گفت‌وگو و عدم قضاوت کلی، تنازع میان انسان‌ها را به حداقل می‌رساند + صوت

حجت‌الاسلام والمسلمین احمد شفیعی‌نیا، عضو هیئت علمی دانشگاه مذاهب اسلامی، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره آداب گفت‌وگو در دین مبین اسلام پرداخت و گفت: بنده با عینک اسلامی و این تفکر که یک مسلمان هستم درباره آداب گفت‌وگو صحبت می‌کنم. از نگاه ما، این یک حقیقت ثابت است که اسلام، دینی انسان‌نهاد است. خداوند در نهاد انسان‌ها استعدادهای زیادی قرار داده تا زندگی خود را تنظیم کنند و آنچه تحت عنوان اخلاقیات، شریعت و احکام الزامی و اعتقادات مطرح شده را مجموعا دین می‌نامیم و مخصوصاً در اسلام آمده که همه اسلام تاسیسی نیست بلکه بخش قابل توجهی از اسلام، امضایی است یعنی به عبارتی اسلام خواسته است که دست ما را بگیرد و به در خانه عقلا ببرد.

منظور از عدالت محوری چیست؟

وی ادامه داد: طبیعتاً این عقلا رفتارها و اعتقاداتی دارند که بخشی از آنها را اسلام امضا کرده و گفته است به همین رفتار عقلا عمل کنید. برای تعامل و رفتار مابین انسان‌ها و نه تنها بین افرادی از ادیان و مذاهب مختلف و حتی افراد بدون مذهب، باید برخی اصول رعایت شود که یکی از آنها عدالت محوری است. منظور از عدالت محوری این است که در گفتن، شنیدن، عمل و عکس‌العمل در مقابل دیگران، عدالت را رعایت کنیم.

حجت‌الاسلام شفیعی‌نیا افزود: قرآن کریم در جاهای مختلفی به این عدالت محوری اشاره کرده و از جمله آمده است «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاءَ لِلَّهِ وَلَوْ عَلَىٰ أَنْفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالْأَقْرَبِينَ ۚ إِنْ يَكُنْ غَنِيًّا أَوْ فَقِيرًا فَاللَّهُ أَوْلَىٰ بِهِمَا ۖ فَلَا تَتَّبِعُوا الْهَوَىٰ أَنْ تَعْدِلُوا ۚ وَإِنْ تَلْوُوا أَوْ تُعْرِضُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا؛ ای اهل ایمان، نگهدار عدالت باشید و برای خدا گواهی دهید هر چند بر ضرر خود یا پدر و مادر و خویشان شما باشد، (برای هر کس شهادت می‌دهید) اگر فقیر باشد یا غنی، خدا به (رعایت حقوق) آنها اولی است، پس شما (در حکم و شهادت) پیروی هوای نفس نکنید تا مبادا عدالت نگاه ندارید. و اگر زبان را (در شهادت به نفع خود) بگردانید یا (از بیان حق) خودداری کنید خدا به هر چه کنید آگاه است» (نساء/135) بنابراین قرآن تاکید داشته اگر با برخی افراد هم دین نیستید نباید از خط عدالت خارج شوید. اساساً ساختار خلقت بر اساس عدالت است و قرآن هم فرموده که اساس خلقت بر عدالت است و چون قرآن، کتابِ انسان‌نهاد است بنابراین محوریت عدالت را از نظر دور نداشته است.

عضو هیئت علمی دانشگاه مذاهب اسلامی بیان کرد: اگر به همین عدالت‌محوری توجه می‌کردیم با وجود تعدد در ادیان و مذاهب و حتی افرادی که اصلاً به دینی معتقد نیستند، یقیناً تنازع در میان انسان‌ها اگر ریشه‌کن نشود به قدری تقلیل پیدا می‌کند که دیگر قابل ذکر نیست. نکته قابل توجه این است که عدالت‌محوری که مورد تأکید قرآن است حقیقتی همه پسند است. به عبارت دیگر هر انسانی در هر گوشه‌ای از این دنیا و با هر زبان و اعتقادی که زندگی می‌کند به کلمه عدالت چراغ سبز نشان می‌دهد یعنی دوست دارد با وی بر اساس عدالت برخورد شده و به وی ظلم و توهین نشود بنابراین یکی از محورهای مهم در آداب گفت‌وگو توجه به عدالت است.

قضاوت‌های کلی نداشته باشیم

وی گفت: ادب دیگر در آداب گفت‌وگو این است که همواره در ارتباط با دیگری سعی کنیم قضاوت‌های کلی نداشته باشیم یعنی کسی را به صرف اینکه مسلمان یا شبیه شما نیست نمی‌توانیم مورد هجمه قرار داده و از حدود خودمان اخراج کنیم، چراکه بخش قابل توجهی از رفتارها و سجایای اخلاقی در میان انسان‌ها مشترک است بنابراین اگر فردی در احکام اعتقادی شبیه من نیست دلیل نمی‌شود که آن شخص کلاً شبیه من نباشد.

شفیعی‌نیا بیان کرد: قرآن کریم فرموده است؛ «وَمِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِقِنْطَارٍ يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ وَمِنْهُمْ مَنْ إِنْ تَأْمَنْهُ بِدِينَارٍ لَا يُؤَدِّهِ إِلَيْكَ إِلَّا مَا دُمْتَ عَلَيْهِ قَائِمًا ۗ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ قَالُوا لَيْسَ عَلَيْنَا فِي الْأُمِّيِّينَ سَبِيلٌ وَيَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَهُمْ يَعْلَمُونَ؛ بعضی از اهل کتاب (به آن حد درست‌کارند که) اگر مال بسیار به آنها بسپاری ردّ امانت کنند، و برخی دیگر از اهل کتاب (تا آن اندازه نادرستند که) اگر یک دینار به او امانت دهی رد نکنند جز آنکه بر مطالبه آن سخت‌گیری کنی، از این رو که گویند: برای ما (پیروان تورات) به هر وسیله خوردن مال امیّان (غیر اهل تورات) گناهی ندارد، و این سخن را به دروغ به خدا نسبت دهند در صورتی که می‌دانند (که به خدا نسبت دروغ می‌دهند)» (آل عمران/ 75) منظور این است که اگر مال کثیری در اختیار برخی مسلمانان قرار دهید این مال کثیر، حال وی را عوض نمی‌کند و دوباره آن را به شما برمی‌گرداند اما اگر یک دینار در اختیار برخی افراد قرار دهید حاضر به خیانت است بنابراین نباید بگوییم که اگر فردی غیر مسلمان است وی را طرد کنیم. در نتیجه عمل و عکس العمل باید در موقعیت خود سنجیده شده و قضاوت کلی نداشته باشیم چراکه این بی‌انصافی است.

عضو هیئت علمی دانشگاه مذاهب اسلامی یادآور شد: حکایت‌های بسیاری در تاریخ وجود دارد که چنین چیزی را تایید می‌‌کند از جمله وقتی مسلمانان به حبشه هجرت کرده بودند، عمر بن عاص در یک نگاه کلی آنها را به عنوان برده‌های فراری و متخلف معرفی کرد و نجاشی هم در وهله اول می‌توانست حرف عمر بن عاص را بپذیرد و مسلمانان را مجازات کند و سپس به حجاز ارجاع دهد اما قضاوت کلی نکرد چراکه وقتی جعفر بن طیار برای وی از بزرگواری‌های حضرت مریم که در قرآن منعکس شده سخن گفت و در یک لحظه، ابرمرد سیاست، دین و تفکر سرزمین حبشه یعنی نجاشی را متحول کرد.

وی ادامه داد: در واقع نجاشی این فرصت را نه به جعفر طیار بلکه به خودش داد تا با آیاتی که در مدح حضرت مریم نازل شده آشنا شود. در نتیجه نجاشی گفت مریمی که شما می‌گویید از مریمی که ما می‌گوییم بسیار بالاتر است. این باعث شد نجاشی مسلمانان را در فضای راحت و امن پذیرا باشد و در نتیجه زمینه فراهم شد تا اسلام برای اولین بار در سرزمین آفریقا منعکس شود. وقتی هم نجاشی از دنیا رفت پیغمبر اکرم از مدینه و از راه دور بر ایشان نماز میت خواندند.

حجت‌الاسلام شفیعی‌نیا در پایان گفت: اینکه شخصی مالکی، شیعه، شافعی یا پیرو سایر ادیان الهی باشد هر کدام ممکن است خوبی‌هایی داشته باشند بنابراین باید سرجمع مذاهب و نحله‌ها و رفتار تک تک افراد را نگاه کنیم و در نگاه کلی در مورد افراد قضاوتی نداشته باشیم.