ذهنیت‌های غلط درباره زن را اصلاح کنیم/ فقه مردانه است یا زنانه؟
استاد دانشگاه و پژوهشگر مطالعات زن و خانواده با تاکید بر اینکه نباید ذهنیت‌های غلط در مورد زن را به جامعه القا کنیم گفت: ما یک زندگی اسلامی ناب را کنار گذاشته‌ایم و زندگی مداخله‌ای غربی را وارد کرده‌ایم؛ که عواقب وحشتناکی به دنبال دارد؛ بنده در غرب درس خوانده‌ام و زندگی کرده‌ام و از نزدیک با این مسائل آشنا هستم ولی آیا ما قصد داریم با مدل آنها زندگی کنیم؟
«زن» هرچند که در دوران قبل از اسلام یعنی دوره جاهلیت و حتی در کشورها و ادیان غیر اسلامی جایگاه مناسبی نداشت اما در طول دوران پس از اسلام، در قرآن، روایات و سیره ائمه(ع)، جایگاه بسیار والایی دارد اما فارغ از این نگاه، متاسفانه در سنت فرهنگی مسلمین و در سنت بومی و فرهنگی جوامع مختلف، شاهد برخی بی‌عدالتی‌ها و تبعض‌ها در مواجهه با زنان بوده‌ایم.
از سوی دیگر شخصیت چند وجهی حضرت فاطمه(س) الگویی تام و تمام برای زنان است. ایشان در اوج معنویت و عرفان، حضور اجتماعی اثرگذار و مهم داشتند و در عین این فعالیت‌ها فرزندانی تربیت کردند که در تاریخ یگانه و درخشان هستند.
خبرنگار ایکنا به مناسبت فرارسیدن روز میلاد بانوی مکرم اسلام و برای بررسی بیشتر مسائل زنان با توجه به سیره حضرت زهرا(س) و طرح پرسش‌هایی مانند اینکه آیا فقه مسائل زنان با نگاه مردانه نوشته شده است و آیا برخی سنت‌های رایج در گذشته جزء فرهنگ اصیل قرآنی و اسلامی بوده است، با فرشته روح‌افزا؛ استاد دانشگاه و پژوهشگر مطالعات زن و خانواده به گفت‌وگو نشسته که در ادامه می‌خوانید؛
ایکنا ـ فعالیت اجتماعی، اشتغال، تحصیل و تفریح از جمله مسائل مهم برای دختران و زنان امروز است اما شاید این مسائل دغدغه زنان صدر اسلام نبوده است. ولی از طرفی برخی محدودیت‌های شرعی و فقهی، ابهامات و دوگانگی‌هایی ایجاد کرده است که گاهی چالش برانگیز است. اینجا دو سوال مطرح می‌شود سوال اول؛ این تعارض‌ها از کجا ناشی شده است؟ و سوال دوم اینکه آیا در سیره حضرت زهرا(س) راه حلی برای این تعارض‌ها وجود دارد؟
در سؤال شما برخی مفروضات وجود دارد از جمله اینکه اشتغال و تجارت و تفریح و ...در آن دوران وجود نداشته است که به نظر بنده درست نیست زیرا محال است تفریح در تمام ادوار بشر وجود نداشته باشد یا تجارت و شغل که همیشه برای زنان بوده است البته برخی مقولات مانند ورزش قهرمانی و ...جزء موضوعات جدید است. در روایات بیان شده است که اوقات خود را به کار، استراحت و تفریح و در کنار خانواده بودن تقسیم کنید. بنابراین تفریح هم وجود داشته است البته سبک زندگی و مدل تفریح تفاوت کرده است؛ خود اهل بیت(ع) هم وقتی این مطالب را می‌فرمایند یعنی خودشان هم عمل می‌کرده‌اند.
اینکه گفته شود در آن دوران زنان حضور اجتماعی نداشته‌اند درست نیست زیرا ایشان و حضرت خدیجه(س) الگوی حضور اجتماعی و انجام کارهایی چون تجارت و ... هستند. حضرت زهرا(س) در جنگ احد حضور داشتند و غذا درست می‌کردند و تیمارداری داشتند. پاسخ به سؤالات می‌دادند و با اقشار مختلف بانوان مرتبط بودند و حتی وقتی فقیری سراغ پیامبر(ص) می‌آمد او را نزد فاطمه(س) می‌فرستادند یا فردی که در مسجدالنبی خودش را به ستون بسته بود تا پیامبر(ص) او را آزاد کند ایشان دخترشان را فرستادند. بنابراین اسناد زیادی در این عرصه وجود دارد؛ مادر بزرگوارشان هم اموال زیادی داشتند و تجارت می‌کردند و حضور اجتماعی عفیفانه داشتند. اسلام دینی برای تمامی اعصار است و اگر ما از آنان الگو بگیریم به راحتی می‌توانیم به ابعاد مختلف زندگی خودمان برسیم.
ایکنا ـ شاید این تعارضی که امروز میان برخی ابعاد مدرنیته و سبک زندگی دینی در اذهان برخی افراد به خصوص جوانان ایجاد شده است به این دلیل است که ما تا چند دهه قبل هم در سنت و فرهنگ عمومی خودمان داشتیم که زنان تا جای ممکن باید از حضور در اجتماع و در بین مردان اجتناب کنند و نه کسی صدای آنان را بشنود و نه او صدای نامحرم را و این در حالی است که شاهد فعالیت‌های اجتماعی حضرت زهرا(س) هستیم.
به نظر بنده اصلا این تعارض نیست زیرا حضور حضرت فاطمه(س) در عرصه اجتماعی و در تعامل با برخی مردان در حد ضرورت و کاملا عفیفانه بوده است. زنان قرآنی هم که خداوند آنان را الگو برای زن و مرد معرفی کرده است عفیف بودند؛ اینکه در فرهنگ گذشته ما می‌گفتند زنان نباید سخن بگویند یا در اندرونی باید می‌ماندند غلط بوده است؛ قرآن کریم فرموده است زنان نباید طوری سخن بگویند که جاذبه ایجاد کند و نفرموده است که نباید سخن بگویند و بین این دو فرق زیادی وجود دارد (يَا نِسَاءَ النَّبِيِّ لَسْتُنَّ كَأَحَدٍ مِنَ النِّسَاءِ ۚ إِنِ اتَّقَيْتُنَّ فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِي فِي قَلْبِهِ مَرَضٌ وَقُلْنَ قَوْلًا مَعْرُوفًا؛ ای زنان پیغمبر، شما مانند دیگر زنان نیستید (بلکه مقامتان رفیع‌تر است) اگر خداترس و پرهیزکار باشید، پس زنهار نازک و نرم (با مردان) سخن مگویید مبادا آن که دلش بیمار (هوا و هوس) است به طمع افتد (بلکه متین) و درست و نیکو سخن گویید.) الان وقتی وارد برخی فروشگاه‌ها و ... می‌شویم دختران جوانی را می‌بینیم که ظاهر مناسبی ندارند و طوری صحبت می‌کنند که دل افراد بیماردل متوجه آنان می‌شود.
کسی با اصل شغل و درآمد و کار مشکلی ندارد بلکه مهم رعایت خطوط قرمز قرآن و خداوند است. ما آیه قرآن در مورد حرف زدن و راه رفتن زنان(فَجَاءَتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِي عَلَى اسْتِحْيَاءٍ قَالَتْ إِنَّ أَبِي يَدْعُوكَ لِيَجْزِيَكَ أَجْرَ مَا سَقَيْتَ لَنَا ۚ فَلَمَّا جَاءَهُ وَقَصَّ عَلَيْهِ الْقَصَصَ قَالَ لَا تَخَفْ ۖ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ) داریم؛ فرموده است تبرج نداشته باشید؛ توصیه داریم که زنان نباید بی دلیل در بازار و خیابان گعده کنند و حرف بزنند و بچرخند ولی در هیچ گزارشی نداریم که قرآن و یا روایات از اصل حضور اجتماعی و اشتغال و ... منع فرموده باشد.
اگر کسب درآمد اشکال شرعی و یا منطقی داشت حضرت خدیجه(س) و حضرت زهرا(س) اولین نفراتی بودند که پرهیز می‌کردند بنابراین یکسری داده‌های غلط را نباید وارد اذهان مردم کنیم و تصور کنند که اینها دستور دین است؛ در مورد اندرونی و بیرونی هم برخی از علما معتقد بودند و عده زیادی هم اینطور نبودند؛ ملاک، پوشاندن بدن جز وجه و کفین به عنوان حکم شرعی است؛ ما چرا به جای اینکه مبنا را قرآن قرار دهیم به سنت ایرانی و عربی گذشته ارجاع می‌دهیم؟ در این سنت‌ها اشتباهاتی وجود داشته است که ربطی به اسلام و قرآن ندارد.
ایکنا ـ بنده با فرمایشات شما موافقم ولی این سنت فرهنگی نادرست در بسیاری از موارد به خصوص در گذشته غلبه پیدا کرد و سبب بازتاب‌های منفی در بین زنان شده است؟
درست است ولی ما باید ذهنیت‌های غلط را اصلاح کنیم. اسلام با اختلاط مخالف است و اینکه زن و مرد در فضای مجازی و یا زندگی عادی با هم مرتبط باشند. البته برخی شرایط هم ما را به این سمت کشانده است؛ مثلا سبک زندگی آپارتمانی و آشپزخانه باز و کمبود فضا و آپارتمان‌های کوچک سبب برخی مشکلات برای زنان است ولی باید سبک زندگی را اصلاح کنیم و شرایط مناسب‌تری برای بانوان فراهم کنیم تا آزادانه‌تر رفتار کنند به جای اینکه فکر کنیم مدرنتیه با رعایت عفت و حجاب و حضور اجتماعی عفیفانه و دستورات قرآنی و سیره بزرگان دینی سازگاری ندارد.
ما الان در فضای خانه برای بچه‌ها اتاق خواب درست می‌کنیم ولی زن، اتاق مستقل برای فعالیت‌های مرتبط با خود مانند مطالعه و خیاطی مختصر و محدود هم ندارد و این به سبک غلط ساختمان‌سازی و البته مشکلات اقتصادی بازگشت دارد. بنابراین روش زندگی حضرت زهرا(س) در این دوران هم برای ما الگو و پاسخگوست یا حضرت زینب(س) که در کربلا حضور یافتند و در مسیر اسارت بودند و در عین حال با صلابت و شجاعت و رعایت عفت و حیا و حجاب در کاخ یزید و ابن زیاد در برابر آنها ایستادند و سخنرانی کردند.
خداوند به حضرت مریم(س) فرمود که تو روزه سکوت بگیر و چیزی نگو، فرزند تو به سخن در خواهد آمد، او اجازه داشت وارد دیر شود و عبادت کند و غذای بهشتی برای او می‌آمد و یک پیامبر(ص) متولی او بود؛ ایشان با این مقام مورد آزمون الهی قرار گرفت و خداوند به صورت غیرمتعارف، عیسی(ع) را به او اعطا کرد. او نمی‌دانست با بچه چگونه وارد جمعی شود که همه او را متهم می‌دانند زیرا مسلما قضاوت ناجور همه افراد را به دنبال داشت ولی خداوند او را یاری کرد ولی آیا برای حضرت زینب(س) خرمای تازه آمد و چشمه آب جوشید؟ آیا مانند حضرت هاجر، فرزندش به او برگردانده شد؟
ایکنا ـ به نظر شما ملاک و معیار حضور اجتماعی زنان مسلمان در جامعه امروز چیست و آیا این معیارها در اعصار و دوران‌های مختلف و به سبب تغییر شرایط جامعه و جهان قابل تغییر است؟
مقام معظم رهبری به این مسئله به خصوص سبک زندگی اشاره فرمودند. ما یک زندگی اسلامی ناب را کنار گذاشته‌ایم و زندگی مداخله‌ای غربی را وارد کرده‌ایم؛ که عواقب وحشتناکی به دنبال دارد؛ بنده در غرب درس خوانده‌ام و زندگی کرده‌ام و از نزدیک با این مسائل آشنا هستم ولی آیا ما قصد داریم با مدل آنها زندگی کنیم؟ بنده در کشور بیگانه آن هم در یک رشته که بیشتر مردانه است درس خواندم و مسائل و حدود را هم رعایت می‌کردم و تعارضی هم ندیدم. واقعا تعارضی وجود ندارد برای کسی که بخواهد فعال اجتماعی، علمی و فرهنگی باشد و در عین حال به حدود شرعی هم پایبند باشد.
ایکنا ـ به هر حال گذر زمان می‌تواند تغییراتی در نوع پوشش و سبک زندگی ایجاد کند. آیا اصرار بر نوعی پوشش خاص و یا رنگ خاص درست است؟
ما اصلا چنین چیزی در اسلام نداریم. اسلام اصل حجاب و عفاف و پوشش را خواسته است. البته اسلام توصیه‌هایی دارد که دامنه حفاظت از زن بالاتر برود و امنیت روانی و جسمی او بیشتر شود.
ایکنا ـ پس چرا اینقدر در برخی محیط‌ها و فضاها بر آن اصرار می‌شود؟
کجا این اصرار هست؟ به نظر بنده این نفوذ فرهنگی برخی جریانات است که این کار را می‌‌کند و قصد دارد وجهه غلطی ایجاد کند.
ایکنا ـ اگر الان خانم محجبه و عفیفی چادر را کنار بگذارد و از مانتو استفاده کند آیا نگاه خاصی به او نمی‌شود؟
نگاه از طرف کدام قشر؟ اگر ما بخواهیم به نگاه برخی قشرها نگاه کنیم همان ماجرای ملانصرالدین است که هر کاری می‌کرد حرف و حدیثی پشت سر او بود؛ خط قرمز ما باید سیره ائمه(ع) و قرآن کریم باشد و نه برخی نگاه‌ها.
ادامه دارد ...
گفتگو از علی فرج زاده
انتهای پیام
