داوری اردکانی: کار تربیت و تعلیم در کشور ما مشکل شده است

به گزارش ایکنا به نقل از فرهنگستان علوم؛ آیین گرامیداشت روز معلم و یادبود استاد فقید دکتر علی شریعتمداری با موضوع «اهمیت تعلیم و تربیت در جهان کنونی»، همراه با افتتاح تالار‌های «استاد دکتر علی شریعتمداری» و «استاد دکتر رضا داوری اردکانی» 12 اردیبهشت ماه در فرهنگستان علوم برگزار شد.

در این مراسم که بیش از یکصد تن از اعضای پیوسته و وابسته و همکاران مدعو گروه‌های مختلف علمی فرهنگستان، مسئولان و مدیران و کارکنان فرهنگستان و خانواده شادروان دکتر علی شریعتمداری حضور داشتند، آیت‌الله دکتر سیدمصطفی محقق داماد رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم، دکتر عزت الله نادری رئیس شاخه تعلیم و تربیت فرهنگستان علوم و دکتر رضا داوری اردکانی رئیس فرهنگستان علوم سخنرانی ایراد کردند.

در ابتدای این آیین و در بخش اول مراسم، تالار رضا داوری اردکانی به دست خود ایشان و با همراهی آیت‌الله سیدمصطفی محقق داماد، محمدرضا عارف، رضا فرجی دانا و احمد مسجدجامعی افتتاح شد.

محقق داماد: تعلیم و تربیت پیچیده‌ترین رشته‌هاست

محقق داماد در این آیین با پاسداشت یاد شهدا به خصوص شهید استاد مرتضی مطهری و زنده‌یاد استاد دکتر علی شریعتمداری گفت: خرسندم که در این روز در پیشگاه استادان علوم مختلف و از جمله فلسفه و علوم تربیتی هستم. کسانی که عمر خود را در این زمینه گذاشته‌اند. به زعم من مشکل‌ترین، دشوارترین و پیچیده‌ترین رشته‌های علوم انسانی رشته تعلیم و تربیت است. چرا که درک و تفسیر انسان امری پیچیده و دشوار است. انسانی که در تفسیرش از ابتدای عالم سخن گفتند، اما هنوز در شناخت خود اندر خم یک کوچه است.

وی ادامه داد: فلاسفه بزرگ در این زمینه بسیار سخن گفتند. امانوئل کانت بعد از تمام کتابهایش رساله‌ای درباره تعلیم و تربیت نوشته است. او در این کتاب تعلیم و تربیت را به ۱۳۰ جزء تقسیم می‌کند که خواندنی است. اما حکیمان اسلامی انسان را موجودی در عالم صغیر می‌دانند که این اندیشه از کلام مولای متقیان سرچشمه گرفته است. البته امام علی (ع) معتقد است که عالم کبیر درون انسان جای گرفته است و انسان توانایی رسیدن به آن عالم کبیر را دارد.

محقق داماد گفت: افلاطون تعریفی از تعلیم و تربیت دارد که به نظر یکی از دقیق‌ترین این تعاریف است. او می‌گوید تعلیم و تربیت عبارت است از کشف استعداد‌های طبیعی و شکوفا ساختن آنها. یعنی انسان مجبور به فراگیری نیست بلکه استعداد شکوفایی در او وجود دارد و این شکوفایی قابل رشد است.

وی در ادامه سخنانش گفت: اراده و ریاضت دو رکن مهم تربیت نفس آدمی است که در قرآن و احادیث به آن اشاره شده، اما خودنگری و شکوفایی انسان به دست معلم صورت می‌گیرد. دو ویژگی که تنها متعلق به اشرف مخلوقات است. معلمی دو صفتی را دارا است که متعلق به پروردگار عالم است. خدا رب است و معلم مربی. خدا مُحیی و معلم هم محیی است و این درجه تنها مربوط به انسان است و هیچ موجودی در عالم چنین جایگاهی ندارد.

آیت‌الله محقق داماد در تجلیل از استاد فقید دکتر شریعتمداری هم عنوان کرد: ما از ایشان جز امانتداری، دلسوزی و خوبی ندیده‌ایم. ایشان در مقام معلمی بسیار در احیای بشریت کوشید.

محقق‌ داماد در پایان سخنانش ضمن اشاره به تواضع و فروتنی و تحمل استاد داوری اردکانی گفت: ما بسیار تلاش کردیم تا استاد بپذیرند تا این سالن را به نام ایشان مُزین کنیم و استدعا داریم که ما را ببخشند و در این مسیر لازم است از زحمات دکتر رضا فرجی‌دانا که نعمت و موهبتی برای فرهنگستان علوم است هم تشکر کرد.

در ادامه این آیین، دکتر عزت الله نادری، عضو پیوسته و رئیس شاخه تعلیم و تربیت گروه علوم انسانی فرهنگستان علوم که در خارج از کشور به سر می‌برند به صورت برخط و ویدئوکنفرانس سخنانی ایراد کرد.

وی با تشکر از بانیان این مجلس گفت: اگر به نوشته‌های شادروان دکتر شریعتمداری مراجعه شود به خوبی درمی‌یابیم قاطبه نوشته‌های ایشان تألیف است و ترجمه در میان آثار ایشان کم است. همین اتفاق یعنی اولویت تألیف باعث تلألو اندیشه او شده و نوشته‌های او را از نوشته دیگر استادان متمایز کرده است. او کمبود معلم و نبود برنامه مشخص را بزرگترین مشکل تربیت معلم در ایران می‌دانست.

نادری در پایان افزود: به جا است از دغدغه و دلسوزی دکتر داوری اردکانی هم تجلیل کنم چرا که ایشان همچنین دغدغه‌هایی را به عنوان معلم داشتند و دارند.

داوری اردکانی: تعلیم و تربیت در دیار ما مورد توجه و اعتنا نیست

در ادامه این آیین، رضا داوری اردکانی رئیس فرهنگستان علوم سخنرانی ایراد کرد. وی در سخنانش ضمن گرامیداشت روز کارگر و روز معلم و با ادای احترام به مقام استاد شهید مرتضی مطهری و استاد فقید دکتر علی شریعتمداری، اظهار داشت: برای من امروز روز بسیار خوبی است. البته همه لحظات زندگی من خوب بوده، چون همه عمرم را در کنار عالمان بوده‌ام. اما امروز روز خاصی است و همزمان با روز کارگر و روز معلم، این تالار‌ها در فرهنگستان علوم آماده بهره برداری شده و ما مدت‌های بسیاری بود که به آن‌ها نیاز داشتیم.

داوری اردکانی ادامه داد: جناب دکتر محقق‌داماد با لطف درباره نامگذاری این تالار به نام بنده مطالبی را بیان کردند. این برای من فوز عظیمی است که کسانی که خود بزرگند به من لطف دارند. آنچه درباره من می‌گویند اوصاف خود را در آیینه من می‌بینند.

وی در ادامه گفت: وقتی بحث نامگذاری تالار‌ها از سال‌ها پیش مطرح شد من فکر می‌کردم ما این سالن را به اسم دکتر شریعتمداری رئیس سابق فرهنگستان علوم نامگذاری می‌کنیم و قضیه تمام می‌شود و بهره برداری از این سالن‌ها هم معمولاً به طول می‌انجامد. اما گشایش این تالار در مدت زمان بسیار کمی اتفاق افتاد و به همت «رضای» دیگری صورت گرفت و اگر این تالار به نام رضا داوری اردکانی است باید آن را سالن رضا فرجی‌دانا بخوانید.

داوری اردکانی در ادامه سخنانش اظهار کرد: ما قصد داشتیم به مناسبت روز معلم این برنامه را برگزار کنیم تا ادای احترامی به روح استاد دکتر شریعتمداری کرده باشیم و به تعلیم و تربیت بیشتر توجه کنیم که به نظرم بسیار مقوله مهمی است. دکتر شریعتمداری را همه ما می‌شناسیم و نیازی به شرح اوصاف ایشان نیست. یک کتاب او یعنی «اصول و فلسفه تعلیم و تربیت» نزدیک به هشتاد بار تجدید چاپ شده است و این نشانه اهمیت جایگاه او است.

رئیس فرهنگستان علوم درباره اهمیت تعلیم و تربیت گفت: تعلیم و تربیت از قدیم بوده است، چون همانطور که در صحبت‌های دکتر محقق‌داماد اشاره شد بشر مربی است. اما ما یک تعلیم و تربیت جدید داریم که تعلیم و تربیت خاصی است و شیوه مورد توجه خودش را طلب می‌کند. این موضوع به آن معنا نیست که ما از تعلیم و تربیت گذشته کنده شویم، چون گسست از علم و تاریخ گذشته ممکن نیست، اما علم جدید جهانساز است. باید شیوه مربوط به خود را داشته باشد.

تعلیم و تربیت همیشه در طول تاریخ بوده است، ولی ما یک تعلیم و تربیت جدید داریم که با وجود خاص بودن، از تعلیم و تربیت قدیم جدا نیست. ما علم جدید را از اروپا گرفتیم و تعلیم و تربیت جدید را نیز از اروپا گرفتیم.

داوری اردکانی نسبت به رکود و عقب‌گرد در زمینه تعلیم و تربیت به گذشته این رشته در ایران اشاره کرد و گفت: ما علم و تعلیم و تربیت جدید را از اروپا گرفتیم. اولین کتاب تعلیم و تربیت که در ایران نوشته شد مربوط به سال ۱۳۱۰ است که توسط استاد فقید دکتر عیسی صدیق با عنوان «ایران مدرن و تعلیم و تربیت» نوشته شده است. ما هنوز مثل آن کتاب را ننوشتیم. وقتی من دانشجو بودم او استاد بود. انصافاً کتابی است که هم‌اکنون هم خواندنی است. او اولین کسی بود که کتاب تعلیم و تربیت را تألیف کرد چرا که ما در آن روزگار به این درس نیاز داشتیم و البته قدرش را هم مثل امروز نمی‌دانستیم.

رئیس فرهنگستان علوم با بیان اینکه در دیار ما تعلیم و تربیت خیلی مورد توجه نیست، گفت: در جلسه‌ای نماینده سازمان سنجش گزارش می‌داد که از قبول شدگان علوم تربیتی هیچکس نمره قبولی درس جغرافیا نداشته است. من که کارم پرسشگری است، پرسیدم سؤالات در چه مورد بوده و گفتند سؤالاتی در مورد کشور‌های همسایه ایران و نظیر اینها.
وی اظهار ناراحتی کرد و ادامه داد: این چه گرفتاری است برای کشور ما؟! یعنی فرزندان ما نمی‌دانند کشورشان کجاست؟!
داوری اردکانی با بیان اینکه جهان هرچه متعین‌تر و متشخص‌تر می‌شود، احتیاج به تعلیم و تربیت کم‌تر می‌شود، گفت: علم‌ها با هم ارتباط دارند، در یک سیستم معرفتی و اپیستمیولوژیک با یکدیگر هستند. هر چه از علم بسیط ریاضی به پایین یعنی علوم انسانی و اجتماعی می‌آیند، پیچیدگی بیشتر می‌شود. اما علاوه بر این ارتباط، یک ارتباط وجودی نیز بین علوم هست و در ارتباط وجودی، تقدم و تأخر معنا ندارد و در اینجا علوم باید در جای خود قرار داشته باشند و در تعادل با هم باشند.
رئیس فرهنگستان علوم با بیان اینکه در عالمی که ما هستیم، علوم نتوانستند نسبتشان را با یکدیگر حفظ کنند و نتوانستند تعادل را حفظ کنند و برخی اهمیتشان بیشتر شده و برخی کم‌تر گفت: در اروپا و آمریکا مسیر علوم مشخص است، ولی در جهان توسعه‌نیافته مسئله متفاوت است.
وی با بیان اینکه ما از غرب علوم مختلف را گرفتیم، ولی پراکنده گرفتیم، اظهار کرد: علوم از یکدیگر جدا نبودند، با هم متصل بودند، ما علوم را گرفتیم، ولی از ارتباطات آن‌ها اطلاع نداشتیم. حتی تکنولوژی ما با علم ارتباطی ندارد. تکنولوژی ما یک پدیده مفلوک، بدبخت و بیچاره‌ای است.
داوری اردکانی خاطرنشان کرد: آموزش و پرورش ما اصلا نمی‌داند در جامعه چه می‌گذرد، چه نیازی دارد و چه چیزی می‌خواهد؟ یک بار در دهه چهل برنامه تغییر نظام آموزش و پرورش توسط جمعی از استادان علوم تربیتی و از جمله مرحوم دکتر کاردان و مرحوم دکتر شریعتمداری و برخی دیگر از استادان تعلیم و تربیت که نمی‌دانم به کجا رفتند، و البته بعضی استادان فلسفه نظیر مرحوم جلال آل احمد و مرحوم احمد فردید را نوشتیم. سی سال بعد نیز پیشنهاد تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش را دادیم و من پیشنهادکننده بودم، ولی الان من از اینکه پیشنهاد کردم، پشیمانم. افراد بسیاری در این مسیر کوشیدند، ولی به هیچ جا نرسید و هیچ اتفاقی نیفتاد و ما نپرسیدیم چرا.
رئیس فرهنگستان علوم به نشانه‌های توسعه‌نیافتگی اشاره کرد و گفت: یکی از علائم توسعه‌نیافتگی همین است که ما زحمت می‌کشیم و کار می‌کنیم، ولی وقتی به نتیجه نمی‌رسیم، نمی‌پرسیم چرا و نمی‌پرسیم عیب کار کجا بود؟ ما به این توجه نداریم که نکند داریم بیهوده کاری می‌کنیم. این موضوع در بسیاری از امور و کار‌ها به روشنی مشاهده می‌شود.

رئیس فرهنگستان علوم در ادامه اظهار کرد: متاسفم که باید بگویم تعلیم و تربیت در دیار ما مورد توجه و اعتنا نیست. یعنی کار تربیت و تعلیم در کشور ما مشکل شده است. نسل اول تعلیم و تربیت نسلی با انگیزه بود. عیسی صدیق همه فکرش تعلیم و تربیت بود. مرحوم دکتر شکوهی درد تعلیم و تربیت داشت، اما امروز چنین درد و دغدغه‌ای کمتر به چشم می‌آید. ما تصور می‌کنیم علم شروع می‌شود و به کمال می‌رسد، اما علم همیشه سیر استکمالی چرا که جهان این طور شده است و برای همین است که باید به تعلیم و تربیت توجه ویژه داشت.

داوری اردکانی در پایان سخنانش تأکید کرد: ما امروز به تعلیم و تربیت نیاز داریم که به ما بگوید که چه کنیم پیوستگی میان ساختارها، علوم، دستگاه‌ها و سازمان‌ها و ... برقرار شود. جامعه ما خیلی به تعلیم و تربیت اعتنا نمی‌کند. به نظرم اولین کاری که باید انجام دهیم، این است که بکشویم تعلیم و تربیت را به جایگاه خودش برسانیم.
همچنین، در پایان آیین گرامیداشت روز معلم در فرهنگستان علوم، با حضور رئیس و اعضای فرهنگستان و خانواده زنده یاد شریعتمداری، تالار استاد دکتر علی شریعتمداری به دست فرزند استاد افتتاح شد و به بهره برداری رسید.