ارائه مدل برای جذب مشارکت‌های مردمی در فعالیت‌های قرآنی

«ارائه مدل جذب مشارکت‌های مردمی در فعالیت‌های قرآنی» عنوان مقاله‌ای به قلم سیدحسین سیدی، استادیار دانشکده مهندسی صنایع و مدیریت دانشگاه صنعتی شاهرود است که در اولین شماره دوفصلنامه «پژوهشنامه مطالعات وقف و امور خیریه» مربوط به بهار و تابستان سال جاری چاپ و منتشر شده است. این پژوهشنامه با همکاری دانشگاه اصفهان و پژوهشکده مطالعات وقف و نیکوکاری(خیر ماندگار) منتشر می‌شود.

سیدی در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان در خصوص موضوع این مقاله اظهار کرد: تعداد زیادی مؤسسات قرآنی وجود دارند که در حال فعالیت‌اند، ولی بخش کوچکی از آنها به دنبال جذب مشارکت‌های مردمی به‌صورت برنامه‌محور برای توسعه فعالیت‌های خود هستند. بعضی از آنها فقط به یارانه‌ای که معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد تخصیص می‌دهد، اکتفا می‌کنند، یا به شهریه‌ای که از قرآن‌آموزان می‌گیرند. از طرف دیگر، در میان این مؤسسات نمونه‌های موفقی در جذب موقوفات قرآنی یا مشارکت‌های مردمی وجود دارند که از این طریق توانسته‌اند فعالیت‌های خود را توسعه دهند.

وی افزود: به نظر می‌رسد آسیبی به‌وجود آمده و آن به این طرز تلقی‌ برمی‌گردد که ترویج قرآن صرفاً وظیفه دولت است و در واقع، مردم تا حدودی از مشارکت در این حوزه دور افتاده‌اند. لذا، این مسئله را مورد واکاوی قرار دادیم و در این مقاله، به این موضوع پرداختیم که چگونه می‌توان فعالیت‌های قرآنی را براساس جذب مشارکت‌های مردمی پیش برد.

این استاد دانشگاه ادامه داد: بخشی از مشارکت‌های مردمی، کمک‌های خیران است و بخش دیگر آن به فعالیت‌های داوطلبانه‌ای برمی‌گردد که براساس آنها، افراد زمان و وقت خود را در این زمینه صرف می‌کنند. وقتی نام خیران به میان می‌آید، معمولاً تصور می‌شود که افراد متمول بخشی از ثروت خود را برای توسعه و پیشبرد امری صرف می‌کنند، در صورتی که منظور ما از کمک‌های خیران، همه مشارکت‌هایی است که حتی می‌تواند به‌صورت خرد انجام شود و وقتی با هم جمع می‌شود، مبلغ زیادی را تشکیل می‌دهد یا هدف بزرگی را پیش می‌برد. در واقع، این مشارکت‌ها اعم از کمک‌های مالی است و می‌تواند هر نوع خدمتی را شامل شود.

راه‌اندازی دفتر جذب مشارکت‌های مردمی

وی درباره جزئیات مدل ارائه شده در مقاله گفت: این پژوهش به درخواست و با مشارکت معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام شد، با این هدف که نهاد مذکور چه نقشی در جذب و توسعه مشارکت‌های مردمی برای فعالیت‌های قرآنی می‌تواند داشته باشد. در این راستا، با چهره‌های متعدد از وزرا و معاونان سابق وزارت ارشاد گرفته تا فعالان قرآنی، مدیران مؤسسات قرآنی و حتی خیرانی که در حوزه سلامت و مدرسه‌سازی همکاری موفقی با دولت داشتند، گفت‌وگو انجام دادیم و از دل این گفت‌وگوها، مدلی استخراج کردیم که کلیت آن حاکی از این است که در درجه اول معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد باید دغدغه جذب مشارکت‌های مردمی را داشته باشد که این امر به نوعی ساختارسازی نیاز دارد. ساختار مشابه آن در سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، دفتر جذب مشارکت‌های مردمی است. بنابراین، باید چنین بخشی در معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد شکل بگیرد و وظیفه و دغدغه آن، جذب مشارکت‌های مردمی برای توسعه فعالیت‌های قرآنی باشد، چراکه امکانات موجود پاسخگوی نیازها نیست.

سیدی اضافه کرد: در طرف دیگر این ماجرا، مؤسسات قرآنی قرار دارند که با توجه به مردمی بودنشان باید دغدغه جذب مشارکت‌های مردمی برای توسعه و پیشبرد فعالیت‌های خود را داشته باشند و در این راستا برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری انجام دهند. همان‌طور که گفته شد، این مشارکت‌ها انواعی دارد؛ ممکن است یک معلم یا مربی به‌صورت داوطلبانه آموزش قرآن را عهده‌دار شود، دیگری مکان یا لوازم مورد نیاز را در اختیار مؤسسات قرار دهد و افرادی هم کمک‌های مالی مستقیم داشته باشند. در واقع براساس این مدل، همه مؤسسات باید بخشی با عنوان جذب مشارکت‌های مردمی داشته باشند که این موضوع از مراکز خیریه وام گرفته شده است، چراکه همه این مراکز بخشی با عنوان جذب مشارکت‌های مردمی برای ترویج اهداف خیرخواهانه دارند و چه نوع خیرخواهی می‌تواند بالاتر از ترویج قرآن باشد؟ بنابراین، مؤسسات قرآنی باید در این زمینه آموزش ببینند و متولی این آموزش نیز می‌تواند همان دفتر جذب مشارکت‌های مردمی در معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد باشد.

وی به الگوهای موفق در حوزه‌های دیگر اشاره کرد و گفت: مدل موفقی در حوزه مدرسه‌سازی، سلامت، کتابخانه‌سازی و... وجود دارد به نام مجمع خیرین که کارویژه اصلی آن، تأمین مالی پروژه‌های بزرگ از سوی جمع خیران است. مثلاً، در استان اصفهان مجمع خیرین قرآن و عترت وجود دارد، ولی در سطح ملی و کشوری چنین مجمعی وجود ندارد. بنابراین، در این پژوهش پیشنهاد شکل‌گیری مجمع خیران قرآنی مطرح شد تا بتواند پاسخگوی پروژه‌های بزرگ ملی در زمینه ترویج قرآن باشد. برای نمونه، مجمع خیرین مدرسه‌ساز در سازمان نوسازی مدارس دارای دفتر است و نوعی همکاری تنگاتنگ مردمی با این سازمان شکل داده، چنانکه آمارها حاکی از آن است که 50 درصد مدارس کشور از سوی مجمع خیرین مدرسه‌ساز نوسازی یا ساخته شده‌اند. اگر چنین نگاهی در حوزه فعالیت‌های قرآنی شکل بگیرد و معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد به سمت تسهیل‌گری و توانمندسازی مؤسسات قرآنی و تشکیل مجمع خیرین حرکت کند، می‌توان شاهد تعریف و به ثمر نشستن پروژه‌های بزرگ در حوزه فعالیت‌های قرآنی بود.

این نویسنده و پژوهشگر تصریح کرد: ملاحظاتی در حوزه قرآن و عترت وجود دارد که با حوزه‌های نام‌برده متفاوت است و تلاش کردیم تا این ملاحظات نیز در ارائه مدل در نظر گرفته شود. برای نمونه، یکی از ملاحظاتی که همگان بر آن تأکید داشتند، این بود که معاونت قرآن و عترت وزارت ارشاد، سازمان اوقاف و امور خیریه، سازمان تبلیغات اسلامی و شورای عالی قرآن در حوزه فعالیت‌های قرآنی بسیار مؤثرند، ولی بعضاً با هم تعارض دارند و همگرایی‌ها و همکاری‌های اثربخشی میان آنها شکل نمی‌گیرد. لذا، این بحث مطرح شد که اگر هر کدام از این سازمان‌ها به دنبال تکروی باشد و همکاری و همگرایی میان آنها شکل نگیرد، نمی‌توان به نتایج دلخواه دست پیدا کرد.

شرایط پیاده‌سازی مدل

وی در پاسخ به این سؤال که آیا مدل ارائه شده در مقاله قابلیت اجرا پیدا کرده است یا نه، گفت: این پژوهش در زمان تصدی‌گری معاونت سابق قرآن و عترت وزارت ارشاد انجام شد و هدف نیز این بود که تا قبل از تغییر و تحول در دولت، دفتر جذب مشارکت‌های مردمی و مجمع خیرین در این معاونت راه‌اندازی شود، ولی این اتفاق رخ نداد و بعد از تغییر دولت، شخصاً از تصمیمات در این خصوص و ادامه یا توقف این طرح اطلاع ندارم.

سیدی در خصوص زمینه‌ها و شرایط پیاده‌سازی این مدل اظهار کرد: یکی از ملاحظات، سازمان‌های مؤثر در حوزه فعالیت‌های قرآنی هستند که باید با یکدیگر همکاری کنند. از طرف دیگر، در نگاه عموم مردم، ترویج قرآن صرفاً وظیفه دولت است و اگر آنها به این نتیجه برسند که ترویج قرآن وظیفه هر مسلمانی است و می‌تواند یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های نیکوکارانه باشد، برای مشارکت احساس مسئولیت می‌کنند. قرآن سرشار از آیاتی است که مسلمانان را به کار خیر و نیکوکاری دعوت می‌کند و اگر بخواهیم نیکوکاری را در جامعه ترویج کنیم، بهترین کار این است که آموزه‌های قرآن ترویج شود. اگر درباره این موضوع صادقانه با مردم صحبت کنیم، دغدغه‌مند می‌شوند و مشارکت می‌کنند.

وی تصریح کرد: به جز تعدادی معدود، اغلب فعالان و مؤسسات قرآنی یا از طریق یارانه دولتی در حال فعالیت‌اند، یا از هزینه‌های شخصی استفاده می‌کنند و یا اینکه وقتی با مشکل مواجه می‌شوند، به فکر دریافت شهریه از قرآن‌آموزان می‌افتند. نمی‌گویم این راه‌ها اشتباه است، ولی باعث توسعه چشمگیر فعالیت‌های این حوزه و بزرگ شدن جامعه هدف آن نمی‌شود. این مسئله چند دلیل می‌تواند داشته باشد؛ ممکن است مؤسسات در این زمینه آموزش ندیده یا وارد این حوزه نشده باشند و حتی برای آن برنامه‌ریزی انجام نداده باشند.

محبوبه فرهنگ