جهان اسلام نیازمند همزیستی صلح‌آمیز پیروان مذاهب است + فیلم

نامگذاری هفته‌ای به نام هفته وحدت به ابتکار جمهوری اسلامی ایران بی‌شک حرکت ارزنده‌ای در راستای جلب توجه و همراهی امت اسلامی بوده است. این ایام بهانه‌ای‌ است که بر تحکیم وحدت بین شیعه و سنی تأکید کرده و نقاط ضعف و قوت  همبستگی و یکدلی بین همه مذاهب اسلامی را برشماریم.

در همین رابطه سید محمدعلی بحرالعلوم، پژوهشگر و استاد حوزه علمیه در نجف در گفت‌وگو با ایکنا تصریح کرد: مسلمانان در گوشه و کنار جهان به‌ویژه در منطقه‌ای که زندگی می‌کنیم یعنی خاورمیانه که شامل کشورهای عربی و اسلامی است در قرون اخیر دچار ضعف شدید شدند. عدم استفاده از منابع اصلی دین، منجر به عقب‌ماندگی و عدم پیشرفت مسلمانان شده و درگیری‌هایی که بین کشورها و ملت‌های اسلامی رخ داد باعث تضعیف آنها شده است.

عوامل داخلی و خارجی تضعیف امت اسلامی

وی افزود: این ضعف، نتیجه عوامل خارجی و داخلی است. عوامل خارجی مانند دولت‌های بزرگ استعماری که بر کشورهای اسلامی سلطه دارند و عوامل داخلی، شامل ضعف واضح علمی جوامع اسلامی و دولت‌های حاکم بر کشورهای اسلامی در طول قرون گذشته یعنی در طول سده‌های گذشته است که ما گرفتار حکومت‌های ضد علم، ضد پیشرفت و ضد تمسک حقیقی به اسلام بوده‌ایم. این امر منجر به ضعف توان اجتماعی، اساسی، عقیدتی و علمی این کشورها شد.

بحرالعلوم تصریح کرد: همچنین برنامه‌های استعمار و سلطه قدرت‌های بزرگ بر مناطق اسلامی که ثروت‌های مادی بسیاری دارد و این‌که همه جهان به این ثروت‌ها و مناطق چشم دارند عامل دیگر عقب‌ماندگی است. ضعف این کشورها که دو سه قرن به طول انجامیده منجر به تکه تکه شدن آن‌ها شد و عدم وجود توان واقعی برای بهره بردن از دین اسلام این جوامع را تضعیف کرده است. اسلام دینی است که مردم را به پیشرفت و رشد فرا می‌خواند و به رشد نفس انسانی دعوت می‌کند که خداوند سبحانه و تعالی به آن امر کرده است اما متأسفانه دولت‌های اسلامی در طول قرون گذشته به حاکمیت این ارزش‌ها و وحدت جوامع اقدام نکردند و تفرقه در امت اسلام باعث عقب‌افتادگی آن طی سال‌ها و قرون گذشته شده است.

لزوم افزایش شناخت مذاهب از یکدیگر

حجت‌الاسلام بحرالعلوم ادامه داد: در واقع باید ببینیم به تقریب بین مذاهب چگونه نگاه می‌کنیم. 100 سال قبل مشکل اصلی، ناآگاهی نسبت به مذاهب به‌ویژه نسبت به امامیه بود. یعنی علمای اهل سنت و دیگر مذاهب از بسیاری از اصول و مبانی مذهب امامیه اطلاع نداشتند. از این رو علمای شیعه از دهه پنجاه قرن گذشته دست به انتشار وسیع آثار شیعی زدند. مرحوم آیت الله بروجردی و مرحوم سید حکیم در دهه 50 و 60 قرن گذشته به انتشار کتاب‌های مذهب امامیه و فقه آن اقدام کردند.

این عالم عراقی ادامه داد: زیرا نسبت به مذهب امامیه ناآگاهی وجود داشت و مبانی آن شناخته شده نبود و مذاهب دیگر از حقیقت این مذهب بی‌اطلاع بودند. به همین دلیل گام اول، نشر آثار شیعی بوده است. کتاب‌هایی مثل «لمعة دمشقیه» و آثار دیگر علما منتشر شد و حتی کتاب‌های شیعی در قاهره به چاپ رسید. در آن زمان، مشکل از طرف دیگر بود که از به رسمیت شناختن مذهب شیعه امامیه خودداری می‌کردند.

گفت‌وگو و پذیرش یکدیگر؛ لازمه همزیستی مذاهب

این استاد حوزه علمیه تأکید کرد: آنچه امروز به آن نیاز داریم ایجاد همزیستی صلح‌آمیز بین مذاهب اسلامی است. اندیشه نزدیکی بین مذاهب یک اندیشه بالغ نبوده که بتوان آن را عملی کرد. هر مذهبی دارای اصول فقهی خاص و کلامی و احکام شرعی خود است و تقریب چنانکه برخی تصور می‌کنند ممکن نیست و باید همزیستی صلح‌آمیز بین مذاهب برقرار باشد. همزیستی به معنی قبول طرف دیگر، بازکردن کانال‌های گفت‌وگو، پذیرش افکار و آرا و خواست‌های طرف دیگر، عدم تکفیر و کشتار این چیزی است که به آن نیاز داریم تا این مذاهب بتوانند با هم به خاطر زندگی و آیند‌ه‌ای بهتر همکاری کنند.

وی توضیح داد: اصول عقاید و اصول فقهی و احکام شرعی بین مذاهب با هم تفاوت دارد. به‌ویژه اینکه علمای امامیه باب اجتهاد را باز گذاشتند از این نظر، امکان نزدیک کردن دیدگاه‌های فقهی چندان وجود ندارد. اکنون مسئله مهم، ناآگاهی پیروان مذاهب از عقاید همدیگر است که باعث تکفیر و تلاش برای قتل یکدیگر می‌شود. درگیری بین مقامات سیاسی و کشورها و عدم اطمینان کشورها به یکدیگر و تلاش برخی سیاستمداران برای تسلط یافتن بر کشور دیگر منجر به تفرقه عمیق بین مسلمانان می‌شود.

بحرالعلوم در پاسخ به نقش برخی جریانات افراط‌گرا در ناکامی پروژه تقریب مذاهب ادامه داد: این موضوع نیازمند بحث تاریخی است. مسئله تقریب که تلاش زیادی برای آن شد در واقع سعی علمای شیعی برای تبیین تشیع به شکلی روشن و از بین بردن جهل نسبت به مذهب امامیه و نشر آثار شیعی و اقناع کسانی بود که تصور می‌کردند برخی مبانی تشیع منافی اصول اسلام است.

وی ادامه داد: جریانات سیاسی مانند اخوان المسلمین پس از سقوط دولت عثمانی در شرایط خاصی ظهور کردند. آنها ابتدا مردم را به احیای خلافت اسلامی و وحدت بین کشورهای مسلمان دعوت می‌کردند که پس از فروپاشی حکومت عثمانی به کشورهای مختلف تجزیه شده بودند.

سابقه درخشان حوزه علمیه نجف

وی درباره حوزه علمیه نجف گفت: حوزه علمیه نجف، حوزه مادر است و 100 سال از تأسیس و کار آن می‌گذرد. نجف به‌ویژه از زمان ورود شیخ طوسی به نجف اشرف در سال 428 هجری قمری مکانی برای نشر علوم اسلامی و استمرار این مسیر و حرکت علمی بوده است که تا امروز ادامه دارد. حتی گاهی مرجعیت دینی به حله یا اصفهان یا کربلا منتقل شده است اما مرجعیت و حوزه علمی در نجف باقی مانده و این پیوستگی و استمرار باعث قوی شدن نجف به عنوان یک مرکز علمی شده است.

شیخ بحرالعلوم افزود: این امر باعث شده علمای حوزه‌های دیگر با تحصیل در نجف پایه علمی خود را بالا ببرند. در حال حاضر هم علمای ایران برای تقویت علمی خود به حوزه نجف می‌آیند. الحمدلله حوزه علمیه قم در چهل سال گذشته رشد زیادی کرده و شکوفا شده و به مرکز تخصصی بزرگی تبدیل شده است. تبادل استاد و طلبه بین حوزه‌های علمیه نجف و قم و انتشار آثار علمی در این دو مرکز هم بوده که ان شاء الله همه این تعاملات به تعمیق بیشتر علوم اسلامی و فقه اهل البیت(ع) منجر خواهد شد.

فقه شیعه؛ همگام با مقتضیات زمان

این مدرس حوزه علمیه نجف درباره آینده فقه شیعه با توجه به مسائل نوظهور همچون متاورس و ارز دیجیتال گفت: وقتی به سیر علمی  و حرکت فقه تاکنون نگاه می‌کنیم می‌بینیم که فقه شیعه همواره از زمان شیخ طوسی تا زمان ما با باز کردن باب اجتهاد، برای پدیده‌های جدید پاسخ‌ دارد. فقه امامیه هرگز ایستا نبوده و دائماً با تحولات عصر خود را همگام می‌کند و با تلاش علمای شیعی با نیازهای زمان خود همگام شده است.

وی درباره نقش حوزه علمیه در برقراری انسجام اجتماعی گفت: حوزه علمیه یک نهاد اجتماعی است و جدای از جامعه نیست و همواره از جامعه تأثیر می‌پذیرد و بر آن تأثیر می‌گذارد. دین و حوزه علمیه نمی‌تواند بیرون از جامعه باشد برای همین علمای دینی از طریق تبلیغ و ارتباط با جامعه همواره تلاش می‌کنند که مشکلات اجتماعی را حل کنند و دین را به شکلی که جامعه امروز آن را درک کند عرضه نمایند. هر عصری دارای زبان خاص خود است و حوزه‌های دینی، معارف و میراث دینی را به گونه‌ای که مردم در هر عصری آن را بفهمند عرضه می‌کنند. ما یک میراث دینی قدیمی و اصیل و همچنین علوم و معارفی داریم که در هر عصری به وجود می‌آیند. انتقال معارف اصیل به زبان روز وظیفه حوزه‌های علمیه است.

لزوم آشنایی جهان با میراث علمی اهل بیت(ع)

این عالم دینی درباره علت اینکه چرا فقه امامیه خود را کمتر در مسائل اجتماعی نشان می‌دهد، گفت: معتقدم سرعت تحولات اجتماعی این فرصت را نداده که فقه امامیه آثار خود را در جامعه نشان دهد. در قرون گذشته حکومت‌ها اجازه رشد و بالندگی و حضور فقه امامیه در جامعه را نمی‌دادند و از این رو میراث فقهی اهل بیت(ع) پوشیده ماند. امیدواریم با توجه به تغییرات در جوامع امروزی به‌ویژه در منطقه ما فرصت برای آشنایی جهان با میراث اهل بیت(ع) بیشتر فراهم شود. سازمان ملل در سال‌های اخیر اعلام کرد که کشورهای عربی میراث ارزشمندی در زمینه حقوق بشر دارند مانند میراث به جا مانده از حضرت علی(ع) که در زمینه مفاهیم انسانی بسیار قابل توجه است. اما دورافتادگی حکومت‌ها از میراث اصیل پیامبر اکرم‌(ص)، حضرت علی(ع) و اهل بیت(ع)، منجر به مهجور ماندن این میراث در جوامع شده است. با این حال من خوش‌بینم که توجهات جدید بتواند زمینه را برای آشنایی جهانیان با این میراث فراهم کند.

بحرالعلوم در پایان گفت: راهپیمایی‌ عظیم میلیونی اربعین می‌تواند سیره و روش امام حسین‌(ع) را به جهانیان معرفی کند و به عقیده من نهضت حسینی این قابلیت را دارد که زمینه تغییر به سوی بهبود شرایط برای بشریت را فراهم کند.

 گفت‌و‌گو از محسن مسجدجامعی

ترجمه: محسن حدادی