ابتنای علوم انسانی بر قرآن از نوآوری‌های قرآنی مقام معظم رهبری است

به گزارش ایکنا از اصفهان، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رضایی، دبیر علمی کنگره بین‌المللی اندیشه‌های قرآنی مقام معظم رهبری در سومین اجلاس این کنگره که امروز، 29 آذرماه به همت جامعة‌المصطفی العالمیه اصفهان در مجتمع شیخ بهایی برگزار شد، اظهار کرد: نوآوری‌های قرآنی رهبر معظم انقلاب به سه‌ دسته تقسیم می‌شود که شامل نو‌آوری‌های روش‌شناسانه، نوآوری‌ها و ابتکارات علمی و همچنین نظریه‌های نوآمد قرآنی است.

وی افزود: در نوآوری‌های روش‌شناسانه، مبانی تفسیر خاصی که ایشان داشته‌اند و تأثیرگذار بوده، صرفاً با خواندن سوره حمد می‌توان نمود آنها را مشاهده کرد. منحصر نشدن تفسیر آیات به بعد فردی، قرآن به‌مثابه کتاب قواعد کاربردی زندگی، قرآن به‌مثابه کتاب وحدت‌آفرین، قرآن به‌مثابه کتاب سیاسی و انقلاب‌ساز، قرآن به‌مثابه کتاب استقامت و مبارزه علیه استکبار و قرآن به‌مثابه کتاب تحول‌آفرین در علوم، غیر از مبانی عامی است که در تفسیر رعایت می‌شود، این مبانی را ایشان ابتکار کرده‌اند و در تفسیر آیات اثر گذاشته‌ است. همچنین نوآوری‌هایی در قواعد قرآن و گرایش اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و تربیتی نیز داشته‌اند.

دبیر علمی کنگره بین‌المللی اندیشه‌های قرآنی مقام معظم رهبری بیان کرد: طرح تربیت 10 میلیون حافظ قرآن در ایران، طرح کرسی تلاوت، خواندن ترجمه و تفسیر، پیشرفت علمی کشور بر اساس قرآن، جلسات با قاریان و جلسات تفسیر قرآن از جمله ابتکارات عملی مقام معظم رهبری است.

وی ادامه داد: به یک مورد از نظریه‌پردازی‌های ایشان اشاره می‌کنم که بیشتر به کار دانشجویان و طلاب می‌آید. رهبر معظم انقلاب در حوزه علوم انسانی، یکی از بحث‌هایی که بر آن تأکید دارند و در خصوص تحول در علوم از آن استفاده کرده‌اند، بحث مرجعیت علمی قرآن است که البته ایشان راجع به این موضوع معتقدند مرجعیت قرآن و رجوع به آن در مسائل گوناگون فکری، عملی، اجتماعی، سیاسی، حکومتی و... بسیار حائز اهمیت است و ما واقعاً در این زمینه کمتر فعالیت کرده‌ایم. همین جمله ایشان باعث شد تا ما دو واحد مرجعیت علمی قرآن را در تمام رشته‌های مقطع دکترای جامعةالمصطفی و سطح چهار حوزه بگنجانیم و این فضا کم‌کم به نگارش یک جلد کتاب در بحث مرجعیت علمی قرآن منتهی شد.

رضایی اضافه کرد: حداقل 15 معنا برای مرجعیت علمی قرآن بیان شده است که من به چند نمونه آن اشاره می‌کنم. مرجعیت علمی قرآن گاهی به معنای منبع بودن است؛ در دانش فقه زمانی که می‌گویند قرآن مرجع است، یعنی یکی از منابع اربعه در کنار کتاب و سنت، عقل و اجماع محسوب می‌شود. گاهی مرجعیت علمی قرآن، مرجعیت امضایی‌ست؛ در علوم حدیث وقتی می‌گویند قرآن مرجع است، یعنی روایاتی که مرجعیت علمی قرآن را در حدیث نشان می‌دهد، می‌تواند کارساز باشد. مرجعیت علمی قرآن گاهی به معنای پاسخگویی قرآن به نیاز‌های انسان معاصر است؛ یعنی همان چیزی که شهید صدر می‌گفت، مطالب نو را به قرآن عرضه کردن و از آن پاسخ طلبیدن. آنچه مدنظر مقام معظم رهبری است، همین مورد چهارم محسوب می‌شود؛ یعنی مرجعیت علمی قرآن در جهت‌دهی به مبانی، اهداف و اصول علوم انسانی. معانی دیگری نیز برای مرجعیت علمی قرآن وجود دارد، مانند مرجعیت معرفتی، سیطره عملی، مرجعیت پارادایمی، مرجعیت سرچشمه بودن قرآن برای علوم و مرجعیت در علوم ادبی. نکته‌ عمده‌ای که مقام معظم رهبری در خصوص مرجعیت علمی قرآن بیان می‌کنند، مورد سوم و چهارم است.

وی توضیح داد: ایشان نظریه ابتنای علوم انسانی بر قرآن را بر همین اساس مطرح کردند. در بحث تحول در علوم انسانی، چند دیدگاه وجود دارد که به نظر ما کامل‌ترین و اساسی‌ترین نظریه‌ای که در دوران معاصر مطرح شده، فرمایش رهبر معظم انقلاب است. دیدگاه ایشان درباره تحول در علوم انسانی بر اساس قرآن، سه رکن دارد؛ اینکه علوم انسانی فعلی، اعم از علوم تربیتی، روانشناسی، جامعه‌شناسی، سیاست، اقتصاد و... ترجمه آثار غربی محسوب می‌شود و بر اساس مبانی اومانیستی، یعنی محوریت انسان به جای محوریت خدا و مبانی سکولاریستی یعنی جدایی دین از دنیا شکل گرفته‌ است. درواقع تربیتی که غرب امروزه عرضه می‌کند، باعث جدایی دین از دنیا می‌شود و نتیجه آن آیین‌نامه 2030 است.

عضو هیئت علمی جامعة‌المصطفی العالمیه افزود: از نظر مقام معظم رهبری، هدایت قرآن عام است و شامل همه ابعاد زندگی انسان می‌شود. در خود قرآن آمده‌ که «هُدیً لِلنَّاسِ»؛ منظور از ناس، همه اجتماعات بشری است و هدایت نیز همه ابعاد زندگی بشر را دربرمی‌گیرد. نتیجه این دو مقدمه این است که علوم انسانی باید بر اساس قرآن بازسازی شود؛ زیرا قرآن خطاناپذیر است، به تواتر به دست ما رسیده‌ و بر اساس روایات اهل‌ بیت(ع)، اصل محسوب می‌شود. البته بر اساس حدیث ثقلین، حقیقت قرآن از حقیقت اهل‌ بیت(ع) جدایی‌ناپذیر است.

وی یادآور شد: مقام معظم رهبری تفسیر قرآن را از سال 1343 آغاز کردند، ابتدا به‌صورت عمومی و بعد به‌صورت تخصصی برای طلاب، سپس تفسیرهای موضوعی که تعدادی از آنها منتشر شده و بعد از انقلاب نیز تفسیرهایی که برای دانشجویان بیان کردند، از جمله تفسیر سوره حمد؛ در مجموع این‌ها هم نوآوری در مبانی دارند، هم نوآوری در قواعد تفسیری و هم نظریه‌های نوآورانه‌ای که به یکی از آنها با عنوان «مرجعیت علمی قرآن» اشاره کردم.

فاطمه کاظمینی