شهید راه استقلال‌خواهی + فیلم
شیخ محمد خیابانی به‌عنوان فردی آزادی‌خواه و وطن‌دوست از جمله شخصیت‌های برجسته تاریخ معاصر ایران است که ویژگی‌های مذهبی، علمی و اخلاقی وی در یک سده اخیر زیر غبار کم‌توجهی، به درستی شناسانده نشده است.
شیخ محمد خیابانی در سال 1297 ق در خامنه، از توابع شهرستان شبستر به دنیا آمد. پدر او حاجی عبدالحمید در روسیه به تجارت مشغول بود و قریب سی سال در شهر پتروفسکی، مشغول داد و ستد بود. شیخ محمد در اوایل کودکی مقدمات دروس آن دوره را در مکتب خواند و سپس به روسیه سفر کرد و در تجارت خانه پدر مشغول کار شد و پس از آن به تبریز بازگشت. وی بعد از مراجعت به تبریز مشغول تحصیل علوم دینی شد. فقه و اصول را از میرزا ابوالحسن آقا مجتهد انگجی آموخت و در آن دو رشته از بهترین و مبرزترین شاگردان حوزه درس ایشان بود و در اندک زمانی به‌دلیل برخورداری از هوش فراوان و کوشش بسیار به مراتب بالای علمی نائل آمد. وی علم هیئت و نجوم و حساب را در نزد مرحوم میرزا عبدالعلی، منجم معروف، تحصیل کرد و در آن فن نیز گوی سبقت را از هم دوره‌های خود ربود و در اندک زمانی توانایی حل مسائل مشکل هیئت را پیدا کرد. او در علم حکمت و کلام و طبیعیات و تاریخ و ادبیات نیز مهارتی در خور ستایش داشت.
در سال 1324 ق (1285 ش) حکومت ایران تغییر یافته، اصول حکومت شورایی در ایران برقرار شد. دوره دوم زندگی مرحوم خیابانی شروع شد و او مقدمات دوره فعالیت‌های سیاسی خود را فراهم کرد. در ایامی که قوای ارتجاع و قشون محمدعلی میرزا پیرامون تبریز را محاصره و آب و آذوقه را به روی اهالی شهر بسته بودند، خیابانی تفنگ بر دوش، در سنگرها و به همراه مجاهدان، به دفاع از عدالت و آزادی می‌پردازد. او زمانی که از برخی مجاهدان اندک سستی حس می‌کند، با بیانات شیرین و نطق‌های مهیج، آنها را تشجیع می‌کند و روح تازهای در کالبد افسرده آنها می‌دمد.
شیخ محمد خیابانی در عین مجاهدت، عضو مؤثر انجمن ایالتی بود و بعد از خاتمه سلطنت محمدعلی میرزا به نمایندگی مردم و مجلس شورای ملی، با رأی چشمگیر انتخاب شد. وی در سال 1288 به جهت برخورداری از سابقه درخشان، به‌عنوان نماینده مردم تبریز برای مجلس دوم انتخاب شد. وی بعد از انتخابات به تهران عزیمت کرد و در دفاع از آزادی و حقوق ملت از هیچ کوشش فروگذار نکرد. در طول مدت نمایندگی، استقلال رأی و شیوه خود را حفظ کرد. او در سنگر قانونگذاری خود را وارث خون هزاران شهید انقلاب می‌دانست و با موضع گیری‌های آگاهانه و ضداستبدادی و ضداستعماری، در کنار نمایندگان متعهدی چون آیت‌اللّه مدرس به دفاع از مردم ستم دیده ایران پرداخت.
بعد از تشکیل حزب دموکرات و انتشار روزنامه تجدد، خیابانی در اندک مدتی شعبات حزب را در تمام نقاط آذربایجان دایر کرد و اصلاحات سیاسی را آغاز کرد. سپس تشکیلات ژاندارمری آذربایجان را با قریب پانصد نفر ژاندارم راه انداخت.
فعالیت دموکرات‌ها منجر به سقوط وثوق‌الدوله شد ولی قیام تداوم یافت و خواسته‌ها و اصلاحات طی تلگراف‌های متعددی به گوش مسئولان مملکتی رسانده می‌شد. با آغاز قیام شیخ محمدخیابانی در فروردین 1299، دو روزِ تمام نیروهای انقلابی شهر و ادارات دولتی تبریز را تصرف کردند. شش ماه با کمال متانت مقاصد مورد نظر انقلابیون پیگیری شد و با هرگونه هرج و مرج و فتنه‌جویی برخورد می‌شد. در پی قیام پیروزمندانه مردم تبریز به رهبری شیخ محمد خیابانی، که در نتیجه کارهای نامناسب وثوق‌الدوله تشدید شده بود، امکان ادامه کار برای وثوق الدوله از بین رفت.
پس از عزل او مشیرالدوله به نخست وزیری انتخاب شد. مشیرالدوله برای مقابله با قیام تبریز مهدی قلی‌خان هدایت معروف به مخبرالسلطنه را به سمت والی آذربایجان برگزید و او را مأمور براندازی قیام تبریز کرد. مخبرالسلطنة از طریق صحبت با دوستان خیابانی او را تشویق به پایان بخشیدن به قیام کرد، ولی مرحوم خیابانی به او اعتنایی نکرد. مخبرالسلطنه چون از راه تزویر و فریب و مذاکره نتوانست خیابانی را از ادامه مبارزه منصرف کند، با رئیس قزاق خانه تبریز ـ که کلنل روسی بود ـ دست به دست هم داد و نقشه حمله به نیروهای خیابانی را طراحی کرد سرانجام در بامداد 21 شهریور 1299 که بیشتر نیروهای مرحوم خیابانی برای سرکوبی اشرار محلی به اطراف تبریز رفته بودند، به مقر حکومت خیابانی حمله کرد و پس از کشتن و خلع سلاح کردن نیروهای باقی مانده خیابانی مرکز آزادی خواهان را به تصرف درآورد.
پس از تصرف مقر حکومت مجاهدان تبریز به دست قزاق‌های کلنل روسی و نیروهای حکومتی، مخبرالسلطنه به تعقیب شیخ محمد خیابانی پرداخت. وقتی قزاق‌ها به خانه خیابانی حمله کردند، او قبل از این که آنها به او دست بیابند از راه پشت بام خود را به خانه شیخ حسن علی میانجی رساند. وقتی شیخ محمد خیابانی پس از سقوط مقر حکومتی مجاهدان حاضر به تسلیم نشد، در ظهر 22 شهریور 1299، قزاق‌ها به مخفی گاه او پی بردند. آنها به آن جا حمله کردند و به او قول دادند در صورت عدم تیراندازی به او شلیک نخواهند کرد. شیخ در محلی مخفی شده بود که کاملاً به قزاق‌ها مسلط بود، ولی به اعتبار قولی که به او داده شده بود از تیراندازی به سوی آنها خودداری کرد. اما سردسته قزاق به محض روبرو شدن با خیابانی به‌صورت بسیار ناجوان مردانه او را به رگبار بست و او را در دم به شهادت رساند.
انتهای پیام
