چشم‌انداز روشنی در روابط ایران و طالبان وجود دارد؟ + صوت
کارشناس مسائل افغانستان معتقد است با توجه به دو خصلت افراطی بودن ایدئولوژیک طالبان و تعصب قومی شدید آنها بر محور قوم پشتون، در کنار ابعاد پنهان توافق دوحه میان طالبان و آمریکا، حل مسائل میان ایران و طالبان به سادگی امکان‌پذیر نیست و راه حلی در وضعیت کنونی وجود ندارد.
پیرمحمد ملازهی، کارشناس مسائل افغانستان و شبه قاره هند، در گفت‌وگو با ایکنا درباره تداوم رویکرد ابهام‌آمیز طالبان در روابط با ایران پس از نزدیک به دو سال از به قدرت رسیدن به ویژه در مسائلی مانند حقابه هیرمند، بستن دفاتر کمیته امداد امام خمینی(ره) و درگیری‌های گاه و بی‌گاه مرزی گفت: واقعیت این است که طالبان در مذاکرات دوحه و براساس توافق با آمریکایی‌ها به قدرت بازگشتند. خیلی از بخش‌های این توافق محرمانه باقی مانده و چند موردی هم که اعلام شده چندان تعیین‌کننده نیست و لذا مشخص نیست در این توافق در ارتباط با کشورهایی مانند ایران، چین و روسیه به منزله رقبای آمریکا به چه مسائلی اشاره شده و چه توافقاتی میان طالبان و امریکا انجام گرفته است.
وی افزود: بعضی حدس می‌زنند فعال شدن داعش به منزله خلافت خراسان، به همین توافق پشت پرده دوحه برمی‌گردد. در واقع طالبان به رغم اینکه با داعش مشکل دارد اما این مشکلات و اختلافات ایدئولوژیک نیست بلکه مشکل بر سر قدرت است. طالبان نگاه محلی دارد و معتقد است در چارچوب سیاسی افغانستان باید عمل کند در حالی که داعش خراسان محدوده جغرافیایی بزرگتری را از حوزه قفقاز، آسیای مرکزی، ایالت سین کیانگ چین، بخش‌هایی از ایران تا حدود سبزوار و سیستان و بلوچستان، پاکستان و هند تا مالزی، اندونزی و بنگلادش به عنوان حوزه خلافت خود مدنظر دارد.
دو خصلت مهم طالبان
ملازهی اظهار کرد: به نظر می‌رسد طالبان دو خصلت دارد؛ اول اینکه به لحاظ ایدئولوژی مکتبی، افراطی است و دوم اینکه به لحاظ قومی نیز وابسته به پشتون‌ها به منزله یک جریان قومی تندرو است. بنابراین به شکل طبیعی طالبان به لحاظ ایدئولوژی تلفیقی از مکتب دیوبندی و سلفی خاورمیانه‌ای است که در مقابل ایران به عنوان نماینده تفکر شیعی در منطقه قرار دارد و این مسئله ساده‌ای نیست که به راحتی حل شود.
این کارشناس مسئل افغانستان بیان کرد: آنچه الان پررنگ‌تر شده این است که طالبان برنامه‌های گسترده‌تری را نسبت به دولت اشرف غنی برای ایجاد تسلط قومی و زبانی پشتون بر کل افغانستان پیگیری می‌کند و به همین دلیل با هزاره‌های شیعه فارسی‌زبان و همچنین تاجیک‌ها، ازبک‌ها و گروه‌های قومی غیر پشتون دچار مشکل شده است.
وی افزود: به واسطه اتخاذ همین رویکرد، طالبان ضدیت جدی با زبان فارسی دارد و سعی می‌کند زبان پشتو را بر جمعیت فارس‌زبان مسلط کند، لذا به دلیل وجود تضادهای ایدئولوژیک تاریخی، راه حلی در روابط میان ایران و افغانستان وجود ندارد.
طالبان از آمریکا دستور نمی‌گیرد
ملازهی با رد خبر پیشنهاد آمریکا به طالبان مبنی بر آزادی پول‌های بلوکه‌شده افغانستان در ازای اقداماتی علیه ایران از سوی طالبان گفت: طالبان نیرویی نیست که هر کسی به آن دستور دهد و اطاعت کند. آنها از نظر مواضع فکری و ایدئولوژیکی بسیار سرسخت هستند. طالبان همان زمان که علیه آمریکا می‌جنگید بیشترین تأثیرپذیری را از پاکستان داشت اما زمانی که به کابل آمد و قدرت را به دست گرفت با پاکستان هم به مشکل خورد و از مواضع پاکستان پیروی نمی‌کند.
وی یادآور شد: واقعیت این است که طالبان در کنار نگاه پررنگ ایدئولوژی مذهبی، یک غرور قومی هم دارد. اگر تاریخ افغانستان را مطالعه کنید، می‌بینید پشتون‌ها همواره از یک موضع برتر در سیاست افغانستان حرکت کردند و اگر این غرور قومی نبود، حکومت طالبان در مرحله قبل همچنان ادامه پیدا می‌کرد و با تحویل دادن بن لادن به آمریکا باعث سقوط حکومت خودشان نمی‌شدند اما همین ارزش‌ها و غرور قومی اجازه سازش با آمریکا را به آنها نداد.
این کارشناس مسائل افغانستان تأکید کرد: باید فرهنگ قبیله‌ای پشتون‌ها را در تحلیل‌ها پیرامون نوع رفتارها و سیاست‌های طالبان در نظر گرفت تا دچار خطای تحلیلی نشد و لذا اینکه آمریکا بخواهد مسائلی را به طالبان دیکته کند موضوعیت ندارد.
چرا طالبان اصراری بر به رسمیت شناخته شدن بین‌المللی ندارد؟
ملازهی درباره تجربه حکومت دوساله طالبان و بی‌اثر بودن فشارهای همسایگان و بی‌توجهی طالبان به مسئله به رسمیت شناخته شدن بین‌المللی گفت: به اعتقاد من طالبان امیدوار است شرایط کنونی به تدریج تغییر پیدا کند و دنیا آنها را به رسمیت بشناسند. الان هم آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها پیام‌هایی را ارسال می‌کنند که حکایت از آمادگی آنها برای همکاری با طالبان دارد. از سوی دیگر چین و روسیه نیز چنین رویکردی را با طالبان دنبال می‌کنند و به ویژه چین با توجه به منابع کمیابی که افغانستان دارد در پی سرمایه‌گذاری در این کشور برای کسب منافع اقتصادی است.
وی تصریح کرد: در واقع یک نوع رقابت پشت پرده برای همکاری با طالبان بین بلوک‌های قدرت جهانی وجود دارد و طالبان هم متوجه این موضوع است و لذا اصرار و عجله‌ای برای به رسمیت شناخته شدن بین‌المللی ندارد.
ملازهی ابراز کرد: همین الان آمریکا با وجود اینکه طالبان را به رسمیت نشناخته اما هر هفته کمک‌های دلاری را برای طالبان ارسال می‌کند. ایران هم به رغم عدم به رسمیت شناختن طالبان، سفارت افغانستان را به طالبان تحویل داده و الان نمایندگان طالبان در سفارت افغانستان در تهران مستقر هستند. کشورهای دیگر نیز چنین وضعیتی دارند و در حال کنار آمدن با طالبان هستند.
این کارشناس مسائل افغانستان در پایان اظهار کرد: از این منظر طالبان در حال استفاده از رقابت چین، روسیه، آمریکا و اروپا در افغانستان است و به رسمیت شناخته شدن برای آنها اولویت چندانی ندارد و چه به رسمیت شناخته شود چه نشود به همین روند فعلی ادامه می‌دهد.
گفت‌وگو از مهدی مخبری
