مروری بر ویژگی‌های پیامبر اسلام(ص)؛ برترین اسوه اخلاق قرآنی
استاد حوزه و دانشگاه گفت: اخلاق مهم‌ترین دانش قرآنی است و از ملزومات حیات معنوی انسان و قوام و تداوم این حیات انسانی است؛ شهروندان جامعه اسلامی، قرآن و اخلاقِ قرآنی را سرچشمه حیات معنوی و معلمان اخلاق را واسطههایی می‌داند که با ابلاغ و تبیین آموزههای اخلاقی قرآنی زمینه لازم، برای برخورداری جامعه از این حیات معنوی را فراهم میکنند.
به گزارش ایکنا از قم، متن بیست‌و‌دومین یادداشت حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید علی‌اکبر حسینی عضو هیئت‌علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم به ایکنا از قم به شرح زیر است:
روزهای مبارک و پرفیض رمضان، ماه ضیافت الهی، مانند ابرهای بهاری با سرعت و پرشتاب میگذرند؛ امروز بیست و دومین روز و در آستانه سومین شب قدر هستیم. خوشا به حال عزیزانی که از بهار قرآن و لحظههای تکرار نشدنی آن بیشترین استفاده را میبرند و زمینه‌ها و شرایط لازم را برای تحول اخلاقی خود فراهم میآورند.
روزها و شب‌هایی که خواب آن عبادت است، نفس کشیدن و دم و بازدم انسان تسبیح و تنزیه است و خواندن یک آیه از آیههای قرآن مطابق قرائت همه قرآن است. این تفاوتهای شگفت‌انگیز ماه رمضان با ماه‌های دیگر برای کسانی که درکی از عبودیت و بندگی دارند و لزوم آن را باور دارند و به بیان زیبای امام علی (ع)، نتدیس بندگی ناب، کمی فرصت، کوتاهی عمر و طولانی بودن مسیر، تا رستگاری را دریافتهاند؛ بسیار مهیج، شورانگیز و مسرت‌بخش است. ایامی که میتوانیم در سایه‌سار قرآن و لطف ویژه خدا و باران رحمت رمضان در مسیر بندگی قرار بگیریم و مبدأ میل خود را دگرگون کنیم.
یکی از شاخص‌های اخلاق قرآنی و وجه تمایز آن با نظام‌های اخلاقی دیگر آن است که اخلاق قرآنی پیوندی عمیق با متافیزیک، خدا، قیامت و زندگی ابدی در جهان آخرت دارد. بسیاری از مؤلفه‌های اخلاق قرآنی، تنها با باور داشت خدا و جهان آخرت، معنادار و فهمپذیر خواهد بود، این مؤلفه‌ها فراواناند؛ در یادداشتهای پیشین به تعدادی از این مؤلفه مانند: «توفیق، توبه، فضل الهی»، با عنوان اصول یاری‌گر اخلاقی اشاره کردیم.
مبانی الهیاتی و انسان‌شناسی و غایت شناسی، مانند خداباوری، قیامت باوری، شماری دیگر از مؤلفه‌هایی هستند که نقشی اساسی در شکلگیری نظام اخلاقی قرآنی دارند.
در سه یادداشت 19 و 20 و 21 بر نقش اسوهها در پیمودن سلوک اخلاقی برای راهیان اخلاق قرآنی، تأکید شد. بدون تردید. یکی از عناصر مهم در فرایند تربیت اخلاقی، مربیان و معلمانی هستند که آئین زیست اخلاق را به ما می‌آموزند و ما را در پیمودن مراحل زندگی اخلاق یاری میدهند.
در قرآن از معلمان اخلاق، با نام اسوههای اخلاق یاد میکند. آن دسته از افرادی که شخصیت آنان، نوع زندگی، باورها، تمایلات، رفتار و گفتارهای آنان بازتاب مکتب اخلاقی قرآن است؛ از منظر قرآن پیامبر گرامی اسلام، برترین و زیباترین اسوه اخلاق توحیدی است و شخصیت، سیره، رفتار و گفتار او معیار سنجش رفتارهای اخلاقی مسلمانان و همه انسانها تا پایان تاریخ حیات کره خاکی خواهد بود.
در یادداشتهای گذشته این نکته را نیز یادآور شدیم که قرآن آئین‌نامه زندگی است و آموزههای آن بازتاب زندگی اخلاقی پیامبران الهی، اسوههای اخلاق توحیدی و معلمان بزرگ انسانها است؛ در سه یادداشت پیاپی، به نکات فراوانی درباره اسوههای اخلاقی قرآن اشاره کردیم، در این یادداشت به بیان برخی ویژگی‌های اخلاقی پیامبر گرامی اسلام (ص) میپردازیم.
ازجمله اوصاف اعجابانگیز اخلاقی آن حضرت، اشتیاق، بی‌قراری و شتاب، برای هدایت و نجات انسانها است. پیامبر (ص)، برای هدایت انسانها بسیار سخت‌کوش و بی‌قرار بود و خود را در تعب و رنج قرار میداد. تا جایی که خداوند از آخرین فرستاده خود میخواهد تا اندکی از شتاب و از سختیهای خود در این مسیر هدایت بکاهند.
در سوره طه خداوند خطاب به آن حضرت می‌فرماید: «طه مَا أَنزَلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْءَانَ لِتَشْقَى إِلَّا تَذْكِرَةً لِّمَن يخَشىَ: ای محمد (ص)،ما قرآن را بر تو نازل نكرديم كه به رنج آفتى بکله آن را براى پند دادن كسى كه پروا دارد، فرستادیم» (طه: 3-1). و باز در آیه 3 سوره شعراء همین خطاب تکرار می‌شود: «لَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ أَلاَّ يَكُونُوا مُؤْمِنينَ: گويى مىخواهى جان خود را از شدّت اندوه از دست دهى، بخاطر اينكه آن‌ها ايمان نمی‌آورند.»
خاستگاه و سرچشمه این اشتیاق و بی‌قراری را باید در آگاهی، باورها، ظرفیت، و محبت آن حضرت جست‌وجو کرد. ویژگی‌های اخلاقی پیامبر در حقیقت جلوهای از جلوه‌های اخلاق الهی است. به همین دلیل است که در تعالیم معصومان از ما میخواهند تا خود را به اخلاق الهی بیاراییم «تخلقوا باخلاق الله.»
در قرآن بارها به ظرفیت و محبت گسترده پیامبر بزرگوار اسلام اشاره شده است. در آیه 107 سوره احزاب او را رحمه للعالمین می‌نامد: «وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمينَ: و ما تو را جز رحمتى براى جهانيان نفرستاديم.» وصف رحمه للعالمین از اوصاف ویژه خدا است، در میان پیامبران الهی، این ویژگی تنها برای پیامبر اسلام آخرین فرستاده الهی بهکار رفته است و در این آیه وسعت و بیکرانگی محبت و شفقت پیامبر مهربانی بازگو شده است.
در قرآن به شدت نزدیکی آن حضرت به ساحت قدسی الهی اشاره‌شده است «ثمُ دَنَا فَتَدَلىَ فَكاَنَ قَابَ قَوْسَينِ أَوْ أَدْنىَ: سپس نزديك شد و نزدیک‌تر شد تا به‌اندازه دو كمان يا نزدیک‌تر از آن» (نجم: 9-8)؛ در آیات آغازین سوره نجم داستان معراج و سفر پیامبر اسلام به ملکوت عالم و به‌سوی قرب الهی، بازگو شده است.
در این سفر جبریل (روح‌الامین) نیز با آن حضرت همراه بود، در بالاترین مرحله سفر معراج، جبرئیل از ادامه همراهی با آن حضرت بازمی‌ماند و در پاسخ به پیامبر که چرا متوقف شدی؟ میگوید: «لَوْ دَنَوْتُ أَنْمُلَةً لَاحْتَرَقْتُ؛ اگر یک بندانگشت نزدیک‌تر شوم خواهم سوخت.»
در آیه 128 سوره توبه مهربانی، رأفت و شفقت پیامبر گرامی اسلام به زیبایی تصویر شده است: «لَقَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُم بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَّحِيمٌ؛ به يقين، رسولى از خود شما به سویتان آمد كه رنج‌های شما بر او سخت است و اصرار بر هدايت شما دارد و نسبت به مؤمنان، رئوف و مهربان است»
در سوره احزاب شماری از ویژگی زیبای اخلاقیِ آخرین فرستاده خدا بازگو شده است: «يَأَيهُّا النَّبىِ إِنَّا أَرْسَلْنَكَ شَهِدًا وَ مُبَشِّرًا وَ نَذِيرًا وَ دَاعِيًا إِلىَ اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَ سِرَاجًا مُّنِيرًا وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنِينَ بِأَنَّ لهَم مِّنَ اللَّهِ فَضْلًا كَبِيرًا؛ اى پيامبر، ما تو را گواه و مژدهدهنده و بیم کننده فرستاديم و تو را دعوتكننده به‌سوی خدا به فرمان او قرار داديم، و چراغى روشنی‌بخش! و مؤمنان را نويد ده كه آنان را از جانب خدا فزونبخشى بزرگ باشد» (احزاب: 47- 45).
در آیه 45 و 46 به هشت ویژگی آن حضرت: نبی، رسول، شاهد، نویددهنده، بیمدهند، دعوتکننده به‌سوی خدا، چراغی پرفروغ و پرتوافشان، اشاره‌شده است. و در آیه 47 به فرستاده خود فرمان میدهد تا بشارت دهد که آنچه به مردم عطاشده نعمتی بسیار بزرگ و فضیلتی بی‌کران از جناب خدا است.
یکی از اوصاف پیامبر در این آیات «شهادت و گواهی» است. این ویژگی در آیاتی دیگری نیز تکرار شده و به این معنا است، که آن حضرت ناظر و شاهد اعمال همه انسانها است و در روز رستاخیز و هنگام حساب‌رسی در کنار گواهان دیگر، درباره رفتارهای ما شهادت میدهند و بسیار اسف‌بار است که آن حضرت گناهانی را که انجام می‌دهیم میبیند و این صحنه برای او بسیار سخت و طاقت‌فرسا خواهد بود.
در روایتی آمده است روزی ابن مسعود در محضر پیامبر و برخی اصحاب، آیات سوره نسا را تلاوت میکرد. با تلاوت آیه 41 سوره نساء «فَكَيْفَ إِذا جِئْنا مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ بِشَهيدٍ وَ جِئْنا بِكَ عَلى هؤُلاءِ شَهيداً؛ حال تو و امتت چگونه است آن روزى كه از هر امتى، گواهى (بر اعمالشان) میآوريم، و تو را نيز بر آنان گواه خواهيم آورد؟»، پیامبر(ص) با شنیدن این آیه محزون شدند و بسیار گریستند. و ابن مسعود از ادامه قرائت باز ایستاد.
انتهای پیام
