نگاهی به حالت‌های روانشناسی در قرآن
از جمله اهداف روانشناسی اسلامی بیان و توضیح یک سلسله از حالت‌های انفعالی در انسان و نیز در حیوانات می باشد و این حالت‌ها و عواطف در حفظ بقای نسل انسان و حیوان به آنها کمک شایانی می‌نماید؛ مثلا حالت ترس که یک حالت انفعالی است، انسانها را از خطرهایی که تهدید می‌کند، دور می‌سازد و همچنین سایر حالات انفعالی از قبیل خشم و ... که انسانها را به دفاع از خود و مبارزه برای بقاء وادار می‌سازد.
در قرآن کریم نیز توصیف و توضیح دقیقی درباره بسیاری از عواطف انفعالی مانند ترس، خشم، محبت، شادی، نفرت، غیرت، حسد، ندامت، شرم و خواری و سایر حالت‌های مهم و اساسی نفس انسان ذکر شده است. از جمله این انفعالها (حالت ترس) است که در قرآن در آیات متعددی ترس برای حفظ انسان از عذاب الهی و اجتناب از گناهان و تمسک به پرهیزگاری و عبادت و کار و غیر اینها مطرح شده است و سوره‌های مختلف قرآن، مسائل گوناگون مربوط به ترس و انواع آن را مورد بحث و تحقیق و بررسی قرار داده است؛ نظیر ترس و سایر صفات انفعالی انسانها از قبیل خشم، محبت و حب ذات، نوع‌دوستی، محبت پدری و مادری، محبت خداوند و پیامبر(ص)، شادی، حسد، اندوه، ندامت و پشیمانی و... اینها در قرآن به صورت نمونه‌های عملی قابل تنبه در آیات متعدد ذکر شده است.
بدیهی است که همراه این انفعالها، تغییرات فیزیولوژی زیادی در بدن انسانها و در شکل ظاهری بدن و خطوط چهره از قبیل ضربان قلب، انقباض موی رگهای خونی در امعاء و احشاء و گسترده شدن این موی رگها در سطح بدن پدید می‌آیند.
و در قرآن مجید نیز از اضطراب و تپش شدید قلب در حالت انفعالی ترس نام می‌برد( سوره احزاب آیات 10 و 11) که این دو آیه حالت ترسی را که در جریان جنگ خندق (احزاب) بر مسلمانان چیره شده بود وصف می‌کند و نظیر این آیه در سایر سوره‌های قران مجید از قبیل سوره غافر آیه 18، سوره حج آیه 72، سوره زخرف آیه 17،سوره زمر آیه 60، سوره قیامت آیات 24 و 25، سوره عبس آیات 40 و 42 و 38 و 39، سوره غاشیه آیات 8 و 10، سوره انبیاء آیه 97، سوره سجده آیه 12، سوره شوری آیه 45، سوره زمر آیه 23 و سوره قلم آیه 43 درباره آثار و نتایج ترس مطالبی بیان شده است.
روشن و واضح است این انفعالها گرچه وظایف مهمی در زندگی انسان به عهده دارند و انسانها را در حفظ بقای ذات یاری می‌کنند، با این حال زیاده‌روی در آنها برای سلامت جسم و روان زیان‌آورند؛ مثلا ترس برای انسان در عین حال که مفید است و انسانها را از خطرات بزرگ زندگی که انسانها را تهدید می‌کد، یاری می‌دهد، اما ترس زیاد زندگی انسانها را مختل می‌سازد و از انجام وظایف لازم جلوگیری می‌کند و شخصیت انسانها را دچار تزلزل می‌نماید و لذا در تحقیقات جدید در طب (روان‌تنی) این حقیقت روشن شده است که اضطراب در جنبه‌های انفعالی انسان یکی از عوامل رشد بسیاری از عوارض بیماری‌های جسمی است و آمارهای زیادی نشان می‌دهد که درصد زیادی از بیمارانی که اغلب به مطب پزشکان مراجعه می‌کنند، اساسا از اضطراب‌های ناشی از مشکلات روانی شکایت دارند. این بیماران در حقیقت نیازمند مداوای پزشکی نیستند، بلکه در واقع به معالجه روانی نیاز دارند.
دستورهای قرآن درباره حالات انفعالی انسانها
قرآن با توجه و اهتمام به راهنمایی مردم در امر مهار کردن حالات روانی و غلبه بر آنها از علوم جدید پزشکی پیشی گرفته است، زیرا در این کار فواید بهداشتی فراوانی وجود دارد که تاکنون به‌طور دقیق و علمی شناخته نشده است، اما در عصر حاضر به فواید آن کم و بیش پی برده‌اند.
قرآن در آیات متعدد، مردم را به نترسیدن از اموری راهنمایی می‌کند که معمولا آنها حالت ترس را در انسانها برمی انگیزانند مانند مرگ و فقر.
قرآن درباره ترس از مرگ، روش بنیادی و بنیانی را در پیش گرفته است و آن بیان این مساله و توضیح آن به انسانهای عاقل است که حیات دنیا، یک زندگی گذرا و فانی و نعمتهای آن نابودشدنی است و تنها زندگی اخروی است که نعمت‌هایش ابدی و باقی و جاودانه است و مرگ نیز یک حالت طبیعی بوده، مرحله‌ای از زندگی فانی این دنیا و رجوع به زندگی باقی و همیشگی رستاخیز است که انسانها براساس تکامل در حیات و زندگی به سوی آن در حرکت هستند.
از این‌رو مؤمن واقعی و حقیقی از مرگ نمی هراسد، زیرا یقین دارد که مرگ او را به نعمتهای باقی و جاودان پس از مرگ منتقل خواهد کرد که خداوند به بندگان پرهیزکار خود اعطاء می‌فرماید.
قرآن زندگی دنیا را جز لهو و لعب ندانسته و زندگی اخروی را واقعی و حقیقی می داند. روی این اصل، زندگی دنیا در قرآن به عنوان متاع، یعنی بهره کم و مختصر و در مقابل، زندگی اخروی همانا زندگی باقی و جاودانی معرفی شده است.
اینگونه دستورات حقیقی و واقعی برای مسلمانان از عوامل مهمی بودند که باعث می‌شد مسلمانان صدر اسلام در میدان جنگ و جهاد و قتال و مبارزه با کفر و شرک و بت‌پرستی شجاعانه و بدون ترس از مرگ اقدام کنند و با شهامت و جرات فراوانی در آرزوی شهادت در راه خدا و رسیدن به نعمتهای بهشتی باشند و بر صفوف دشمنان شجاعانه بتازند و دین خدایی را در عرصه زندگی بشری گسترده سازند. از این‌رو خداوند در آیات متعددی در قرآن، مؤمنان را برای مبارزه با کفر و الحاد و شرک دعوت کرده، در برابر این فداکاری و مبارزه در راه خدا اجر و ثوابی قرار داده است.
آری این است راه رسیدن به سعادت و نیل به مقامات بهشتی، این، سیره دائمی خداوند است، در برابر انسانهای فداکار و شهیدان شجاع و مبارزان حق و حقیقت پیامبران به جان و مال و مکتب.
خداوند با چنین افراد فداکار معامله پرسودی نموده، جان انسانهای عزیز و فداکار را در مقابل اعطاء بهشت و نعمتهای اخروی بی‌پایان خریداری نموده است و این وعده‌ای است الهی برای اطمینان در مقابل فداکاری‌ها و شهادت طلبی‌های انسانهای با ایمان.
منابع: قرآن و روانشناسی و ensani.ir
انتهای پیام
