جایگاه وقف در توسعه علم و فناوری
وقف سنت حسنه‌ای است که از گذشته تاکنون به اشکال گوناگون در تاریخ زندگی بشر وجود داشته است و به نوبه خود سهم بزرگی در فقرزدایی دارد و از چارچوب ملیت فراتر رفته و همه انسان‌های محروم و محتاج با هر رنگ، نژاد و ملیتی را در بر می‌گیرد.
گسترش فرهنگ وقف یکی از عوامل مهم در انهدام تراکم ثروت در جامعه محسوب می‌شود و بستری مناسب برای رشد ارزش‌های معنوی، الهی و توزیع عادلانه ثروت است. در دین مبین اسلام، وقف و صدقه جاریه آنقدر مهم است که اهل بیت عصمت و طهارت(ع) در این جهت اسوه دیگران بوده و هستند.
رهنمودهای اهل بیت(ع) در اهتمام به وقف آن است که این صدقه جاریه را همتای تألیف علمی و فرزند صالح قرار دادند و آن را میراثی ماندگار و فاخر می‌دانند. سنت حسنه وقف از ویژگی‌های برجسته مکتب اسلام و از اهرم‌های مؤثر اعتقادی و فرهنگی برای جبران نیازهای مادی و معنوی جامعه محسوب می‌شود.
به دلیل اینکه معضل بیکاری یکی از اساسی‌ترین مشکلات جامعه است، وقف در علم و فناوری موجب ایجاد شغل و کارآفرینی خواهد شد. برای ایجاد فرصت‌های شغلی نیازمند منابع و آموزش نیروی انسانی هستیم و وقف این ظرفیت را دارد که بتواند مشکلات جامعه دینی را در غالب موقوفات رفع کند. وقف علم و فناوری که ترکیبی از دو کلید واژه مهم وقف (با مفهوم حمایت پایدار مردمی) و علم و فناوری (با مفهوم اقتصاد دانش‌بنیان) است به معنی بهره‌گیری از سرمایه‌های پایدار مردمی در حمایت از علم و فناوری است که منجر به افزایش سهم اقتصاد دانش‌بنیان شده و به تبع آن توسعه همه جانبه یک کشور (ریشه‌کنی فقر) را به دنبال خواهد داشت.
با توجه به ضرورت ایجاد اشتغال و توسعه کارآفرینی، وقف در راستای تقویت مؤلفه‌های علم و فناوری و حمایت از نخبگان، مبتکران و کارآفرینان دانشگاهی ضروری است و توسعه، تجاری‌سازی علم، نوآوری، فناوری، گسترش کارآفرینی و توسعه اشتغال دانش‌محور نقش مهمی در اقتصاد دارد. وقف علم و فناوری منجر به رشد و توسعه طرح‌های کارآفرینی و اشتغال‌زایی نخبگان جوان خواهد شد.
علم و فناوری مستلزم فراهم آوردن بستر مناسب برای توسعه آموزش و تحقیقات است تا امکان گسترش مناسب فرآیند تولید علم را فراهم آورد و در عین حال حمایت و بودجه این فعالیت‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بودجه تحصیلات عالی به منظور تجهیز امکانات تحقیق علمی و کاربردی و تولید علم کاملا توسط دولت‌ها قابل تأمین نیست و نیاز به مشارکت گسترده مردم دارد. تأمین مالی از طریق موقوفات یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین روش‌های مشارکت در این وظیفه بوده و امور خیریه مدت‌هاست که مورد توجه خیرین قرار گرفته است. حجم بسیاری از دارایی‌های اختصاص یافته در قالب ساختمان‌های آموزشی، بهداشت و خوابگاه توجه خیرین به این زمینه را تأیید می‌کند و دارای سابقه طولانی در کشور ماست.
دارایی‌های اختصاص داده شده در شکل سنتی گذشته با توسعه فناوری، تغییر نیازها و افزودن نیازهای جدید آموزشی و فعالیت‌های پژوهشی، به‌طور سنتی پاسخگوی خواسته‌های جدید نیستند. در کشورهایی که بهعنوان کشورهای پیشرفته شمرده می‌شوند و دارای امتیازات بالایی برای تولید علم در میان کشو‌های جهان هستند، صندوق وقف یکی از روش‌های تأمین بودجه از طریق سرمایه‌گذاری دارایی‌های اختصاصی است. وجوه موقوفه در مورد امور آموزشی و پژوهشی به‌طور گسترده در سراسر جهان استفاده می‌شود، به‌طوری‌که در ایالات‌متحده آمریکا بیش از نیمی از بودجه دانشگاه‌های دولتی از طریق صندوق‌های وقف تأمین می‌شود.
آموزش عالی یک ضرورت در توسعه علم و فناوری است، آموزش عالی محرکی قدرتمند برای ایجاد تحول، رشد و توسعه اجتماعی در یک کشور است. در حقیقت دانشگاه یکی از با ارزش‌ترین نهادهایی است که جامعه برای پیشرفت و توسعه در اختیار دارد. بنابراین، توجه به توسعه آموزش عالی در برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری در سطح کلان، راهبردی برای توسعه همه جانبه یک کشور است و در نتیجه یکی از مؤسسات تأثیرگذار در توسعه علوم و فناوری، دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی هستند که مدت‌هاست پدیده جهانی شدن و تبدیل شدن به یک جامعه دانش‌بنیان از برنامه‌های اصلی و اولویت آنها محسوب می‌شود.
امروزه، به دلیل ظهور دانش اقتصاد جهانی و توسعه مفاهیمی مانند اقتصاد یادگیری، درآمد اجتماعی، توسعه دانش‌بنیان، آموزش عمومی، یادگیری برای همه و یادگیری مادام‌العمر دولت‌ها سعی می‌کنند ملت خود را برای مشارکت بیشتر و سرمایه‌گذاری در آموزش عالی تشویق کنند.
در جهان امروز، نقش سرمایه‌گذاری برای یادگیری بهعنوان عامل اصلی در روند توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی روشن است. دانشگاه‌ها از یک سو بهعنوان محافظ و انتقال‌دهنده میراث فرهنگی و ارزش‌های حاکم بر جامعه عمل می‌کنند و از طرف دیگر پاسخگوی نیازهای اجتماعی مردم برای کسب، توزیع و توسعه دانش و فناوری هستند. وظیفه نهادی دانشگاه‌ها شناخت مشکلات اجتماعی و پاسخگویی آنهاست.
آموزش و تحقیقات عالی از جایگاه بالایی در بنیادهای موقوفه برخوردار است و در حال حاضر بسیاری از بنیادهای خیریه سهم زیادی در امور اجتماعی، اقتصادی و همچنین آموزش در بسیاری از کشورها دارند. فقط در ایالات‌متحده آمریکا 2400 وقف علمی وجود دارد که هر یک به نوعی از علوم، فناوری و استعدادها حمایت می‌کنند. کشورهای اروپایی نیز در این زمینه فعال بوده‌اند، به ویژه آلمان که در بین این کشورها پیشگام است. یکی از مهم‌ترین بنیادهای مستقل اوقاف آلمان، بنیاد فولکس واگن است که در سال 1961 تأسیس شد. بودجه این بنیاد فقط برای حمایت و ارتقا علم و فن و کمک به تحقیق و آموزش عالی تأمین می‌شود.
«بنیاد علم و فناوری مصطفی»(MSTF) به منظور تأمین مالی جایزه مصطفی و توسعه علم و فناوری در جهان اسلام با بهره‌گیری از سنت شریف وقف تلاش کرده است منابع تأمین شده توسط خیران نیکوکار را جذب، سازماندهی و هدف قرار دهد. همچنین به دنبال این جنبش علمی فرهنگی «مصطفی» سعی شده است از تمام ظرفیت‌های موجود در جهان اسلام استفاده و ابزارهای مالی مختلفی تحت حمایت «نذورات و وقف» در علم و فناوری به کار گرفته شود.
حامیان اقتصادی و معنوی این جایزه، خیران فردی و حقوقی، بهعنوان اعضای جامعه خادم‌المصطفی، معروف به «پیشگامان توسعه وقف علم و فناوری» گام‌های عظیمی برای ارتقا سطح علم و فناوری در جهان برمی‌دارند و برای دستیابی به رفاه، امنیت و سلامتی در سراسر جهان کمک می‌کنند.
در راستای تلاش‌های «مصطفی» برای توسعه همکاری با پیشگامان توسعه اوقاف علم و فناوری، جامعه خادم‌المصطفی با اتخاذ شعار «هر مسلمان یک سهم برای توسعه علم و فناوری در جهان اسلام دارد» تأسیس شد. اعضای این جامعه با روحیه حسن نیت و به نام پیامبر اکرم(ص) در تحقق اهداف آن با هدف ایجاد گفتمان مشترک برای توسعه وقف در علم همکاری می‌کنند همچنین اعضا خدمات متقابل ارائه می‌دهند و در تحقق این جامعه در جهان اسلام برای تحقق اهداف MSTF مشارکت می‌کنند.
تاکنون افراد برجسته جهان اسلام بهعنوان اشخاص حقیقی و حقوقی از جمله علما و تکنسین‌ها، روحانیون، هنرمندان و رسانه‌ها، کارآفرینان و علاقه‌مندان به توسعه علم و فناوری به همراه شخصیت‌های تأثیرگذار در جهان اسلام به عضویت این بنیاد در آمده‌اند؛ جامعه‌ای که بیش از 300 عضو دارد.
کمک‌های مالی به MSTF از طریق فرصت‌های بالقوه و واقعی در قالب نذورات علمی و موقوفات علمی مانند اهدای املاک و مستغلات، ساختمان‌ها، سهام، حق مالکیت معنوی، درآمد حاصل از خدمات و کمک‌های نقدی اشخاص حقیقی و حقوقی تأمین می‌شود.
در حقیقت، جامعه خادم‌المصطفی شبکه‌ای از اعضا را معرفی می‌کند که با یکدیگر و MSTF در تعامل هستند و همکاری‌هایی را بین خود و در جهان اسلام در بین سطوح مختلف جامعه ایجاد می‌کنند. دانش‌آموزان مدارس، دانشجویان دانشگاه، اعضای هیئت علمی، دانشمندان جوان، دانشمندان برجسته و مراکز علم، فناوری و دانش بنیان هستند. آنها با به دست آوردن امتیازات و ایجاد ارزش متقابل در شبکه، دستاوردهای خود را در جهان اسلام و در صحنه بین‌المللی توسعه می‌دهند.
MPIEF بهعنوان وسیله‌ای برای جذب منابع مالی علاقه‌مندان به توسعه علم و فناوری به‌صورت Hiba(هدیه) یا قرده‌الحسن(وام بدون بهره)، احتمال تبدیل شدن به بزرگترین صندوق سرمایه‌گذاری برای توسعه علوم و فناوری در جهان اسلام دارد و منابع اختصاص یافته توسط خیرین علم و فناوری بهعنوان سرمایه ثابت و سرمایه‌گذاری دائمی در صندوق باقی خواهند ماند و سود حاصل از این مؤسسه مالی در راستای مأموریت MSTF سرمایه‌گذاری خواهد شد.
منابع:
ابراهیمی، محمود(1391). بررسی اثرات تربیتی فرهنگی وقف از دیدگاه اسلام
خلجی، فاطمه(1397). نقش و تأثیر وقف در ايجاد زمینه‌های اشتغال وکارآفرينی با رويکرد قرآن و روايات
طاهری دمنه، محسن و حیدری دارانی، زهرا(1397). تأملی در نقش و جایگاه وقف و نیکوکاری در علم و فناوری
mustafaprize.org
ec.europa.eu
انتهای پیام
