راهکار‌های تحقق حکمرانی قرآن در کلام رهبر انقلاب
دستیابی به حکمرانی قرآنی در حوزه‌های گوناگون اعتقادی، سیاسی، اخلاقی، اقتصادی، تربیتی نیاز به راهکار‌هایی دارد که مقام معظم رهبری به عنوان یک اندیشمند بزرگ معاصر و رهبری آگاه و فرزانه در بیانات خویش به بعضی از آن‌ها اشاره کرده است که در این یادداشت به آن پرداخته می‌شود.
حجت‌الاسلام والمسلمین عیسی عیسی‌زاده، رئیس میزکار تخصصی قرآن کریم دفتر تبلیغات اسلامی در یادداشتی که در اختیار ایکنای قم قرار داده نوشته است: دستیابی به حکمرانی قرآنی در حوزه‌های گوناگون اعتقادی، سیاسی، اخلاقی، اقتصادی، تربیتی نیاز به راهکار‌هایی دارد که مقام معظم رهبری به عنوان یک اندیشمند بزرگ معاصر و رهبری آگاه و فرزانه در بیانات خویش به بعضی از آن‌ها اشاره کرده است که در این یادداشت به آن پرداخته می‌شود.
1-تغییر و اصلاح باور‌ها درباره حکمرانی قرآن
باور‌ها در زندگی مردم به شکل عملی تعیینکنندهاند؛ زیرا افراد و گروههای اجتماعی براساس باور‌ها چه درست و چه نادرست زندگی‌شان را تنظیم میکنند و درباره زندگی‌شان تصمیم می‌گیرند. باور، گاهی مسیر زندگی افراد را تغییر میدهد؛ به همین دلیل یکی از اساسی‌ترین و بنیادی‌ترین مباحث مربوط در حوزهی فرهنگ باور‌ها هستند. باور‌ها مجموعهای است که افراد و گروهها درباره موضوعی خاص می‌د‌انند و موضوعات است که فکر میکنند واقعیت دارد (روشبلاو و ادیل نیون، ۱۳۷۱: ۱۲۴-۱۲۳). بنابراین، باور‌های دینی بهویژه در جامعه دینی نقش تعیینکنندهتری نسبت به سایر باور‌ها در جامعه دارند؛ زیرا باور‌های حوزهی دین قوی‌ترین پشتوانه حیات فرهنگی و اجتماعی جامعهاند و حیات و سعادت مردم به آن وابسته است. از این‌رو رواج باور‌های نادرست دینی نیز آسیبهای جدیتر و عمیقتری در عرصه اندیشه و رفتار اجتماعی در پی دارد. تاثیر عمیق و ریشهدار دین بر ایجاد و تغییر باور‌ها بهگونهای است که انسان دیندار و معتقد در همه جهت گیری و رویکرد‌های خود خواسته و ناخواسته از دین و باور‌های دینی متاثر می‌شود (اردبیلی، ۱۳۷۹: ۶۱).
داشتن باور درست نسبت به قرآن؛ پیش‌نیاز عمل به باور‌های اسلامی
لازمه تحقق و دستیابی به حکمرانی قرآن در حوزه‌های گوناگون زندگی و آشکار شدن ثمرات این کتاب آسمانی در زندگی فردی و اجتماعی، داشتن باور درست درباره خود قرآن است. باور مردم ومسئولین درباره قرآن نه تنها نقش مهم در نحوه اثرپذیری آنان از این منبع مهم معرفتی و فرهنگی دارد؛ بلکه در انجام سایر باور‌های دینی نیز اثرگذار است. داشتن باور درست نسبت به قرآن و جایگاه واقعی آن پیش نیاز تأسی و عمل به باور‌های اسلامی است.
بهره‌مندی از این چراغ هدایت قبل از هر چیز نیازمند داشتن باور‌های درست به خود قرآن است. شکل گیری و رواج باور‌های نادرست نسبت به قرآن، فراهم ساختن زمینه‌های رویگردانی افراد و جامعه از باور‌های قرآنی و محروم ساختن جامعه از پرتو هدایت قرآن است. (قبادی، ۱۴۰۱، ص ۱۹)
در کشور ما اگرچه مطالعات چندانی در خصوص باور‌های مردم نسبت به قرآن انجام نشده است؛ اما شواهد حاکی از آن است که در این جامعه نیز مانند سایر جوامع اسلامی، باور‌های نادرستی نسبت به قرآن وجود دارد و قرآن در جامعه ما نیز از مهجوریت خارج نشده است. برخی از محققان معتقدند در جامعه اسلامی بهطور عام قرآن از جایگاه رفیع برخوردار نیست؛ زیرا که زندگی مسلمانان عملا نه در حوزه بینش نه در حوزه گرایش و نه در حوزه رفتار آنگونه که قرآن میخواهد، شکل نگرفته است و بهره‌مندی مسلمانان از قرآن اغلب منحصر است در زینت بخشی سفره عقد، بدرقه مسافر، ورود به خانه جدید، بوسیدن و استخاره کردن، سوگند خوردن و به سر گرفتن قرآن در شب‌های احیاء، کسب ثواب از تلاوت قرآن و. در این میان، تنها اندکی از مسلمانان باور درستی نسبت به قرآن دارند و آن را کتاب زندگی می‌د‌انند و تأسی به قرآن را لازمه تحصیل سعادت دنیوی و آخروی می‌د‌انند (فقهی زاده، اشرفی امین، ۱۳۹۰: ۱۵۲).
بررسی بسیاری از آیات نشان‌دهنده آن است که خداوند برای اصلاح نگرش به قرآن به کارایی و کارکرد‌های قرآن اشاره کرده تا مخاطب بداند که قرآن برای تامین سعادت فردی و اجتماعی و دنیوی و اُخروی وی نازل شده است نه فقط برای کسب ثواب قرائت.
قرآن تنها برای کسب ثواب و تبرک جستن نازل نشده است
با توجه به وجود باور‌های نادرست و ناقص نسبت به قرآن و کارکرد‌های آن در جامعه، مقام معظم رهبری در راستای اصلاح تغییر و اصلاح این باور‌ها و نگرش ها، بار‌ها در باره نقش آفرینی و کارکردی قرآن نکات ارزشمندی را مطرح نمودند از جمله آن این سخنان بود که اظهار داشتند: ««برکات قرآن برکات بی‌انتهایی است. در قرآن و با قرآن عزت هست، قدرت هست، پیشرفت هست، رفاه مادی هست، تعالی معنوی هست، گسترش فکر و عقیده هست، شادی و سکینه‌ی روح هست؛ قرآن این است: یک قدرت فوق‌العاده و بی‌انت‌ها که ما به قدر ظرفیّت خودمان باید بتوانیم ان‌شاءالله از آن استفاده بکنیم.» (بیانات، ۱۸/۳/۱۳۹۵) اینگونه اظهارات ایشان در تبیین کارکرد‌های قرآن به صورت مکرر با این هدف بوده است که نگرش و باور‌های مخاطبان نسبت به قرآن اصلاح شود که قرآن فقط برای کسب ثواب آخرتی و شاد کردن روح اموات و صرف تبرک جستن نازل نشده است بلکه دارای نقش مهمی در چگونه زیستن انسان در همین دنیا دارد.
بنابراین یکی از راهکار‌های مهم و اساسی در دستیابی به تحقق حکمرانی قرآن کریم تغییر و اصلاح باور‌های افراد و جامعه نسبت به قرآن می‌باشد، اما راهکار‌های تغییر نگرش و باور‌ها نسبت به کارکرد‌های قرآن چیست؟ این مسئله نیاز به یک کار عمیق و دقیق پژوهشی دارد که باید اهل فن برای انجام آن اقدام نمایند.
۲- ترویج و نهادینه کردن مفاهیم قرآن
یکی از راهکار‌های تحقق حکمرانی قرآن ترویج و نهادینه کردن مفاهیم حکمرانی قرآن می‌باشد، مقام معظم رهبری در تبیین این راهکار فرمودند: «باید کاری کنیم؛ آن‌قدر تلاش کنیم که مفاهیم قرآنی جزو مفاهیم رایج و گفتمان‌های عمومیِ ملّتهای مسلمان و کشور‌های ما قرار بگیرد.» (بیانات، ۷/۲/۱۳۹۶) و در سخنی دیگر نیز فرمودند: «آنچه اینجا عرض می‌کنم این است که ما معارفی در قرآن داریم، مفاهیمی در قرآن داریم که این مفاهیم حقیقتاً سازنده‌ی زندگی مقتدرانه و عزتمندانه امت اسلامی است؛ حقیقتاً مایه نجات امت اسلامی از گرفتاری‌ها است؛ در قرآن این مفاهیم را داریم. برای اینکه این مفاهیم مورد عمل قرار بگیرد و تحقّق پیدا کند، اول باید این مفاهیم را جزو بینات افکار جامعه‌ی اسلامی قرار داد و کاری کرد که برای جامعه اسلامی این مفاهیم قطعی و روشن بشود که هیچ‌چیزی جلوی آن را نتواند بگیرد.
ما در این مرحله هنوز گرفتاریم، ما در این مرحله هنوز مشکل داریم؛ باید کاری بکنیم که این مفاهیم در جامعه‌ی اسلامی تبدیل بشود به مسلّمات فکری، به رایج‌ترین افکار مشترک بین همه‌ی قشر‌های مردم؛ این کاری است که باید در زمینه‌ی قرآن انجام بگیرد. این جلسات و این نشستن‌ها و این تلاوت‌ها و این حفظ‌ها -که همه‌ی این‌ها لازم و حسنه است- مقدّمه‌ی آن فهم عمومی و درک عمومی است.» (بیانات، ۷/۲/۱۳۹۶)
و در بیانی دیگر در مشروط بودن اثر بخشی قرآن در زندگی به نهادینه شدن و قطعی شدن مفاهیم قرآن در جامعه فرمودند: «معنای اینکه ما می‌گوییم (اگر) به قرآن عمل کنیم، زندگی درست خواهد شد، این است. معارف قرآنی وجود دارد، این معارف باید تبدیل بشود به گفتمان‌های عمومی در بین مردم؛ آن‌قدر تکرار بشود، آن‌قدر کار بشود، آن‌قدر درباره‌اش تحقیق بشود، آن‌قدر بنویسند، آن‌قدر شعرا و اُدبا و هنرمندان درباره‌ی آن کار هنری بکنند که این‌ها بشود جزو واضحات و بیّنات جامعه‌ی اسلامی؛ البتّه این نشدنی نیست، دور از دسترس هم نیست، خیال نکنند که حالا این کار‌ها را اگر بخواهیم بکنیم، صد سال طول می‌کشد؛ نه، اگر اهل دل و اهل دین همّت بکنند، این کار‌ها خیلی زود تحقّق پیدا می‌کند؛ باید این‌جور دنبال قرآن رفت. (بیانات، ۷/۲/۱۳۹۶).
اما راهکار نهادینه کردن مفاهیم حکمرانی قرآن چگونه است؟ باید افراد خبره در این امر اقدام نمایند و راهکار ارائه دهند، یکی از راهکار‌ها در این تحقق این امر از نظر مقام معظم رهبری گسترش جلسات تفسیری در کشور می‌باشد ایشان در اجرای این راهکار فرمودند: ««یک کار دیگر، جلسات تفسیر است؛ تفسیر هم بسیار بسیار مهم است. کسانی که می‌توانند، کسانی که بلدند، عمدتا آقایان روحانیون محترم، فضلای محترم، کسانی که با قرآن انس دارند، مطالعه کنند، فکر کنند، مباحث تفسیری را بیان کنند و سطح معارف جامعه را بالا بیاورند. (بیانات، ۱۶/۲/۱۳۹۸).
3- ارتقای انس با قرآن
اُنس دائمی با قرآن یکی از راهکار‌های دستیابی به حکمرانی قرآن است از همین رو در بعضی از روایات نسبت به استمرار تلاوت بعضی از آیات و سوره‌های قرآن در هر شب و روز که فراهم کننده اُنس با قرآن است توصیه شده است به عنوان نمونه در باره سوره نور آمده است که امام صادق (ع) در فضیلت تلاوت سوره نور فرموده است: «اموال و دامان عفت خود را با تلاوت سوره نور محفوظ دارید، و هم چنین به وسیله آن همسران خود را (از سقوط در دامان فساد) حفظ کنید، هر کس هر شب یا هر روز این سوره را بخواند، هیچ یک از خانواده او گرفتار بیعفتی نخواهد شد؛ «حَصِّنُوا أمْوالَکُمْ وَ فَرُوجَکُمْ بِتِلاوَةِ سُورَةِ النُّورِ وَ حَصِّنُوا بِها نِسائَکُمْ فَاِنَّ مَنْ أدْمَنَ قَرائَتَها فِی کُلِّ یَوْمٍ أوْ فِی لَیْلَةٍ لَمْ یَزْنِ أحَدٌ مِنْ بَیْتِهِ أبَداً حَتّی یَمُوتَ؛» (طبرسی، ۱۳۷۲، ج ۷، ص ۱۲۲)
اُرنِست رِنان فرانسوی در باره نقش اُنس با قرآن در دستیابی به جذابیت‌های قرآن می‌گوید: «در کتابخانه من هزاران جلد کتاب سیاسی، اجتماعی، ادبی و ... وجود دارد که همه آن‌ها را بیش از یک بار مطالعه نکرده‌ام و چه بسا کتاب‌هایی که فقط زینت بخش کتابخانه من است، ولی یک جلد کتاب که همیشه جلب نظر می‌کند و هر وقت خسته می‌شوم و می‌خواهم دریایی از کمال به رویم باز شود آن را مطالعه می‌کنم و از مطالعه زیاد آن خسته نمی‌شوم کتاب قرآن است». (جمعی از نویسندگان، ۱۳۶۶، ص ۷۴۴)
مقام معظم رهبری نیز در درباره ضرورت اُنس با قرآن در طول سال و نقش آن در تحقق کارکرد‌های قرآن فرمودند: «اشکال سوم این است که ما در ماه مبارک رمضان که ماه تلاوت قرآن و ماه نزول قرآن و ماه جلسات است و ما هم که این جلسه را داریم و جلسات فراوانی هم در مساجد و محافل گوناگون است، ماه رمضان که تمام شد، قرآن را ببندیم و ببوسیم و بگذاریم کنار، این نباید اتفاق بیفتد. قرآن را بایستی از خودمان جدا نکنیم. دائم باید با قرآن مرتبط و مأنوس باشیم.»
حالا در روایات دارد که هر روز لااقل پنجاه آیه‌ی قرآن بخوانید، «یَنبَغی لِلرَّجل إذا أصبَحَ أن یَقرَأ بَعدَ التَّعقیب خَمسینَ آیة: سزاوار است برای انسان بعد از تعقیب نماز صبح پنجاه آیه از قرآن را تلاوت کند» (طوسی، ۱۳۶۵، ج ۲، ص ۱۳۸.) و در روایت دیگر نیز آمده است «عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: الْقُرْآنُ عَهْدُ اللَّهِ إِلَی خَلْقِهِ فَقَدْ ینْبَغِی لِلْمَرْءِ الْمُسْلِمِ أَنْ ینْظُرَ فِی عَهْدِهِ وَ أَنْ یقْرَأَ مِنْهُ فِی کُلِّ یوْمٍ خَمْسِینَ آیهً». (حر عاملی، ۱۳۸۰، ج ۶، ص ۱۹۸)
«قرآن عهد خداست به سوی خلق، از همین رو سزاوار است هر مسلمانی هر روز در این عهد نظر کند و پنجاه آیه را قرائت نماید. البته این قرائت پنجاه آیه، یکی از معیارهاست. اگر نتوانستید، روزی ده آیه قرآن بخوانید؛ نگوئید سوره‌ی حمد را می‌خوانم و این چند آیه‌ی سوره‌ی حمد با چند آیه‌ی سوره‌قل‌هواللَّه، یک رکعت می‌شود همان ده آیه‌ای که فلانی می‌گوید؛ نه، غیر از آن قرآنی که در نماز می‌خوانید، چه نماز نافله، چه نماز فریضه، قرآن را باز کنید، بنشینید، با حضور قلب، ده آیه، بیست آیه، پنجاه آیه، صد آیه بخوانید. قرآن را برای تدبر کردن و فهمیدن و استفاده کردن بخوانید.» (بیانات، ۲۲/۶/۱۳۸۶).
نقش انس زنان با قرآن در رفع مشکلات جامعه
مقام معظم رهبری در باره نقش اُنس زنان با قرآن در رفع مشکلات جامعه نیز فرمودند: «اگر زن‌ها با قرآن مأنوس بشوند، بسیاری از مشکلات جامعه حل خواهد شد.» (بیانات، ۲۸/۷/۱۳۸۸) ایشان درباره آثار گوناگون اُنس با قرآن فرمودند: «عزیزان من! قرآن نور است و حقیقتاً دل و روح را روشن می‌کند. اگر با قرآن اُنس پیدا کنید، می‌بینید که دل و جان شما نورانی می‌شود. به برکت قرآن بسیاری از ظلمات و ابهام‌ها از قلب و روح انسان زدوده می‌شود. آیا این بهتر نیست؟ «یخرجهم من الظّلمات الی النّور». به‌وسیله قرآن است که خدای متعال می‌فرماید: «اللَّه ولیّ الّذین آمنوا یُخرجهم من الظّلمات الی النّور» (بقره،۲۵۷). به برکت قرآن است که انسان از ظلمات اوهام، اشتباهات، خطا‌ها و غلطها، به نور هدایت راه پیدا می‌کند. قرآن، کتاب معرفت است. ما در زمینه‌ی زندگی، در زمینه‌ی آینده، در زمینه‌ی تکلیف کنونی، در زمینه‌ی هدف از بودن و در بسیاری از زمینه‌های دیگر، خیلی از مسائل را نمی‌دانیم. بشر مشحون به جهالت‌هاست و قرآن برای انسان معرفت می‌آورد. قرآن کتاب نور، کتاب معرفت، کتاب نجات، کتاب سلامت، کتاب رشد و تعالی و کتاب قرب به خداست.» (بیانات، ۱۴/۱۰/۱۳۷۳)
ایشان درباره نقش اُنس امت اسلام به قرآن در تعیین سرنوشت‌شان نیز فرمودند: «اگر ملت‌ها با قرآن انس می‌داشتند وضع کشور‌های اسلامی جور دیگری بود. «مَنْ جَعَلَهُ أمَامَهُ قَادَهُ إلَى الْجَنَّة» هر کس به دنبال قرآن حرکت کند او را به بهشت خواهد برد «وَ مَنْ جَعَلَهُ خَلْفَهُ سَاقَهُ إلَى النَّار» و هر کس راه خود را از غیر قرآن انتخاب کند این کار او را به آتش هدایت خواهد کرد «هُوَ الدَّلِیلُ عَلَى خَیْرِ سَبِیل» (حر عاملی، ۱۳۸۰، ج ۶ ص ۱۷۱). (بیانات، ۱۵/۱۲/۱۳۶۹)
4- قرآنی شدن فضای جامعه
از راهکار‌های تحقق حکمرانی قرآن در جامعه، قرآنی شدن فضای جامعه می‌باشد مقام معظم رهبری در این‌باره فرمودند: «عزیزان من! بدانید که امروز دنیای اسلام محتاج قرآن است. در مضامین آیات سوره‌های آل‌عمران، بقره، انبیاء و احزاب، که دوستان شما در اینجا خواندند، مطالبی وجود دارد که امروز علاج درد‌ها و ضعف‌های دنیای اسلام است و این‌هاست که ایمان انسان را عمیق و راسخ می‌کند؛ معرفت انسان را روشن و آگاهانه می‌کند؛ نیروی حیاتی انسان را به میدان می‌آورد و از آن‌ها کار می‌کِشد. آن وقت جامعه‌ای با این خصوصیات، هم ترقی می‌کند، هم روحیه می‌گیرد. وقتی جامعه‌ای روحیه‌اش قوی شد، دشمن نمی‌تواند به آن زور بگوید.
وقتی زورگویان دنیا بخواهند سوار فرد، جماعت و یا ملتی شوند، اولین اقدامشان این است که روحیه آن فرد یا ملت را بشکنند و احساس توانایی و ایستادگی‌اش را از بین ببرند. تا زمانی که احساس قدرت و توانایی و روحیه در یک ملت و جماعتی وجود دارد، هیچ‌کس نمی‌تواند بر آن فائق آید؛ این کار، احتیاج دارد به اینکه فضا قرآنی شود.» (بیانات، ۶/۸/۱۳۸۲۹) در سخنی دیگر نیز فرمود: «اگر ملتی بتواند از طریق انس با قرآن، خود را در فضای قرآنی قرار دهد، در فضای معرفتی قرآن قرار دهد، خواهد توانست مشکلات خود را برطرف کند. مشکل بزرگ مسلمانان دنیا دوری از قرآن است؛ علاج هم برگشت به قرآن است.» (بیانات، ۹/۸/۱۳۷۹)
انتهای پیام
