپسند خودداری کند. اختلاس، دزدی و فساد به نظام اسلامی ضربه می‌زند و هر فرد باید در قبال این مسائل پاسخگو باشد.

وی با اشاره به اینکه امام خمینی(ره) فرمودند که مردم ایران از مردم زمان رسول‌الله(ص) و سیدالشهدا(ع) برتر هستند، افزود: مشکلات اقتصادی و گرفتاری‌ها نباید مردم را از پای دربیاورد. اگر دنبال تقویت نظام هستیم، باید به دولت کمک کنیم تا به وضعیت اقتصادی و اجتماعی سامان دهد و مردم با ثبات قدم پشت سر نظام قرار داشته باشند. ما باید با تقویت ایمان و حمایت از جوانان، مانع از پیوستن آنها به دشمن شویم. کمک به جوانان برای یافتن شغل و حل مشکلات‌شان، نقش مهمی در تقویت نظام دارد.

مهاجرنیا یادآور شد: مشارکت در سه عرصه بینش، ساختار‌ها و رفتار‌ها باید تبدیل به فرهنگ عمومی شود. تجربه ۴۵ ساله جمهوری اسلامی باید بازسازی شده و به یک الگوی نظری تبدیل شود تا بتوانیم آن را به‌عنوان مبانی و نظریات خود مطرح کنیم. با توجه به این موارد، امیدواریم بتوانیم این مباحث را پیش ببریم و الگوی مردم‌سالاری دینی را تقویت کنیم.