مرجعیت علمی قرآن جای هیچ شک و شبهه‌ای ندارد

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «نگاهی نو به مرجعیت علمی قرآن بر پایه اندیشه مقام معظم رهبری» امروز دوشنبه 12 تیرماه از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین غلامحسین اعرابی،  عضو هیئت علمی دانشگاه قم، در این نشست سخنرانی کرد و گفت: سخنان بنده درباره مرجعیت علمی قرآن کریم از برکات جلساتی است که طی چند سال در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد و ابتدا از هرکدام از اساتید خواسته شد مقالاتی از نگاه شخصیت‌های قرآنی به رشته تحریر در بیاورند و این مهم بر عهده بنده گذاشته شد که دیدگاه مقام معظم رهبری را بررسی کنم. ابتدا تصورم این بود که نمی‌توانم منابع زیادی را در این زمینه پیدا کنم اما بعد از بررسی به این نتیجه رسیدم که تصورم اشتباه بوده و رهبر معظم انقلاب در هر جا که وارد شده مطالب بسیار مهمی را مطرح کرده‌اند.

اختلافات بر سر مرجعیت علمی قرآن

وی افزود: مرجعیت علمی قرآن از نگاه ما مسلمانان و معتقدان به قرآن، جای هیچ شک و شبهه‌ای ندارد. مرجعیت هم به این معناست که چون ما قرآن را حق مطلق و فرقان می‌‌دانیم و هرچه در تباین و تضاد با قرآن باشد باطل است لذا فرآورده‌ها و نتایج هر علمی، نباید در تضاد با قرآن باشد. اگر در روایات، فقه، اصول، عرفان و اخلاق، نتیجه‌‌ای را به ما گفتند که در تضاد با قرآن بود مسلما باطل است. موضوع جامعیت علمی قرآن مورد اختلاف هم بوده است چون عده‌ای از قدیم معتقد بوده‌اند در قرآن همه علوم و دانش‌ها وجود دارد.  

عضو هیئت علمی دانشگاه قم گفت: البته معتقدم در قرآن هیچ دانشی، حتی دانش‌هایی که با عنوان علوم اسلامی معروف شده‌اند همانند فقه و عرفان به صورت دانش مصطلح وجود ندارد ولی قرآن موادی از این علوم را دارد که دانشمند با تأمل و صرف وقت می‌تواند آن مواد را با قضایای دیگری ترکیب کرده و بگویند ما این علم را تأسیس کرده‌ایم اما در قرآن نمی‌توانیم به صورت نظام یافته، دنبال تعریف دانش فقه باشیم. در مورد سایر علوم هم همین گونه است. 

اعرابی بیان کرد: ما معتقدیم قرآن همانند معدن است لذا همانگونه که اگر وارد یک معدن طلا شده و بگویید آمده‌ایم گردنبد طلا بخریم ممکن است به شما بخندند چون باید طلا از آنجا استخراج شده و پس از فرآیندی به صورت گردنبد در بیاید بنابراین نباید از قرآن هم انتظار علم مصطلح داشته باشیم بلکه در این معدن، فیلسوف می‌تواند مباحث فلسفی یا عالم علم اخلاق، مباحث اخلاقی یا فقیه، مباحث فقهی را استخراج کند اما قرآن، فقه را به صورت آماده به ما نداده است. البته ما در اینجا صرفا پیش درآمدی نوشته‌ایم بر اساس آنچه از سخنان مقام معظم رهبری اخذ کرده‌ایم. این کار از اولین کارهای انجام شده است و هدف ما صرفا فتح بابی بوده است و منکر اشکالات وارده بر آن نیستم. 

لزوم تعریف دقیق از مرجعیت علمی قرآن

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی فیروزمهر، رئیس کارگروه تفسیر قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی سخنران دیگر این نشست بود که گفت: اولین کار جدی که در این پژوهشگاه در زمینه قرآنی انجام شد کار آقای اعرابی بود و به نظرم یکی از کارهای فاخر در زمینه مرجعیت علمی قرآن همین کار است که به صورت کتاب هم منتشر شده است. البته در این زمنیه در آغاز کار هستیم و باید کارهای جدی‌‌تری انجام شود. چند نکته هم لازم است درباره کتاب، در راستای اصلاح آن بیان کنم.

وی افزود: در کتاب، دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب درباره مرجعیت علمی قرآن بیان شده است اما عنوان کتاب با عنوان بخش اول و دوم دقیقاً یکی است و به نظرم لازم است تغییراتی در این زمینه ایجاد شود. نکته دیگر اینکه به نظرم در این کتاب تعریف دقیق و کاملی از مرجعیت علمی قرآن ارائه نشده است. ذیل عنوان جامعیت علمی قرآن تعریفی ارائه شده و گفته شده اگر قرآن جامع همه چیز و از جمله مواد علوم است پس انسان باید در همه ابعاد، یکی از منابع مورد مطالعه و رجوع خود را قرآن قرار دهد در حالی‌که در تعریفی دیگر در همین کتاب، از قرآن با عنوان حقانیت محض و تنها منبع، سخن گفته شده است.

جایگاه زبان عربی در دوران جاهلیت

فیروزمهر بیان کرد: در بخشی دیگری از مجموع فرمایشات مقام رهبری تعریفی از مرجعیت علمی قرآن ارائه داده و گفته شده است مرجعیت بدین معناست که مسلمانان باید مواد، مبانی و اهداف علوم را بر اساس معارف قرآنی، جهان بینی الهی و انسان‌شناسی اسلامی سامان دهند و قرآن این ظرفیت را دارد که مرجع علوم قرار گیرد. در این تعریف مشخص نیست که جهان بینی الهی و انسان شناسی اسلامی هم برگرفته از قرآن است یا از منابع دیگر استفاده می‌شود؟ به نظرم لازم بود در این زمینه توضیحات بیشتری ارائه شود.

رئیس کارگروه تفسیر قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی یادآور شد:‌ یکی از کارهای خوب کتاب این است که تفاوت‌های زبان قرآن و زبان علم، مخاطب قرآن و مخاطب علم، داده‌های قرآنی و یافته‌های علمی و داده‌های قطعی قرآن و یافته‌های ظنی علم را بیان کرده‌ اما در خصوص زبان علم و زبان قرآن، برداشت من این است که گویا نویسنده معتقد است زبان عربی در عصر جاهلیت زبان توسعه نیافته بوده است و قرآن هم سبک زبانی آن عصر که سبک ارباب - برده بوده را تغییر داده است اما نکته مهم این است که اتفاقا زبان عربی از لحاظ مفردات در همان دوره هم پیشرفته بوده و اصلا منحط نبوده است و خداوند هم برای انتقال پیام خود این زبان را انتخاب کرده است.

سطح بالای زبان عربی از نظر قرآن

حجت‌الاسلام والمسلمین حسینعلی یوسف‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی نیز در این نشست گفت: جناب آقای اعرابی زحمات زیادی در زمینه مرجعیت علمی قرآن کشیده‌اند که قابل تقدیر است اما اشکالی برای بنده در زمینه نامگذاری کتاب مطرح است چون عنوان کتاب «دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب در زمینه مرجعیت علمی قرآن» است اما همه کتاب نود صفحه است که شصت صفحه از آن مربوط به مقدمه و مبانی کلی است. بنابراین به نظرم بهتر بود اسم کتاب «مرجعیت علمی قرآن با نگاهی به دیدگاه‌های مقام معظم رهبری» گذاشته شود.

وی افزود: اینکه گفته شده زبان عربی در عصر جاهلیت زبانی توسعه نیافته بود جای سؤال دارد. خود قرآن هم گفته است که اگر به قرآن شک دارید مانند آن را بیاورید که بخش زیادی از آن به خاطر سبک بیان زبان عربی و شیوه چینش کلمات است لذا زبان عربی در همان موقع هم در سطح بسیار بالایی بوده است.

تدوین منشور علوم انسانی قرآن بنیان

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین سیداسدالله موسوی عبادی، دبیر علمی این نشست در ابتدا گفت: موضوع مرجعیت علمی قرآن چند سالی است در این پژوهشگاه علوم و فهرنگ اسلامی شکل گرفته و اساتید، منشوری را برای تولید علوم انسانی قرآن بنیان ایجاد کرده‌اند. در این راستا دیدگاه مفسران و قرآن پژوهان مورد ارزیابی قرار گرفته است و یکی از افرادی که اندیشه ایشان مورد ارزیابی قرار گرفته است مقام معظم رهبری هستند.

وی افزود: یکی از افرادی که اندیشه قرآنی رهبر معظم انقلاب را مورد ارزیابی قرار داده‌اند حجت‌الاسلام والمسلمین اعرابی هستند که اندیشه و سخنان رهبر انقلاب از دوران قبل از انقلاب را بررسی کرده و معتقدند این سخنان مخصوصا در زمینه قرآنی دارای ساختار و نظام خاصی است لذا منبعی مناسب برای ما در زمینه مرجعیت علمی قرآن است.