نیمه شعبان؛ افضل شب‌ها بعد از لیلة‌القدر

شب نيمه شعبان از شب‌هايی است که احيا در آن تأکيد شده است. از جمله بركات اين شب مبارک آن است كه ولادت با سعادت حضرت عصر امام زمان(عج) در سحر اين شب در سر من رأى (سامرا) واقع شده و باعث زيادی شرافت اين شب مباركه شده است. برای این شب شریف اعمال مستحبی در مفاتیح‌الجنان وارد شده است.

از اعمالی که در این شب وارد شده شامل غسل، كه باعث تخفيف گناهان مى‏‌شود و همچنین احيا که توصیه شده اين شب را به نماز و دعا و استغفار احيا کند، چنانچه امام زين‌العابدين(ع) انجام می‌دادند، همچنین در روايت است كه هر كه احيای اين شب را دارد، دل او نميرد در روزى كه دل‌ها بميرند. زيارت حضرت امام حسين(ع) از دیگر اعمال و افضل اعمال اين شب و باعث آمرزش گناهان است.

از حضرت امام جعفر صادق(ع) روايت است كه از حضرت امام محمدباقر(ع) از فضل شب نيمه شعبان سؤال شد. فرمود: آن شب بعد از ليلةالقدر، افضل شب‌هاست. در آن شب خداوند به بندگان فضل خود را عطا مى‌‏فرمايد و ايشان را به من و كرم خويش می‌آمرزد. پس در تقرب جستن به سوى خداى تعالى در آن شب سعى و كوشش كنيد.

پس به‌درستى كه آن شبى است كه خدا به ذات مقدس خود قسم ياد فرموده كه سائلى را از درگاه خود دست خالى برنگرداند، مادامى كه معصيت را سؤال نكند و آن شب، شبى است كه حق‌تعالى آن را از براى ما قرار داده به مقابل آن كه شب قدر را براى پيغمبر(ص) قرار داده، پس كوشش كنيد در دعا و ثنا بر خداى تعالى.

نقل كرده‌ا‎ند كه خواندن دعای ذیل به منزله زيارت امام زمان(عج) است‏: «اللَّهُمَّ بِحَقِّ لَيْلَتِنَا [هَذِهِ‏] وَ مَوْلُودِهَا وَ حُجَّتِكَ وَ مَوْعُودِهَا...». همچنين روايت شده از اسماعيل بن فضل هاشمی كه گفت: حضرت صادق(ع) اين دعا را به من تعليم داد كه آن را در شب نيمه شعبان‏ بخوانم: «اللَّهُمَّ أَنْتَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ الْخَالِقُ الرَّازِقُ الْمُحْيِي الْمُمِيتُ الْبَدِي‏ءُ الْبَدِيعُ...». همچنين بخواند اين دعا را كه حضرت رسول(ص) در اين شب می‌خواندند: «اللَّهُمَّ اقْسِمْ لَنَا مِنْ خَشْيَتِكَ مَا يَحُولُ بَيْنَنَا وَ بَيْنَ مَعْصِيَتِكَ وَ مِنْ طَاعَتِكَ...» و اين دعاى جامع كاملى است و خواندن آن در اوقات ديگر نيز غنيمت است.

صلوات امام زين‌العابدين(ع) در هر روز از شعبان در وقت زوال و در شب‏ نيمه آن بخواند اين صلوات مرويه از حضرت امام زين‌العابدين(ع) را «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ شَجَرَةِ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعِ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفِ الْمَلَائِكَةِ وَ مَعْدِنِ الْعِلْمِ وَ أَهْلِ بَيْتِ الْوَحْيِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ... .»

از دیگر اعمال این شب قرائت دعای کميل است روايت شده که جناب کميل رحمه‌الله، ديد اميرالمؤمنين(ع) در شب نيمه شعبان دعای کميل را در سجده می‌خواند.

کميل بن زياد رحمه‌الله گفت: با مولايم اميرالمؤمنين(ع) در مسجد بصره نشسته بودم و در خدمت او جماعتی از اصحابش بودند و يکی از آن‌ها عرض کرد: «معنای فرمايش خدای تعالی که در آیه ۴ سوره «دخان» می‌فرمايد: «فِيهَا يفرَقُ کُلُّ اَمرٍ حَکيمٍ» چيست؟» آن حضرت فرمود : «شب نيمه شعبان است. به آن کسی که جانم به دست او است بنده‌ای از بندگان خدا نيست مگر اين که آنچه از نيک و بد بر او جاری می‌شود در شب نيمه شعبان تا آخر سال در مثل چنين شبی برای او، تقسيم می‌گردد و هيچ بنده‌ای آن شب را احيا نمی‌دارد و دعای خضر(ع) را نمی‌خواند، مگر اين که دعای او مستجاب است». چون آن حضرت به منزل بازگشت و من شبانه به خدمتش رفتم درب را کوبيدم. فرمود: «ای کميل تو را چه مطلبی است؟» عرض کردم: «يا اميرالمؤمنين مطلبم دعای خضر است.» فرمود: «کميل بنشين و چون اين دعا را از بر نمودی در هر شب جمعه، يا در هر ماهی يک مرتبه، يا در سالی يک مرتبه، یا در عمر خود يک مرتبه آن را بخوان، خداوند از تو چاره سازی فرمايد، ياريت کند، روزيت دهد و هرگز مغفرت خود را از تو باز نگير». ای کميل طول مدت رفاقت تو با ما واجب شد که خواهش تو را انجام دهيم» و سپس فرمود که بنويس: «اللَّهُمَّ إِنِّي أسئَلُکَ بِرَحمَتِکَ الَّتِي وَسِعَت کُلَّ شَيء ... .»

تسبيحات هر يک از «سُبْحانَ اللَّهِ و الْحَمْدُ لِلَّهِ و اللَّهُ أَكْبَرُ و لا إِلهَ إِلَّا اللَّهُ» را صد مرتبه بگويد تا خداوند تعالى گناهان گذشته او را بيامرزد و حاجت‌هاى دنيا و آخرت او را برآورد.

روايت شده از ابويحيى در ضمن خبرى در فضيلت شب نيمه شعبان كه به مولاى خودم حضرت صادق(ع) گفتم كه بهترين دعاها در اين شب كدام است؟ فرمود: «هرگاه نماز عشاء را بجا آوردى، پس دو ركعت نماز بگزار، در ركعت اول حمد و سوره جحد كه «قُلْ يا أَيُّهَا الْكافِرُونَ» باشد را بخوان و در ركعت دوم حمد و سوره توحيد كه «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» است را بخوان پس چون سلام دادی، سى و سه مرتبه «سُبْحانَ اللَّه»ِ، سى و سه مرتبه «الْحَمْدُ لِلَّهِ» و سى و چهار مرتبه «اللَّهُ أَكْبَرُ» بگو، سپس بگو «يَا مَنْ إِلَيْهِ مَلْجَأُ الْعِبَادِ [يَلْجَأُ الْعِبَادُ] فِي الْمُهِمَّاتِ وَ إِلَيْهِ يَفْزَعُ الْخَلْقُ فِي الْمُلِمَّاتِ...» پس به سجده مى‌‏روى و بيست مرتبه‏ مى‏گويى‏ «يَا رَبِ‏»، هفت مرتبه «يَا اللَّهُ»‏ و هفت مرتبه «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ» و ده مرتبه «ما شاءَ اللَّهُ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ»‏ سپس ده مرتبه صلوات مى‏فرستى بر پيغمبر و آل او(ع) و از خدا حاجت خود را مى‏خواهى پس قسم به خدا كه اگر به سبب اين عمل به عدد قطرات باران حاجت بخواهى هر آينه به تو خداوند عز و جل آن حاجت‌ها را به كرم عميم و فضل جسيم خود برساند».

از جمله اعمال آن است كه شيخ از حماد بن عيسى از ابان بن تغلب روايت كرده كه گفت: حضرت صادق(ع) فرمودند که در شب نيمه شعبان رسول خدا(ص) در سجده خود می‌فرمود: «سَجَدَ لَكَ سَوَادِي وَ خَيَالِي وَ آمَنَ بِكَ فُؤَادِي»، پس بر خاك نهاد دو طرف روى خود را و گفت‏: «عَفَّرْتُ وَجْهِي فِي التُّرَابِ وَ حُقَّ لِي أَنْ أَسْجُدَ لَكَ...».

نماز جناب جعفر که اين نماز از حضرت امام رضا(ع) روايت شده از دیگر اعمالی است که در این شب وارد شده است.

روز نيمه شعبان

در روز نیمه شعبان هم مستحب است، زیارت آن حضرت در هر زمان و مکان و در هر جا و دعا برای تعجیل ظهور. در هنگام زیارت و بخصوص تاکید شده به زیارت ایشان در سرداب سامراء و ظهور آن حضرت که فرمانروایی ایشان مسلم و او است که زمین را پر از عدل و داد کند، چنانچه پر شده باشد از ستم و بیدادگری.

منابع: کتاب مفاتيح‌الجنان و کتاب المراقبات ص ۱۹۲ و ۱۹۳