به گزارش خبرنگار ایکنا، چهارمین نشست علمی تخصصی ادب اختلاف با موضوع «رواداری در سیره سیاسی و اجتماعی پیشوایان دینی» امروز شنبه 29 آبانماه از سوی دانشگاه مذاهب اسلامی برگزار شد.
محمدرضا بارانی، عضو هیئتعلمی گروه تاریخ دانشگاه الزهرا(س) و نایب رئیس انجمن ایرانی تاریخ اسلام در این نشست به ایراد سخنرانی پرداخت که در ادامه میخوانید:
اگر در یک جامعه و در میان خانوادهها، در دانشگاهها، مراکز اجرایی و در بازار، چنین رویکردی در پیش بگیریم که رواداری را به نحو احسن رعایت کنیم، شاهد تعالی و شکوفایی بسیار برجسته در آینده خواهیم بود و در واقع پایه اصلی همه شکوفاییها این موضوع است. روا همان جایز دانستن و حق دادن به دیگری است. برای مثال میگوییم بر تو رواست که چنین کنی یا نکنی. پس در هرجایی بنده به عنوان عضو جامعه برای دیگری متناسب با جایگاهی که دارد حق و حقوقی را در نظر بگیرم که بر پایه آن حقوق بتواند دیدگاه و رفتار و انگیزه خاصی باشد این همان رواداری است.
مفهوم مدارا
مرحله دیگر مدارا است. در اینجا به دیگری حق نمیدهیم، بلکه روابط و مناسبات دوستانه و برخورد نرمی با دیگری در پیش میگیریم و در این سازشکارانه برخورد کردن ممکن است اهدافی پنهان هم داشته باشیم تا او را در کمند تدبیر و دوستی خود گرفتار کنیم و با خودمان همراه سازیم. اگر چنین کاری انجام دادیم، در واقع مدارا کردهایم. در این شرایط، طرف ما کاملاً خلع سلاح شده و ما را دوست خود فرض میکند تا در نهایت با ما همراه شود. اما تساهل و تسامح، مقداری پایینتر و در جایی است که سخت نمیگیریم و گذشت بیشتری را به خرج میدهیم. یک پله پایینتر هم نارواداری است که در اینجا با طرف مقابل برخورد میکنیم.
اختلاف در هر جامعهای وجود دارد. زیست اجتماعی خواسته نخستین بشر است و بشر از زمانیکه خود و دیگران و نیازهایش را شناخت، احساس کرد باید در کنار دیگری باشد تا آسایش، امنیت و رفاه وی تأمین شود، اما در همین جامعه ناسازگاریها و درگیریهایی به وجود آمد. این روندی عادی و طبیعی در هر جامعهای است. اولین چالش در این جوامع این است که انسان نسبت به سرانجام، جهانبینی و خدا، دیدگاهی پیدا کرد و نتیجه نیز نامدارایی، نارواداری، تنش و درگیریهای مذهبی شد.
اختلاف در میان جوامع امری طبیعی است
چالش دیگر دوگانگی قومی و خاندانی است که این مسئله سبب شد که افراد مسائلی نظیر رنگ و بوم و خاندان را در نظر بگیرند و در نتیجه درگیریهای قومی پپش آمد. سومین مورد دوگانگی سرزمینی بود که منجر به درگیری و جنگ میان کشورها شد. عامل اصلی چالشها در گذشته به این سه رکن بازمیگردد لذا بزرگان جامعه تلاشهای زیادی برای افزایش همزیستی انجام دادند لذا ما هم باید برای موضوع تقریب اقدام به آسیبشناسی کرده و عوامل تقریبزدا را شناسایی کنیم.
درگیریهای مذهبی، علاوه بر تدابیر سیاستمداران، نیازمند تدبیر رهبران مذهبی نیز هست. اگر موضوع تقریب و وحدت را به خوبی واکاوی کنیم، از گذشتههای دور عالمان و اندیشمندان و پیشوایان دینی در این راستا تلاشهای فراوانی انجام دادهاند. اگر بخواهیم بدانیم تمدن اسلامی چگونه محقق یا احیا و نوسازی میشود، باید نگاهی به گذشته تمدن اسلامی داشته باشیم. در جزیرةالعرب که جایگاهی هم نداشت، پیامبر اسلام دین بزرگ اسلام را ارائه کرد که برتر از مسیحیت و یهودیت بود، اما در همان تمدن همگرایی و همراهی با فرهنگها و اندیشههای گوناگون را در پیش گرفت، بنابراین سازه بنیادین تنشزدایی همین رواداری است.
البته رواداری بدین معنا نیست که هرکس هرگونه که مایل بود عمل کند، چراکه جامعه بیقانون میشود و جامعهای هم که قانون واحدی بر آن حاکم نباشد، نتیجهای غیر از تنش در پی نخواهد داشت. الگو و نماد ما هم در این زمینه سیره پیشوایان است. در سیره سیاسی پیشوایان دینی مشاهده میکنیم که رواداری سیاسی کاملاً در سیره پیامبر و امامان وجود دارد. در جنگ اُحُد مردم را به اختیار خودشان میگذارد که در کجا مایل بودند، بجنگند. اگر کسی را برای تبلیغ میفرستد، به وی میگوید آسانگیر باش و این به معنای مدارا است.
جایگاه رواداری نزد پیامبر ائمه(ع)
در جنگ خیبر، گله گوسفند یهودیان در اختیار یک شخص یهودی است که مسلمان شده، اما پیامبر به وی میگوید این گله امانت یهودیان در دست توست و باید به دست صاحبان آن بازگردانی. این نیز به معنای رواداری است. برخی از انصار نسبت به برخی از قبایل دشمنی داشتند و به پیامبر اصرار میکردند که مثلاً آنها را نفرین کند، اما پیامبر فقط هدایت آنها را از خدا درخواست میکرد. در سیره امیرالمؤمنین(ع) مشاهده میکنیم که افرادی همانند سعد بن ابی وقاص با وی بیعت نمیکنند و عدهای می خواهند با او برخورد کنند، اما خود امام میگوید که من ضامن او هستم و نباید با او برخورد شود.
امام علی(ع) در برخورد با اهل جمل و خوارج نیز مدارا در پیش گرفت؛ خوارجی که علیه وی شمشیر کشیدند، اما با آنها گفتوگو میکند، لذا امام تا جایی که امکان دارد، برخورد روادارانه و مدارا را در پیش میگیرد. حتی یک یهودی خوکی داشته و خوارج خوک او را کشته بودند، اما امام فرمود من ضامن هستم و هزینه آن را پرداخت میکنم. در سیره اجتماعی یا همان خانواده و جامعه نیز مشاهده میکنیم که پیامبر(ص) و امامان نسبت به خانواده و فرزندان خود بسیار با احترام برخورد میکنند.
البته پدر نباید خانواده را کاملاً به حال خود رها کند یا خطوط قرمزی در جامعه وجود نداشته باشد، بلکه اتفاقا باید خطوط قرمز رعایت شود. رواداری اجتماعی بدین معنی است که همه ما به قوانین پایبند باشیم. امام صادق(ع) فرزندانی دارد که هرکدام راهی میروند. امام آنها را نصیحت و هدایت میکند، اما آنها را مجبور به انجام کاری نمیکند، بلکه میگوید عاقل و بالغ هستید و میتوانید مسیر خود را انتخاب کنید.
یکی از چالشهایی که با آن مواجه هستیم، این است که برخی از روایات و نگرشها برای ما تبدیل به چالش شده است، چراکه میخواهیم بر اساس برخی از روایات، دیگری را از میدان بیرون کنیم. اگر سیره پیامبر و ائمه و معصومان را در بیاوریم و بر اساس آن مرز مدارا و رواداری و نارواداری را مشخص کنیم، بسیاری از مشکلات ما نیز برطرف خواهد شد و هم همزیستی در جهان اسلام رخ خواهد داد و هم اینکه رشد و شکوفایی جهان اسلام و تمدنسازی نوین محقق میشود.
انتهای پیام