دغدغه امام رضا(ع) برنامه‌ریزی برای مقابله با توطئه‌های مأمون بود

حجت‌الاسلام والمسلمین رضا حق‌پناه، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، به مناسبت شهادت امام رضا(ع)، در خصوص بیم‌ها و دغدغه‌هایی که امام رضا(ع) در زمان خود داشتند، اظهار کرد: سرنوشت جامعه همیشه و در همه دوره‌ها برای اهل بیت(ع) از اهمیت فراوانی برخوردار بود، زیرا آن‌ها امام جامعه اسلامی بودند و در حقیقت باید کاری می‌کردند که تمام اقشار جامعه را به سوی توحید، هدایت نمایند و از این‌رو در تلاش بودند موانعی که بر سر راه هدایتشان بود را برطرف کنند که در رأس همه موانع هدایت؛ حکام و خلفای جور زمان قرار داشتند.

وی ادامه داد: در حقیقت امام رضا(ع) با توجه به اینکه در زمان مأمون زندگی می‌کردند و مأمون هم فردی بود که همیشه در حال توطئه‌افکنی در برابر ایشان بود و از این‌رو امام وظیفه خود می‌دانستند که در مقابل این فرد که به نوعی خود را طرفدار پیامبر(ص) می‌دانست و مدام از این طریق توطئه افکنی می‌کرد، ایستادگی کنند که البته این ایستادگی‌ها تنها مختص امام رضا(ع) نبود، بلکه تمامی اهل بیت(ع) همواره خود را موظف به این امور می‌دانستند و همگی این دغدغه و بیم را درمقابل اقدامات ظالمانه حکمای زمان خود داشتند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی بیان کرد: همانگونه که می‌دانیم مأمون هفتمین خلیفه عباسی است و برخی از تاریخ‌نویسان برای او امتیازاتی قائل هستند به گونه‌ای که برخی از آن‌ها مدعی هستند که مأمون فردی دوراندیش، بردبار، زیرک، باهوش و دانشمند بوده است.

حق‌پناه در ادامه تصریح کرد: این در حالی است که امام رضا(ع) با چنین فردی که شناخت او برای جامعه آن زمان دشوار بود؛ مواجه بودند، زیرا گاهی خود را دشمن اهل بیت(ع) معرفی می‌کرد و گاهی نیز خود را چنان شیفته اهل بیت(ع) نشان می‌داد که مردم نسبت به شیعه بودن او تردید می‌کردند و هنوز هم برخی از افراد هستند که همچنان این باور را دارند که مأمون شیعه بوده است.

وی خاطرنشان کرد: از این‌رو با وجود چنین فردی در زمان امام رضا(ع)، ایشان حق داشتند که دغدغه‌هایی نسبت به جامعه و زمان خود داشته باشند و با یک برنامه‌ریزی درست و دقیقی بتوانند در مقابل توطئه‌های او ایستادگی کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی گفت: امام رضا(ع) حدود 35 سال امامت شیعیان را بر عهده داشتند و بخشی از زندگی ایشان به دوران پیش از امامت و بخشی نیز به دوره امامت ایشان مربوط می‌شود که تمام خلفایی که طی این مدت حکومت می‌کردند مانند منصور، هارون‌الرشید، مأمون و... در صدد بودند که اهل بیت(ع) را از سر راه خود بردارند اما، امام رضا(ع) با این افراد به گونه‌ای رفتار می‌کردند که آن‌ها نمی‌توانستند علیه اهل بیت(ع) اهداف ظالمانه خود را به سرانجام برسانند.

حساسیت‌های امام رضا(ع) نسبت به مأمون

حق‌پناه با اشاره به حساسیت‌هایی که امام رضا(ع) نسبت به مأمون داشتند، بیان کرد: در تاریخ نقل شده که مأمون به دلیل پیشنهاد مدبرانه‌ای که به امام رضا(ع) مبنی بر پذیرش ولایتعهدی و خلافت داد، با این کار خود زیرک‌ترین و بزرگترین تزویر سیاسی دوران خلافت اسلامی را در پیش گرفت.

وی افزود: اما از سویی امام رضا(ع) در اینجا در مقابل دو گزینه دشواری قرار گرفتند، یعنی پیشنهاد واگذاری حکومت و ولایتعهدی یک شمشیر دو لبه بود که مأمون بر ضد امام بیرون کشیده بود و اگر امام این خلافت را می‌پذیرفت حرمت امامت شکسته می‌شد و حکومت عباسیان نیز مقبولیت پیدا می‌کرد و امام(ع) نیز به دنیاطلبی و بدنامی متهم می‌شدند.

استادیار گروه علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی اظهار کرد: از طرفی نیز اگر امام رضا(ع) حکومت را نمی‌پذیرفت مأمون باز هم به هدف خود بیش از پیش نزدیک می‌شد و از این اتفاق احساس موفقیت می‌کرد، زیرا در مقابل علویان می‌گفت من آمادگی تحویل حکومت را داشتم، اما امام رضا(ع) آن را نپذیرفتند.

حق‌پناه تأکید کرد: لذا ما شاهد هستیم که امام رضا(ع) با زیرکی، اولاً با این پیشنهاد مخالفت شدیدی کردند و ثانیا با پذیرفتن ولایتعهدی شرط‌هایی را مبنی بر اینکه مأمون نباید در کارهای حکومتی و خلافتی دخالتی داشته باشد اعلام کردند.

وی خاطرنشان کرد: زمانی‌که از امام رضا(ع) درباره پذیرش ولایتعهدی سوال کردند، آن حضرت در پاسخ فرمودند که این کار از روی ناچاری بوده و اگر این کار را انجام نمی‌دادم امام و شیعیان در معرض خطر و نابودی بودند. لذا امام رضا(ع) در مقابل این طرح عجیبی که در صدد بود از راه تزویر نهضت علویان را سرکوب کند، قداست اهل بیت(ع) را از بین ببرد و تمام ظلم‌ها و جنایات حکام سابق را عادی جلوه دهد؛ قرار گرفتند و در مقابل چنین توطئه‌ها و اهدافی همواره با رفتار زیبای خود کاری کردند که توطئه‌های مأمون نقش بر آب شد.

رویکرد امام رضا(ع) در مقابل دنیازدگی

عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی در بخش دیگری از این گفت‌وگو در خصوص عملکرد امام رضا(ع) در مقابل موضوع دنیازدگی در زمان خود، گفت: اهل بیت(ع) همواره افراد را به تولید، فعالیت اقتصادی، دعوت به کار، تلاش، کشاورزی و.... دعوت می‌کردند، به گونه‌ای که هر یک از این بزگواران در این زمینه‌ها اقداماتی را انجام می‌دادند، اما در عین حال مردم را به شدت از دنیازدگی و گرفتار دنیا شدن دور می‌کردند.

حق‌پناه عنوان کرد: در حقیقت اهل بیت(ع) افراد را از دنیا زدگی دور می‌کردند، چرا که تمام اقدامات از جمله در سپاه یزید قرار گرفتن، طرفدار مأمون بودن، غارت‌ها و... همگی به دلیل دنیازدگی افراد بوده است. بنابراین اهل بیت(ع) گفتند که آزاد از دنیا باشید و اگر برده دنیا باشید بدانید که نه تنها رفتار انسانی نخواهید داشت، بلکه خوی حیوانیت پیدا می‌کنید.

وی بیان کرد: از این‌رو برای اینکه انسان، انسان باشد، غریضه حب مال را تعدیل کردند و گفتند که انسان باید کار و تلاش کند، اما برده دنیا نباشد. لذا امام رضا(ع) را می‌بینیم که زاهدانه زندگی کردند و زاهدانه نیز از دنیا رفتند و عملا با رفتار خود به مردم نشان دادند که امام ما اینگونه بوده، پس ما نیز باید همانند اماممان رفتار کنیم و در رفتار خود نیز به گونه‌ای عمل کنیم که دلبسته به دنیا نباشیم و نشویم.

استادیار گروه علوم قرآنی و حدیث دانشگاه علوم اسلامی رضوی گفت: این در حالی است که توصیه‌های ایشان را در آموزه‌هایشان نیز شاهد هستیم. به گونه‌ای که در جایی فرمودند: «می‌دانید ثروت‌اندوزی از چه راهی فراهم می‌شود؟ مال جمع نمی‌شود مگر به سبب پنج خصلت بخل زیاد، آرزوی دراز، آزمندی و طممع چیره شده بر انسان، ترک صله رحم و انتخاب دنیا بر آخرت».

حق‌پناه اضافه کرد: در حقیقت این خصلت‌ها، خصلت‌های ضد بشری است که در وجود انسان تبلور پیدا می‌کند و آن امام بزرگوار در صدد بودند که مرکز دنیاخواهی را بخشکانند و انسان را متوجه سازند که به دنبال دنیا نرود و می‌فرمایند که «همواره انسان باید بداند که اگر کسی به دنبال دنیا برود عاقبت او در دنیا تیره و تار خواهد شد».