عملکرد نامناسب مسئولان فرهنگی و تضعیف ذائقه مخاطبان کتب دینی
نویسنده کتاب «به سپیدی یک رویا» گفت: زمانی که رمان‌های برتر نویسندگان مشهور کشورهای اروپایی و آمریکایی را مطالعه کنیم، ذهن ما به‌عنوان نویسنده از تکنیک‌ها و روش‌های داستان‌نویسی انباشته می‌شود و در چنین شرایطی، نگارش یک داستان دینی، به زبان امروزی و مطابق با سلیقه مخاطب آسان‌تر می‌شود.
یکی از مهم‌ترین راهکارهای انتقال فرهنگ دینی در جامعه، ادبیات است. در این میان، با توجه به اینکه شواهد و آمارهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خبر از غلبه بی‌چون‌وچرای ادبیات داستانی در بازار کتاب ایران می‌دهد، بنابراین از نقش پررنگ و تأثیرگذاری ادبیات داستانی برای طرح مسائل دینی نمی‌توان به سادگی عبور کرد. از این‌رو، خبرگزاری ایکنا از قم به‌منظور بررسی بایدها و نبایدهای خلق ادبیات دینی و مذهبی و ابعاد مختلف این موضوع با نویسندگان و اندیشمندان این حوزه به گفت‌وگو پرداخته است. پیش از این، گفت‌وگو با مرضیه نفری، نویسنده ایرانی منتشر شد. در این بخش نیز میزبان فاطمه سلیمانی‌ازندریانی، نویسنده و داستان‌نویس ایرانی و خالق کتاب‌هایی همچون «یک خوشه انگور»، «به سپیدی یک رویا»، «دلی که نداشتی»، «یک روز بعد از حیرانی»، «طلوع روز چهارم» و «خاکستری یک کابوس» هستیم. مشروح این گفت‌وگو در ادامه از نظر می‌گذرد:
ایکنا- وضعیت سال‌های اخیر بازار چاپ داستان‌های و دینی و قرآنی در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
علی‌رغم تصور ایجاد شده در عرصه فرهنگی، در سال‌های اخیر حجم کتاب‌هایی با موضوعات دینی و مذهبی افزایش چشمگیری داشته است، اما متأسفانه کیفیت آن کاهش پیدا کرده است؛ در واقع داستان‌نویسی در این حوزه به رقابتی بین نویسندگان و ناشران تبدیل شده است که برای عقب نماندن در این حوزه باید مراتب چاپ و نشر کتاب را در سریع‌ترین زمان ممکن به انجام برسانند. این مسئله اگرچه بازار کتب موضوعات دینی و مذهبی را از نظر کثرت پررونق‌تر از دهه‌های گذشته کرده است، اما کیفیت محتوای کتاب‌ها را تقلیل داده است.
بیشتر بخوانید:
ما به‌عنوان نویسنده و داستان‌نویس نباید وارد رقابت‌های ناشران شویم و در نگارش داستانی با محتوای مناسب و در شأن مخاطب نباید شتاب‌زده عمل کنیم. نویسنده اگر ایده ذهنی درستی برای نگارش کتاب دارد، الزاما به این معنا نیست که آماده نگارش داستان است بلکه برای پخته‌تر کردن ایده و به رشته تحریر درآوردن آن باید مشاهدات عینی و تحقیقات جامع و کاملی داشته باشد که داستان‌ها با واقعیت به روز جامعه ایرانی قرابت معنایی داشته باشد.
ایکنا- لازمه نگارش یک داستان دینی چیست؟
داشتن علاقه قلبی، اولین شرط برای نگارش داستان دینی و قرآنی است. در برخی از موارد مشاهده می‌کنیم که شخص علاقه‌ای به این ژانر ندارد، اما پرمخاطب بودن بازار این حوزه او را ترغیب به نگارش داستان می‌کند.
شرط دوم برای نگارش داستان دینی انتخاب موضوع است. انتخاب میان قصه‌پردازی درباره شخصیت‌های دینی یا موضوعات دینی، مسیر روشنی از تحقیقات گسترده در هر کدام از عرصه‌ها را برای ما فراهم می‌آورد. در اینجا نویسنده با توجه به موضوع انتخابی خود، می‌داند لازم است از آیات و روایات ائمه معصوم(ع) یا از قصه‌های تاریخی در داستان بهره بگیرد.
نگارش داستان برای شخصیت‌های دینی نیازمند حفظ فاصله نویسنده با شخصیت اصلی قصه است. برای مثال اگر نویسنده‌ای بخواهد درباره شخصیت حضرت زینب(س) داستان بنویسد، نمی‌تواند فاصله نگرش و تفکر خود را به او بیش از حد نزدیک کند، زیرا در این صورت باید در قصه‌پردازی به جای حضرت(س) فکر کند و تصمیم بگیرد که این امر نه تنها برای نویسنده بلکه این کار در ظرف عقل و درک هیچ انسان غیرمعصوم نمی‌گنجد. از طرفی اگر در قصه‌پردازی در فاصله‌ای دور از شخصیت اصلی بایستیم، مخاطب بسیار باهوش این موضوع را درک می‌کند و نمی‌تواند با شخصیت هم‌ذات‌پنداری کرده و داستان ما را تا پایان دنبال نخواهد کرد.
نگارش داستان درباره موضوعات دینی هم فاکتورهای خود را می‌طلبد؛ برای مثال داستان را نباید چنان آغشته به آیات و روایات به زبان عربی بکنیم که از مسیر اصلی داستان خارج شویم و قصه ما تبدیل به شعار شود. البته این نکته به آن معنا نیست که بهره‌گیری از آیات و روایات، داستان‌های دینی را شعاری می‌کند بلکه این هنر نویسنده است که چگونه و در چه موقعیت‌هایی از قصه هنرمندانه از آیات قرآنی استفاده کند و از شعارزدگی پرهیز کند.
سخن گفتن درباره این موضوعات در ظاهر ساده به نظر می‌آید، اما رعایت اصول و قواعد ظریف داستان‌نویسی، حفظ اصالت موضوع و انتقال صحیح مفاهیم و آموزه‌های دینی به مخاطب نیازمند داشتن استعداد و مهارت کافی و تجربه در این زمینه است.
مسئله مهم دیگر در این حوزه آن است که بسیاری از داستان‌نویسان دینی و مذهبی گمان می‌کنند نباید داستان‌ها و رمان‌های خارجی مطالعه کنند و نمی‌توانند از آنان برای نگارش داستان‌های خود کمک بگیرند، در حالی که تصور اشتباهی است. نکته آن است که خاستگاه رمان و داستان‌نویسی ایران نبوده است و کشورهای اروپایی بود و لذا ما برای نگارش یک داستان خوب باید بهترین و برترین داستان‌ها و رمان‌های جهان را مطالعه کنیم تا بتوانیم از فنون داستان‌نویسی آنان الگوبرداری کنیم.
در کشورمان تعداد داستان‌ها و رمان‌های خوبی که از آن‌ها بتوان ایده و الگو گرفت کم نیست، اما کافی هم نیست. زمانی که رمان‌های برتر نویسندگان مشهور کشورهای اروپایی و آمریکایی را مطالعه کنیم، ذهن ما به‌عنوان نویسنده از تکنیک‌ها و روش‌های داستان‌نویسی انباشته می‌شود و در چنین شرایطی، نگارش یک داستان دینی مناسب به زبان امروزی و مطابق با سلیقه مخاطب آسان‌تر می‌شود. البته قرار نیست نویسنده ایرانی صفر تا صد تکنیک‌های داستان‌نویسی غربی را در نگارش کتاب خود پیاده کند بلکه باید با ایده گرفتن از بهترین تکنیک‌های داستان‌نویسی کشورهای اروپایی به خلق داستان‌های جذاب دینی و قرآنی برسد.
ایکنا- به نظر شما اگر یک داستان‌نویس دینی از تکنیک‌های داستان‌نویسان اروپایی و آمریکایی بهره بگیرد، به غرب‌زدگی متهم نمی‌شود؟
تا مادامی که این برداشت‌های ناصحیح در جامعه به‌وجود بیاید تغییر و تحولی در حوزه داستان‌نویسی دینی و قرآنی رقم نمی‌خورد. نویسنده ایرانی نباید سوژه و موضوع داستانش را از غربی‌ها تقلید کند، اما باید از تکنیک‌های پیشرفته داستان‌نویسان مشهور جهان الگو بگیرد تا بتواند فرهنگ ایرانی اسلامی را با به‌کارگیری آن تکنیک‌ها در داستانش جاری کند.
امروزه کتاب‌هایی مجوز چاپ و نشر دریافت می‌کنند یا سریال‌هایی در شبکه‌های نمایش خانگی مجوز ساخت و پخش می‌گیرند که هیچ ارتباطی با سبک زندگی ایرانی اسلامی ندارند. در واقع آن‌ها مستقیما سبک زندگی غربی را به مخاطب عرضه می‌کنند. آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی این مسئله در جامعه بسیار بیشتر است.
ایکنا- چگونه داستان‌نویس ایرانی می‌تواند سبک زندگی ایرانی ـ اسلامی را در قصه‌هایش پیاده کند؟
نویسنده برای ترسیم دقیق‌تر زندگی یک خانواده یا جوان ایرانی که با آموزه‌های دینی مأنوس است باید معاشرت و ارتباطات خود را با محیط پیرامونش افزایش بدهد و خود را به‌جای دوستان و نزدیکانش قرار بدهد و از زاویه نگاه آن‌ها به جهان بنگرد و تأمل کند.
یکی از جدی‌ترین آسیب‌های حوزه داستان‌نویسی، حذف آداب و رسوم و فرهنگ ایرانی اسلامی در قصه‌ها و رمان‌هاست. ترسیم عید نوروز و آیین‌های دید و بازدید و چهارشنبه‌سوری، ماه مبارک رمضان و سنت افطاری دادن و عید سعید فطر، محرم و صفر و مناسک عزاداری، برپایی نماز جماعت و حضور بزرگترهای خانه در مسجد همگی از مسائل ساده و روزمره جامعه امروز ماست که متأسفانه در قصه‌پردازی‌هایمان از آن‌ها غفلت می‌کنیم. برای مثال نویسنده‌ای داستان زندگی یک مرد متأهل و مشکلات او با همسرش و در نهایت طلاق گرفتن را در بازه زمانی پنج تا شش سال روایت می‌کند، اما در طی ترسیم سال‌های زندگی این شخصیت، یک المان یا فکت از ماه مبارک رمضان و روزه‌داری یا محرم و عزاداری اباعبدالله‌الحسین(ع) و سنت نذری دادن در آن به چشم نمی‌خورد. مگر می‌شود یک سال از عمر ما در ایران بگذرد، اما عزاداری ماه محرم و صفر در خیابان‌ها و مساجد و محله‌هایمان برپا نشود؟ ما هر ساله در حوالی روزهای پایانی اسفندماه در تکاپوی استقبال از سال جدید و عید نوروز هستیم، مگر می‌توانیم دید و بازدیدها و میهمانی‌های شب‌های عید را از زندگی واقعی جدا کنیم؟
زمانی که از داستان دینی و مذهبی سخن به میان می‌آید، عده‌ای گمان می‌کنند باید الزاما به یک داستان تاریخی یا شخصیت دینی و مذهبی بپردازند، در حالی که این‌طور نیست و نویسنده می‌تواند در قصه‌پردازی‌هایش در موضوعات متنوع از نمادها و المان‌های دینی و مذهبی جامعه بهره لازم را ببرد و آن را از زندگی واقعی ترسیم شده در قصه‌هایش حذف نکند. برای مثال نویسندگان ایرانی می‌توانند از مشکلات و دغدغه‌های جامعه دین‌دار قصه بنویسند.
ایکنا- متولیان فرهنگی برای ارتقا و تقویت حوزه داستان‌نویسی دینی و مذهبی چه نقشی می‌توانند ایفا کنند؟
درست آن است که بگوییم چه کاری انجام ندهند. اولین اقدام آن است که عرصه را برای داستان‌نویسان این حوزه تنگ‌تر نکنند. انتخاب کتاب‌هایی با موضوعات دینی و مذهبی اما محتوایی ضعیف و بدون تأثیرگذاری برای برگزاری پویش‌های کتابخوانی یکی از سیاست‌های نادرست متولیان فرهنگی است که متأسفانه به بدنه مخاطبان داستان‌نویسی در ایران لطمه وارد می‌کند. در سال‌های اخیر به‌واسطه سازوکارهای نامناسب نهادهای فرهنگی، کتاب‌هایی با تکنیک‌های ضعیف در حوزه دینی و مذهبی به مخاطبان معرفی شده است که این امر، ذائقه مخاطبان کتب دینی و مذهبی را ضعیف کرده است و زمانی که کتابی با محتوا و تکنیک قوی و حرفه‌ای به دست مخاطب برسد، مطالعه کتاب برایش سنگین و دشوار به نظر می‌رسد و آن‌را کنار می‌گذارد.
ایکنا- یکی از اقداماتی که سازمان حوزه هنری در سال‌های اخیر انجام داده است، برگزاری دوره‌های داستان‌نویسی ویژه طلاب حوزه‌های علمیه بوده است. میزان تأثیرگذاری این دوره را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در ابتدا باید بدانیم شرکت‌کنندگان این دوره تا چه میزان استعداد و دغدغه داستان‌نویسی در این حوزه را دارند زیرا با برگزاری یک دوره آموزشی هیچ‌کس نویسنده نمی‌شود. استعداد، مطالعه و تحقیق و کسب تجربه از ملزومات داستان‌نویسی است.
یکی از اقدامات مؤثر در این حوزه تقویت استعدادها و توانایی‌های داستان‌نویسان ایرانی است و همچنین متولیان امر می‌توانند در اعطای مجوزها و تسهیلات لازم برای نگارش یک کتاب دینی و مذهبی به نویسندگان اهتمام بورزند. در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیازمند حضور کارشناسان ماهر و متخصص در عرصه داستان‌نویسی هستیم، اما متأسفانه امروزه برخی از کارشناسان غیرمتخصص در این حوزه حضور دارند که براساس یک شابلون و الگوی از پیش طراحی شده برای اعطای مجوز تصمیم‌گیری می‌کنند.
یکی از اقدامات مؤثری که متولیان فرهنگی می‌توانند در این عرصه انجام دهند، تجدید چاپ کتاب‌های قدیمی و کمتر انتشار یافته اما ارزشمند و کارشناسی شده است.
گفت‌وگو محدثه نعیمی‌فرد
انتهای پیام
