منطق پیروزی در حکمرانی قرآنی

به گزارش ایکنا از قم، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا، رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر در دویست و هشتادمین نشست از سلسله کرسی‌های آزاداندیشی با موضوع «گفتمان مقاومت» و پانزدهمین جلسه تفسیر سوره فتح که به همت قرارگاه فرهنگی طلوع مهر، مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و انجمن علمی قرآن و تحول علوم ایران و با حضور جمعی از علاقه‌مندان امروز ۳ آبان‌ماه در دانشگاه طلوع مهر برگزار شد، به تبیین مفهوم «حکمرانی قرآنی» پرداخت و بیان کرد: نصرت و پیروزی الهی، مشروط به حضور، اراده و تاب‌آوری مؤمنان در میدان عمل است.

مدیر کمیته جهاد تبیین قرارگاه فرهنگی طلوع مهر با اشاره به آیات هجدهم و نوزدهم سوره فتح، اظهار کرد: قرآن پس از بررسی مفصل جریان متخلفان از جبهه، بار دیگر به مؤمنان بازمی‌گردد و می‌فرماید: «لَقَدْ رَضِیَ اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یُبَایِعُونَکَ تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِی قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّکِینَةَ عَلَیْهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِیبًا». در جریان حدیبیه، با شبهه و ناراحتی که برای مسلمانان پیش آمد، مجاهدان جمع شدند و برای اعلام وفاداری مجدد با پیامبر بیعت کردند. شرایط بسیار سخت بود اما آنها اعلام کردند که تا آخر پای کار هستند؛ چه صلح باشد، چه بازگشت و چه جنگ. خداوند در این آیه، رضایت خود را از این مؤمنان که بیعت وفاداری کردند و ایستادند، اعلام می‌کند.

وی افزود: خداوند در ادامه می‌فرماید به خاطر این ایستادگی، ما آرامش و سکینه خود را بر آنان نازل کردیم و به پاس این مقاومت، وعده پیروزی قطعی و نزدیک به ایشان دادیم یعنی هرچند قرارداد صلح ده ساله بود، اما پیروزی بسیار نزدیک‌تر از آن بود. علاوه بر این، وعده غنائم فراوان نیز به آنان داده شد، با اینکه هدف اصلی آنها دین و خدا بود. همچنین خداوند شر مشرکان را از آنان کوتاه کرد. مسلمانان در نزدیکی مکه و بدون تجهیزات جنگی متوقف شده بودند و اگر دشمن حمله می‌کرد، ظاهراً مغلوب می‌شدند. اما خداوند می‌فرماید: «وَکَفَّ أَیْدِیَ النَّاسِ عَنْکُمْ»؛ یعنی قدرت و تسلط مشرکان را از آنان برداشت و اجازه نداد جنگی رخ دهد. اینها همه نشانه‌هایی از قدرت الهی بود که خداوند به مؤمنان نشان داد و آنان را به صراط مستقیم هدایت کرد.

حکمرانی قرآنی؛ ترکیبی از تقدیر الهی و تعهد انسانی

مهاجرنیا با بیان اینکه این آیات، الگویی از «حکمرانی قرآنی» را به نمایش می‌گذارند، بیان کرد: قرآن از طریق این آیات، نوعی حکمرانی الهی را به مؤمنان نشان می‌دهد که در آن، آینده مسلمانان از همه جوانب مدیریت و تدبیر می‌شود؛ آینده‌ای که در آن پیروزی، غنیمت اقتصادی و هدایت معنوی تضمین شده است. در حکمرانی خداوند دو بخش وجود دارد: یک بخش، حکمرانی تقدیری است که شامل مقدرات و برنامه‌ریزی‌های الهی می‌شود و دست خداست. اینکه می‌فرماید ما به شما فتح دادیم، نشان‌دهنده همین بخش است. مسلمانان نقشی در شکل‌گیری آن قرارداد نداشتند، اما خداوند شرایط را به گونه‌ای رقم زد که همان قرارداد به یک فتح مبین تبدیل شد.

استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: بخش دوم این حکمرانی، تعهداتی است که مؤمنان باید بدهند. اولین تعهد آنان، همان «بیعت رضوان» بود. آنها در شرایط بسیار سخت، زیبا به میدان آمدند و زمینه‌ای فراهم کردند که خداوند رضایت خود را از آنان اعلام فرمود. بنابراین، این حکمرانی مانند یک رابطه «شرط و مشروط» است. خداوند کار‌هایی را که باید انجام دهد روی میز می‌گذارد و می‌فرماید: من به شما فتح می‌دهم، سکینه و آرامش نازل می‌کنم، وعده پیروزی، نصرت و هدایت می‌دهم؛ اما همه اینها مشروط به اعلام آمادگی و حضور شماست.

وی با تأکید بر محقق شدن وعده‌های الهی، گفت: خداوند در همین آیات می‌فرماید: «وَعَدَکُمُ اللَّهُ»؛ خداوند به شما وعده داد. وعده‌های خدا حتماً محقق می‌شوند، زیرا از روی لطف و کرم او سرچشمه می‌گیرند، در مقابل، وعید‌های الهی که به کافران داده می‌شود، ناشی از خشم خداوند است و ممکن است بعد‌ها لطف الهی غلبه کند و آنها بخشیده شوند اما وعده‌هایی که به مؤمنان داده می‌شود، سراسر لطف است و حتماً تحقق می‌یابد. در اینجا نیز پنج وعده به مؤمنان داده شد که همگی محقق شدند. مبنای حکمرانی الهی در همین وعده‌ها نهفته است؛ یعنی خدا وعده می‌دهد، اما نقش انسان را نیز در نظر می‌گیرد و می‌گوید من وعده پیروزی و غنیمت می‌دهم، اما تو نیز باید حرکتی کنی.

عضو هیئت مدیره انجمن علمی قرآن و تحول علوم ایران به سنت‌های تغییرپذیر الهی اشاره کرد و افزود: برخی از سنت‌های الهی، قوانین تکوینی و غیرقابل تغییر هستند، اما دسته‌ای دیگر از سنت‌ها، تغییرپذیر بوده و به اراده و عاملیت انسان وابسته شده‌اند. آیه شریفه «إِنَّ اللَّهَ لَا یُغَیِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّىٰ یُغَیِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ» به همین معناست. خداوند سرنوشت هیچ ملتی را تغییر نمی‌دهد، مگر آنکه خودشان اراده کنند و حرکتی انجام دهند. فتحی که در سوره فتح وعده داده شد، مرهون همان بیعت بود. چون شما پای کار ایستادید، ما هم پیروزی را نصیبتان می‌کنیم.

نصرت، دفاع و هدایت؛ پاداش مجاهدت در راه خدا

پژوهشگر قرآنی با استناد به آیات متعدد، مصادیق این وعده‌های مشروط را برشمرد و گفت: در آیه هفتم سوره محمد(ص) می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ یَنْصُرْکُمْ وَیُثَبِّتْ أَقْدَامَکُمْ». اگر می‌خواهید پیروز شوید، شرطش این است که خدا را یاری کنید تا خدا هم شما را یاری کند. همچنین در سوره روم، آیه ۴۷، آمده است: «وَکَانَ حَقًّا عَلَیْنَا نَصْرُ الْمُؤْمِنِینَ». چون مؤمنان به وظیفه خود عمل کرده‌اند، خداوند یاری آنان را بر خود حقی واجب می‌داند. در آیه ۳۸ سوره حج نیز خداوند وعده دفاع از مؤمنان را می‌دهد: «إِنَّ اللَّهَ یُدَافِعُ عَنِ الَّذِینَ آمَنُوا». خداوند در سخت‌ترین بحران‌ها به کمک مؤمنان می‌آید و آنها را رها نمی‌کند.

وی ادامه داد: در آیه ۶۹ سوره عنکبوت می‌فرماید: «وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا». کسانی که در راه خدا مجاهده می‌کنند و تمام توان خود را به کار می‌گیرند، خداوند آنها را در نیمه راه رها نمی‌کند و دستشان را گرفته و هدایتشان می‌کند. آیه ۲۱ سوره مجادله نیز با قاطعیت تمام اعلام می‌کند: «کَتَبَ اللَّهُ لَأَغْلِبَنَّ أَنَا وَرُسُلِی». خداوند مکتوب و قطعی کرده است که خود او و پیامبرانش حتماً غالب و پیروز خواهند بود. هیچ پیامبری شکست نمی‌خورد و جبهه الهی، جبهه نصرت و پیروزی است. شرط قرار گرفتن در این جبهه، پای کار آمدن است. مؤمنان نیز اگر پای کار بایستند، حتماً پیروز خواهند شد.

ولایت، توکل و تقوا؛ شروط برخورداری از حمایت‌های ویژه الهی

مهاجرنیا با اشاره به وعده‌های خاص خداوند به گروه‌هایی از مؤمنان، بیان کرد: خداوند برای حزب‌الله نیز وعده مخصوصی دارد: «وَمَنْ یَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِینَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ». شرط غلبه حزب‌الله، پذیرش ولایت الهی، ولایت رسول و امام است. بدون ولایت، پیروزی در کار نیست. همچنین در سوره طلاق وعده کفایت به متوکلین داده شده است: «وَمَنْ یَتَوَکَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ». کسی که کارش را واقعاً به خدا بسپارد، خداوند برای او کافی خواهد بود و از جایی که گمان نمی‌برد، به او روزی می‌دهد؛ روزی‌ای که تنها مادی نیست، بلکه شامل معنویت، عشق و زیارت نیز می‌شود.

وی به نقش تقوا در خنثی‌سازی توطئه‌های دشمن اشاره کرد و گفت: در آیه ۱۲۰ سوره آل عمران آمده است: «وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا لَا یَضُرُّکُمْ کَیْدُهُمْ شَیْئًا». اگر در میدان مبارزه صبور باشید و تقوا پیشه کنید، توطئه‌ها و برنامه‌ریزی‌های دشمنان به شما ضرری نمی‌رساند. ما نمونه این وعده الهی را در خنثی‌سازی توطئه‌های پیچیده دشمنان علیه کشورمان به چشم دیده‌ایم. خداوند که بر همه چیز احاطه دارد، در یک لحظه تاریخی، تمام نقشه‌های آنان را برملا می‌سازد.

غلبه حق بر باطل؛ فلسفه قطعی تاریخ در حکمرانی الهی

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر، پیروزی حق بر باطل را یک قانون کلی در حیات سیاسی مؤمنان دانست و تصریح کرد: خداوند در سوره رعد، باطل را به کفی روی آب یا روی فلز مذاب تشبیه می‌کند که دیر یا زود از بین می‌رود، اما آنچه باقی می‌ماند، آب زلال و طلای ناب است که همان جریان حق و مؤمنان است. جریان غزه امروز شبیه همین است؛ باطلی سال‌هاست که ملتی را آزار می‌دهد، اما بالاخره این مستضعفین پیروز خواهند شد و خداوند به وعده‌اش عمل خواهد کرد.

وی افزود: فلسفه تاریخ از منظر قرآن این است که حق، پیروز و باطل، نابودشدنی است. چنانکه می‌فرماید: «وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ إِنَّ الْبَاطِلَ کَانَ زَهُوقًا». خداوند همچنین وعده داده است که در کنار هر سختی، آسانی قرار دارد: «فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ یُسْرًا». این وعده‌ها امیدبخش هستند و به ما می‌آموزند که نباید تنها بر مشکلات و بحران‌ها متمرکز شویم. خداوند مؤمنانی را که اهل اصلاح هستند، هرگز نابود نخواهد کرد.

مهاجرنیا در پایان اظهار کرد: در حکمرانی الهی، به‌ویژه در حوزه جنگ و دفاع، خداوند به صورت شرط مشروط عمل می‌کند. شرط مجاهدت از جانب مؤمنان است و مشروط، تحقق وعده الهی است. خداوند پیروزی را در میدان قرار داده، اما شرط رسیدن به آن، این است که شما با ایمان، عمل صالح و مجاهدت پای کار بیایید. وقتی دشمن حمله می‌کند، عده‌ای باید برای دفاع به میدان بروند تا خداوند نصرت خود را به واسطه آنان محقق سازد. همان‌گونه که طبق آیات سوره فتح، آمادگی مؤمنان در بیعت رضوان، زمینه‌ساز نزول نصرت الهی شد.