در گفت‌وگو با ایکنا مطرح شد
مباهله منحصر به زمان ائمه(ع) نیست
استاد حوزه و دانشگاه گفت: مباهله یک شیوه دستیابی به اثبات حقانیت جبهه حق در مقابل جریان باطل است. از این‌رو نه تنها قبل از اسلام و نیز نه تنها در همان سال رخداد این واقعه که در قرون بعد و تا زمان ما و در آینده نیز پدیده مباهله یک طریق حقیقت‌یابی است که البته شرایط و قواعد خاصی را نیاز دارد؛ لذا مباهله منحصر در آن یک مورد خاص نبوده است.
مُباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران، از رویدادهای صدر اسلام است که نشانه حقانیت دعوت پیامبر(ص) دانسته می‌شود. این واقعه همچنین بر فضیلت پیامبر(ص) و همراهان او در مباهله، یعنی امام علی(ع)، فاطمه(س) و حَسَنین(ع) دلالت دارد؛ آیه ۶۱ سوره آل‌عمران از رویداد مباهله سخن گفته و به آیه مباهله شهرت دارد. شیعیان معتقدند در آیه مباهله، امام علی(ع) به منزلۀ نَفْس و جان پیامبر(ص) شمرده شده و از این‌رو این آیه را از فضایل امام علی(ع) می‌دانند. این واقعه در منابع شیعه و اهل‌سنت نقل شده است.براساس منابع، پیامبر(ص) پس از مناظره با مسیحیان نجران و ایمان نیاوردن آنان، پیشنهاد مباهله داد و آنان پذیرفتند؛ اما در روز موعود، مسیحیان نجران پس از مشاهده اینکه پیامبر(ص) اهل خانواده‌اش را با خود آورده، از مباهله خودداری کردند. مباهله درخواست لعن و نفرین الهی برای اثبات حقانیت است و بین دو طرفی رخ می‌دهد که هرکدام ادعای حقانیت دارند.
خبرنگار ایکنا از قم در این خصوص با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحسن دین‌پرور، مدیر بنیاد نهج‌البلاغه گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانیم.
ایکنا - با تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار داده‌اید، منطق قرآن کریم در نحوه برخورد با مخالفان فکری و عقیدتی و اهل کتاب چگونه است؟
مباهله راهی به سوی کشف حقیقت است. راهی که در فراسوی مرحله بعد از شنیدن استدلالات و نپذیرفتن آنها، با استمداد از نیروی ملکوتی جبهه حق سعی در نشان‌دادن حقیقت و فرود عذاب الهی بر منکران دارد. امری که درباره ترسایان و نصارای نجران در حال تحقق بود که انصراف آنان از انجام مباهله به پیروزی جبهه اسلام انجامید و البته این پیروزی را نباید به همین مرحله فروکاست و باید به سربلندی جبهه ایمان در برابر جبهه نفاق آن روز صدر اسلام نیز توجه کرد.
واقعه مباهله علاوه بر منابع شیعی در منابع اهل سنت نیز انعکاس یافته و محدثان، مورخان و مفسران و نویسندگان منصف اهل سنت هم اقرار دارند که دلالت آیه مباهله یک دلالت مادحانه و فضیلت‌مدار است. عدم انحصار قضیه مباهله در این واقعه رسول خدا(ص) و اهل بیت(ع) با مسیحیان نجران نکته قابل توجهی است اینکه واقعه مباهله در زمان‌ها و بستر‌های مختلف توسط امام علی(ع) و اهل بیت(ع) مورد استناد و احتجاج قرار گرفته است.
رجوع به قرآن کریم نشان می‌دهد که شیوه‌های مواجهه انبیا و اولیا در مقابل جبهه باطل و جریان‌های مخالف، متفاوت بوده است. قرآن و اسلام در عین حالی که اختیار و آزادی را برای انسان به رسمیت شناخته و اکراه و اجبار در پذیرش عقاید را نفی می‌کند، اما انتظار دارد انسانی که صاحب نعمت خرد، اندیشه و عقل است، اگر با حق روبه‌رو شد و استدلال کرد، استکبار نورزد و تمکین به حق کند و در مقابل حقیقت نایستد. به همین خاطر در سیر مراتب حقیقت‌ورزی انسان، اسلام از فطرت بشری گرفته تا برانگیختن اندیشه انسان با تذکرات انبیا و تنبیهات درونی و قلبی و بیدارکردن وجدان او و وادار کردنش به اندیشه، می‌کوشد او را از گرداب وهم و هوای درون رها سازد.
اما وقتی انسان از این مرحله عبور کرد و حقیقت را نپذیرفت قضیه اجبار فردی یا اجتماعی مثلاً در قالب جنگ و لشکرکشی در مقابل جبهه باطل را داریم. در این بین یک مواجهه خاص به‌نام مباهله وجود دارد. اگر جریان و جبهه خصم، با وجود شنیدن استدلال جبهه حق، به برنامه‌های این جبهه تمکین نداشت دعا و مباهله با تقاضای ارسال لعن و عذاب الهی به سمت کاذبان و منکران، صورت می‌گیرد.
مسیحیان نجران همین گونه بودند و جزیه دادن را نپذیرفته بودند در عین حال تمکین به حق نیز نداشتند. در اینجا چاره‌ای جز مباهله نمانده بود و قرار بر مباهله می‌رود. این قرار در آستانه اجراست که مسیحیان سر باز زده و می‌پذیرند که برنامه قبلی یعنی جزیه‌دادن را انجام دهند. ولی این جزیه‌دادن همراه با خفت و سرشکستگی اینهاست. اگر چه نباید مباهله خمسه طیبه(ع) را به مواجهه پیروزمندانه با نصارای نجران فرو کاهیم. یعنی اینکه باید توجه کنیم که این واقعه از سویی، ضربه به جریان نفاق و جبهه منافقان حجاز و به خصوص مدینه نیز بود. یعنی در عین اثبات حقانیت اسلام، حقانیت جبهه ایمان و بطلان جبهه نفاق را در پی داشت.
ایکنا- آیا مباهله فقط در منابع شیعی منعکس شده است یا مصادر اهل سنت هم به آن پرداخته‌اند؟
مباهله علاوه بر منابع شیعی در منابع اهل سنت هم ذکر شده است. جست‌وجویی در منابع اسلامی مشخص می‌کند که واقعه مباهله در کتاب‌های تفسیری، حدیثی و تاریخی شیعیان و اهل سنت انعکاس یافته است. البته، چون برخی از نویسندگان غیرشیعی سعی در تخریب مناقب و فضایل علوی داشته‌اند، با وجود نقل این رویداد و اینکه در این واقعه، خمسه طیبه از جمله امام علی(ع) حضور داشته‌اند، تلاشی ویژه برای فاقد فضیلت دانستن این حضور کرده‌اند.
در حالی که محدثان، مورخان، مفسران و نویسندگان منصف اهل سنت اقرار دارند که آیه مباهله که خداوند سبحان در شأن رسول خدا(ص)، امیرمؤمنان، حضرت زهرا(س) و حسنین(ع) نازل فرموده، کاملاً سیاق مدح و صراحت در فضیلت دارد و بستر تاریخی چند ماهه منجر به رخداد مباهله یک فضیلت برای اهل بیت(ع) به مثابه برگ برنده‌ای برای اسلام و شیعه در مقابل اهل کتاب و جبهه نفاق است.
ایکنا - آیا مباهله یه واقعه زمان‌مند بوده یا منحصر به آن زمان نیست؟
خیر، مباهله یک شیوه دستیابی به اثبات حقانیت جبهه حق در مقابل جریان باطل است. از این‌رو نه تنها قبل از اسلام و نیز نه تنها در همان سال رخداد این واقعه که در قرون بعد و تا زمان ما و در آینده نیز پدیده مباهله یک طریق حقیقت‌یابی است که البته شرایط و قواعد خاصی را نیاز دارد. از این‌رو مباهله منحصر در آن یک مورد خاص نبوده است. چنانکه علمایی از جمله مرحوم علامه طباطبایی فرموده‌اند مباهله اختصاص به معصومین(ع) ندارد و علمای بزرگوار و نیز مؤمنان مهذب شیعی چنانکه گزارش‌هایی از این وقایع در تاریخ ثبت است می‌توانند با جریان‌های باطل، اقدام به مباهله کنند.
ایکنا - چرا در نهج‌البلاغه از مباهله یاد نشده است و اصولاً مواجهه امیرالمؤمنین(ع) و سایر ائمه(ع) با آیه مباهله چگونه بوده است؟
به علت اینکه مبنای شریف رضی(قدس سره) بر گردآوری تمام سخنان و نامه‌های حضرت امیرالمؤمنین(ع) نبوده و ایشان فقط تعدادی خاص از خطب، نامه‌ها و سخنان را که از دید وی بلاغات سرشاری داشته گردآوری کرده است، ملاحظه می‌شود که بسیاری از فضایل و مناقب امام علی(ع) در نهج‌البلاغه نیست و آنها را باید در دیگر کتب جست.
از این‌رو کتاب‌هایی به‌عنوان استدراک و تتمیم نهج‌البلاغه یا موسوعه سخنان و احادیث حضرت امام علی(ع) نوشته شده که نشان می‌دهد حضرت در موارد متعددی به واقعه مباهله استناد جسته‌اند. چون آیه مباهله فقط یک فضیلت معنوی نیست بلکه دلالت‌های بسیاری در اثبات جایگاه والای حضرت امام علی(ع) دارد، مانند منزلت امامت، جایگاه وصایت، اتحاد نفسانی حضرت امیر(ع) با حضرت رسول(ص)، مقام برتر حضرت علی(ع) نسبت به سایر خلایق و این دست ویژگی‌ها.
به غیر از حضرت امام علی(ع) مشاهده می‌کنیم که اهل بیت عصمت و طهارت(ع) نیز در زمان‌های گوناگون و در موقعیت‌های مختلف برای اصحاب و مردم شیعه و گاه برای مخالفان، به آیه مباهله استناد کرده‌اند و متکلمان بزرگ شیعه نیز، چه آن دسته اصحاب متکلم و چه علمای فن کلام و عقاید به‌عنوان یک فضیلت و نیز به‌عنوان یک نص وحیانی اثبات‌کننده مقامات مختلف برای مولای متقیان، به آیه مباهله و حادثه مباهله تمسک کرده‌اند. این آیه و این حادثه در کتاب‌های کلامی متکلمان بزرگ شیعی که بخش مهمی از آنها ناظر به اثبات مقام امامت، وصایت، جانشینی نبی اکرم(ص) و زعامت امت برای امام علی(ع) است، نیز آمده است.
