28 آیین سنتی همدان در عزای اباعبدالله(ع)
یک نویسنده و پژوهشگر با اشاره به وجود ۲۸ عنوان آیین هیئت‌های حسینی در استان همدان گفت: برخی از آیین‌ها ثبت ملی شده‌اند و حتی ظرفیت نوشتن یک کتاب را دارند، در ماجرای کربلا نیز با توجه به سنت‌ها، فرهنگ‌ها و آداب و رسوم آیین‌های مختلفی رویش پیدا کرده که البته این به مفهوم این نیست که آیین‌ها همگی درست و منطبق بر حقیقت است.
محسن صیفی‌کار، نویسنده و پژوهشگر در گفت‌وگو با ایکنا از همدان با بیان اینکه در استان همدان ۲۸ عنوان آیین در هیئت‌های مذهبی وجود دارد که برخی ثبت ملی شده‌اند و حتی ظرفیت نوشتن یک کتاب را دارند، گفت: آیین به مجموعه‌ای از آداب و رسوم گفته می‌شود که حول یک محور خاص بوده و قدمت و دیرینه عظیمی دارد. این آیین‌ها ممکن است از شهر به شهر و حتی روستا به روستا متفاوت باشد، در قصه کربلا نیز با توجه به سنت‌ها، فرهنگ‌ها و آداب و رسوم آیین‌های مختلفی رویش پیدا کرده که البته این به مفهوم این نیست که آیین‌ها همگی درست و منطبق بر حقیقت است.
وی با اشاره به اینکه در استان همدان آیین «سقایی» به نام این شهر به ثبت ملی رسیده است، افزود: این آیین تقریبا ۱۵۰ سال قدمت دارد و به نظر می‌رسد از محله جولان همدان به پا خواسته است و تاکنون ادامه دارد. در این آیین یک شخصی لباس مشکی بلندی می‌پوشد، لچگی به سر می‌کند، کشکولی به دست می‌گیرد، مشکی در دست داشته و با کاسه‌ای برنجی آب را در بین دسته عزاداری در روز سوم امام حسین(ع) و روز عاشورا و تاسوعا در هیئت‌ها می‌چرخاند و به مردم آب می‌دهد.
این نویسنده و پژوهشگر با اشاره به اینکه این آیین برگرفته از سقاییت حضرت ابالفضل(ع) است، توضیح داد: این آیین سنت پسندیده‌ای است که گاهی درون کاسه برنجی سیب می‌انداختند که نماد شهادت است، بر سر کردن لچگ نشان از اوج عزاداری فرد بوده و گاهی ساقی پرچمی سه گوشه در دست می‌گرفت که نماد بیرق اباعبدالله(ع) بود، مدح‌های آهنگین نیز سر می‌داد و در بین دسته‌های هیئت تکرار می‌شد.
صیفی‌کار یکی دیگر از آیین‌های عزاداری را آیین «بیَل» معرفی کرد و گفت: این آیین تقریبا منسوخ شده است، وقتی شهدای کربلا بر روی زمین افتادند طائفه بنی اسد طبق دستور و نظارت امام سجاد(ع) این شهدا را دفن می‌کنند. آیین گل‌مالی بر روی سر و شانه‌ها یکی دیگر از آیین‌های عزاداری اباعبدالله(ع) است، البته این گل با آب گلاب خیس شده و به عبارتی همچون تربت کربلا مطهر است. این آیین نشان از بدبخت شدن و خاک بر سر شدن است، خاک نشانه اوج عزاداری و زمین‌گیر شدن است.
وی به سنت «علم‌کشی» اشاره کرد و گفت: این سنت کنایه از علمدار بزرگ کربلا حضرت عباس(ع) است و نمادی برای ایشان محسوب می‌شود. این سنت در حال حاضر نیز وجود دارد و بسیار رایج است. این آیین از اواخر دوره صفویه رایج شده که بر روی علم‌ها اشکال مختلفی همچون مجسمه، طاووس، شتر، کبوتر و... وجود دارد که هر یک نمادی دارد ،به‌عنوان نمونه عکس شیر بر روی علم نماد حضرت علی(ع) به عنوان شیر خداست.
صیفی‌کار بیان کرد: سنت علم‌کشی سال‌های گذشته فروکش کرده بود، اما اکنون دوباره رایج شده است. متأسفانه گاهی این مراسم علم‌کشی عرصه‌ای برای خودنمایی شده و حالت رقابت پهلوانی پیدا می‌کند. با توجه به اینکه علمداری اتفاق بدی نیست و در حقیقت پرچم‌داری نشانه سپهسالاری است، اما پیرایه‌های آن همچون عکس اژدها بر روی علم‌ها جالب نیست و در فرهنگ ما جایی ندارد، بنابراین نباید هر آیینی را قبول کرد و درست دانست.
وی آیین «عماری‌گردانی» را یکی دیگر از سنت‌های قدیمی هیئت‌های حسینی در همدان عنوان کرد و گفت: این آیین نماد تابوت است، چیزی شبیه به گهواره‌های قدیمی که روی این تابوت را پارچه‌ای سیاه می‌کشند و پیشانی هیئت آن را می‌برند. این آیین برگرفته از تاریخ اسلام است، چراکه اولین تابوت در اسلام برای حضرت زهرا(س) ساخته شد. روزی حضرت زهرا(س) به فضه می‌گوید دوست ندارم پس از مرگم جنازه‌ام معلوم باشد، به عبارتی حضرت زهرا(س) پس از مرگش نیز نگران عفاف و حجاب خود است. فضه پیشنهاد تابوت را به ایشان می‌دهد، این آیین در ملایر مرسوم است.
این پژوهشگر همدانی به آیین «رخصت یا مولا» اشاره کرد و افزود: این آیین که به آیین پهلوانی نیز مشهور است در استقبال محرم برگزار می‌شود. در این آیین شعرهای نابی خوانده می‌شود.
وی همچنین به تشریح آیین «شال» پرداخت و گفت: این آیین که بیشتر در نهاوند مرسوم است به بدنه‌های افقی علم‌ها شال آویزان می‌کنند که از طرح ترمه بوده و ترمه در فرهنگ ایرانی از جایگاه والایی برخوردار است. سنت «شام غریبان» در شب شهادت امام حسین(ع) هیئت‌های حسینی شمع به دست با نوحه‌خوانی و عزاداری دسته عزاداری راه می‌اندازند و به سوگواری می‌پردازند و اوج عزاداری خود را نشان می‌دهند.
این نویسنده و پژوهشگر نیز با اشاره به آیین «چهل دیگ» بیان کرد: این آیین از سال ۶۵ در شهرستان بهار مرسوم شده، در این آیین چهل دیگ حلیم بار گذاشته می‌شود. حلیم یک غذای ساده و مقوی است که از گندم درست می‌شود، گندم در فرهنگ ما از قداست خاصی برخوردار است که به نوعی حیات انسان به آن ارتباط دارد.
صیفی‌کار به آیین «طوق گردانی» اشاره کرد و گفت: در این آیین پرچمی وجود دارد که بالای آن قبه‌ای هست، قبه نشان گنبد دارد و بر روی آن یک پنجه دست قرار گرفته که کنایه از پنج تن آل عبا و یا نشان از دست قطع شده حضرت ابالفضل(ع) را دارد. آیین‌های تعزیه، دسته‌روی، ذوالجناح گردانی، طبل‌زنی، شیرخوارگان، کجاوه گردانی، چاووش‌خوانی، دمام‌نوازی، کجاوه‌گردانی بر روی شتر، آیین سیاه‌پوشان، تشت‌گذاری، سقاخانه، قفل‌زنی، قمه‌زنی، شمایل‌گردانی و پرده‌خوانی از دیگر آیین‌های رایج در استان همدان است.
وی بیان کرد: آیین‌ها نشانه و نماد هستند، این به مفهوم آن نیست که آیین‌ها دقیقا منطبق بر واقعیت بوده و از خود جریان کربلا نشئت گرفته است بلکه آیین‌ها را باید تحلیل کرد، چراکه گاهی دچار انحراف می‌شوند.
انتهای پیام
