تأملی درباره معنای «الم» در سوره بقره + صوت

به گزارش ایکنا، جلسه درس تفسیر قرآن آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست؛ استاد درس خارج حوزه علمیه قم، با محوریت تفسیر سوره بقره، صبح امروز شنبه 22 مهرماه، در فضای مجازی منتشر شد.

در ادامه گزیده مباحث این جلسه را می‌خوانید؛

حروف «الم» از حروف مقطعات قرآن است. درباره مقطعات قرآن نظرات مختلفی بیان شده است. در این رابطه هم ائمه بیان دارند و هم غیر ائمه نکاتی گفته‌اند. ما بیان ائمه را مطرح می‌کنیم. از اهل بیت(ع) حداقل دو بیان داریم؛ البته شاید با تتبع بیان‌های دیگری هم پیدا شود. یکی از بیان‌ها این است که حروف مقطعه جزء متشابهات است. اگر مقطعات متشابه نباشد چه چیزی می‌خواهد متشابه باشد؟

یک بیان دیگری داریم که این هم از ائمه رسیده است؛ مثلا فرمودند حروف مقطعات رمزی به صفات خداوند است. اگر قول دوم را بپذیریم باز هم حروف مقطعات جزء متشابهات خواهد بود. پس همین مقدار در حافظه‌تان بسپارید که حروف مقطعات از متشابهات است. ظاهرا فرمایش اهل بیت(ع) به برخی مفسران معروف هم سرایت کرده و آنها هم همین مطلب را گفتند.

راجع به الم فقط بحث معنایش مطرح نیست و راجع به اعراب و موقعیت آن هم بحث است. آیا «الم» مرفوع است؟ آیا منصوب است؟ مبتدا است؟ خبر است؟ وقتی ما دقیقا نمی‌دانیم معنایش چیست چرا درباره اعراب و موقعیت آن بحث کنیم. همان بهتر که بگوییم اعراب و موقعیت نحوی این کلمه هم جزء متشابهات است.

«ذلک الکتاب»؛ اشاره به دور یا نزدیک؟

بحث بعدی درباره حرف کاف در «ذلک» است. کاف برای مجرد خطاب است و اشاره به بعد مسافت دارد ولی در ترجمه این عبارت می‌نویسند «این کتاب» در حالی که «این کتاب» خطاب به نزدیک است. اینجا سوال پیش می‌آید که آیا «ذلک» اشاره به بعد دارد یا نه؟

در اینجا دو توجیه داریم یکی اینکه بگوییم اشاره به بعد، در جایی که اشاره به نزدیک می‌طلبد آمده است ولی از جهت احترام. این یک وجه است. البته من نمی‌دانم آقایان گیر کردند این وجه را درست کردند یا واقعا چنین چیزی در ادبیات عرب رایج است. من در نوشته‌های خودم یادداشت کردم که اصلا این قضیه ثابت نیست که حرف کاف برای اشاره به دور باشد، حداقل عرفا این قضیه نقض می‌شود. فخر رازی هم همین مطلب را گفته است.

نکته‌ای که در این قسمت خیلی مهم است تعبیر «کتاب» است. برخی خواستند از این عبارت استفاده کنند که زمان خود پیامبر(ص) قرآن به شکل کتاب درآمده است و حتی برخی نکات را که در تاریخ آمده است انکار کنند مثلا گفته نمی‌شود «تلک الصحیفه» یا نمی‌گوید «ذلک القران» بلکه می‌فرماید «ذلک الکتاب» این بحث خیلی آثار دارد. این یک نکته است.

بحث مهم‌تر راجع به «هدی للمتقین» است. آیا بهتر نبود می‌فرمود «هدی للضالین». آیا واقعا قرآن فقط هدایت برای متقین است، هدایت برای غیر متقین نیست. در اینجا جواب‌هایی داده شده است. من دوست دارم شما مطالعه کنید تا هفته آینده در این رابطه صحبت کنیم.