تبیین آثار «شرح صدر» با رویکرد روانشناسی اسلامی

حجت‌الاسلام والمسلمین حسین داوری، رئیس اداره تبلیغات اسلامی شهرستان شهرکرد در گفت‌وگو با ایکنا از چهارمحال‌وبختیاری در تبیین آموزه‌های روانشناختی و سبک زندگی مربوط به آیات منتخب طرح ملی زندگی با آیه‌ها در روز شانزدهم ماه مبارک رمضان یعنی آیات ۲۴ تا ۲۸ از سوره مبارکه طه، اظهار کرد: یکی از مباحث مهمی که هر فردی به‌طور مستقیم در زندگی فردی و اجتماعی با آن روبرو می‌شود، شیوه‌های مقابله با حوادث و سختی‌های زندگی است.

وی با ذکر اینکه اتفاقات و حوادث استرس‌زا تهدیدی برای سلامت روان افراد هستند، ادامه داد: این قبیل موارد همچنین باعث می‌شود که سطح سلامت روانی جامعه تنزل یابد؛ سلامت جسمانی افراد نیز تحت تأثیر عوامل استرس‌زا مورد تهدید واقع می‌شوند و مشکلاتی همچون فشار خون بالا، زخم معده و تنگی نفس برای شخص ایجاد می‌شود. 

داوری با تأکید بر اینکه با انتخاب شیوه‌های صحیح مقابله با حوادث می‌توان به ارتقای سلامت روان کمک کرد، گفت: در آیاتی که اشاره شد و درواقع قرآن از زبان حضرت موسی(ع) بیان کرده است، مشاهده می‌کنیم که حضرت هنگام مواجهه با مأموریت سخت نبوت و هدایت فرعون، در وهله اول «شرح صدر» را در فراز نورانی «رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي» از خداوند طلب می‌کند. شرح صدر در واقع یک روش مقابله‌ای فعال در برابر مشکلات و موقعیت‌های پُر چالش زندگی است.

وی ادامه داد: شرح صدر در فرهنگ دینی به معنی آن است که سینه انسان در برابر مشکلات، فراخ و پذیرنده باشد. این صفت پسندیده که شامل چند مؤلفه‌ است، در فرد اثرات و برکاتی را برای زندگی فردی و اجتماعی او در پی دارد. 

عوامل ایجاد شرح صدر

مدرس روانشناسی اسلامی در خصوص مؤلفه‌ها و عوامل مورد نیاز برای شرح صدر، بیان کرد: «یاد خدا» از جمله عوامل ایجاد شرح صدر است که وقتی انسان در سختی‌ها به یاد خدا و نعمت‌های بی‌شمار الهی باشد و با نگاه توحیدی به عالم نگاه کند، طبیعتاً هنگام مواجهه با مشکلات و سختی‌ها عکس‌العمل بهتری خواهد داشت. 

داوری دومین عامل ایجاد شرح صدر را «یقین به وعده الهی» مطرح کرد و توضیح داد: در بسیاری از آیات به وعده‌های الهی مبنی بر پاداش نیکوکاران و اهل بذل و بخشش اشاره شده و خداوند می‌فرماید که هر کار خیر ده‌ها و صدها برابر در دنیا و آخرت پاداش دارد و جبران می‌شود؛ خداوند همچنین وعده بهشت را به اهل احسان و نیکوکاری داده است که هر آنچه انسان بخواهد برای او فراهم خواهد شد و اگر کسی به این وعده‌ها یقین داشته باشد، شرح صدر در مقابل اتفاقات ناخوشایند ظهور و بروز خواهد داشت. 

وی با اشاره به اینکه «معرفت خدا» از دیگر عوامل ایجاد شرح صدر است، بیان کرد: انسانی که خدا را شناخته و توانسته ارتباط خوبی با پروردگار عالم برقرار کند، می‌داند که هر سختی و مشکل قطعاً برخاسته از حکمت خداوند است و حکمت الهی جز خیر بندگان صالح، اراده نکرده است.

داوری تصریح کرد: سابق بر این روانشناسی به دنبال آن بود که با تغییر رفتار به حل مشکلات و چالش‌های زندگی افراد نایل آید، اما روانشناسی امروز خصوصا درمان‌های مبتنی بر پذیرش و تعهد یا ACT ، معتقدند که برخی مشکلات در حیطه اختیار و اراده انسان نیستند و پذیرش و بالا بردن میزان سازگاری می‌تواند آرامش بیشتری در فرد ایجاد نماید.

مهم‌ترین ثمرات شرح صدر

وی آرامش را اولین و مهم‌ترین اثر شرح صدر دانست و تأکید کرد: یکی از مولفه‌های شرح صدر که می‌توان آن‌را از کارکردهای روانشناختی مهم آن به‌شمار آورد، آرامش است. انسانی که دارای شرح صدر است در مقابل سختی‌ها و مشکلات زندگی دچار اضطراب و تشویش نمی‌شود و همیشه دارای آرامش درونی خواهد بود.

داوری صبر در برابر مشکلات و سختی‌ها را دومین ثمره شرح صدر مطرح کرد و افزود: وقتی انسان میزان پذیرش در برابر ناملایمات را افزایش دهد، صبر و طاقتش نیز ارتقا خواهد یافت؛ اعتماد به خدا، تسلیم و پذیرش مقابل مشکلات و کنار آمدن با آنها را هم می‌توان از دیگر ثمرات مهم شرح صدر دانست.

وی گفت: انسانی که دارای شرح صدر است آخرت را می‌پذیرد و ایمان می‌آورد زیرا می‌داند خدا برای هر سختی و مشکل حکمتی را قرار داده و انسان از مشکلات زودگذر و مقطعی دنیا گذر می‌کند و به جهان باقی که جاویدان است، منتقل خواهد شد. 

رئیس اداره تبلیغات اسلامی شهرستان شهرکرد در پاسخ به این پرسش که شرح صدر در زندگی انسان چه جایگاهی دارد، بیان کرد: شرح صدر در ارتقای سلامت روان افراد جامعه بسیار مؤثر است و کسانی که سبک زندگی آنان بر مدار مدارا کردن و صبر و تحمل باشد، در مقابل مشکلات از آرامش روانی برخوردار بوده و در سایه این آرامش می‌تواند به تعالی و کمال برسد.