گریزی به سازه‌های چوبی حرم مطهر رضوی
یک پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی گفت: سازه‌های چوبی حرم مطهر، بسیار متنوع و عمدتا درها، پنجره‌ها، ارسی‌ها، صندوقچه‌ها، رحل‌ها، ضریح‌ها و منبرها را شامل شده و در حال حاضر در اماکن حرم مطهر، موزه‌ها و یا در خزانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شوند.
رجبعلی لباف‌خانیکی، یک پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، اظهار کرد: سازه‌های چوبی حرم مطهر، بسیار متنوع و عمدتا درها، پنجره‌ها، ارسی‌ها، صندوقچه‌ها، رحل‌ها، ضریح‌ها و منبرها را شامل شده و در حال حاضر در اماکن حرم مطهر، موزه‌ها و یا در خزانه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شوند.
وی ادامه داد: منبرها از جمله سازه‌های چوبی پرکاربرد در مجموعه حرم مطهر و تعداد آنها نیز بسیار و متناسب با فضاهای مختلف و متنوع بوده است، اما با توجه به نوع کاربری، ساختار نسبتا یکسان داشته‌اند و در میان آنها موارد استثنائی هم به‌چشم می‌خورد که ویژگی خاص داشته و بیش از دیگران معروف و مشهور شده‌اند، از این گونه منبرها دو عدد بیش از دیگران نام‌آور شده‌اند.
بیشتر بخوانید:
- رواج آیین‌ها و هنرهای وابسته به چوب در دوران اسلامی
- کاربرد اعتقادی و زیبایی‌شناسانه هنر چوب و منبت‌کاری در حرم رضوی
«منبر صاحب‌الزمان»؛ سازه‌ای زیبا و شکوهمند
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی تصریح کرد: «منبر صاحب‌الزمان» سازه‌ای زیبا و شکوهمند است که فعلاً در انتهای ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد در محفظه‌ای شیشه‌ای قرار دارد. این منبر که از چوب گردو و گلابی ساخته شده، دارای چهارده پله به نام چهارده معصوم بوده و ارتفاع آن تا آخرین پله یا «مسند» 7.5 متر است. منبر از بخش‌های مختلفی همچون پلکان، بدنه، درب‌های ورود به پلکان و تاج بلند برج مانند آراسته به تزئینات و مستقر بر فراز مسند، تشکیل شده است.
لباف‌خانیکی گفت: این منبر علاوه بر کاربری اعتقادی، یک پدیده هنری نیز محسوب می‌شود، زیرا بدنه آن به زیباترین وجه ممکن با استفاده از منبت، مشبک و کتیبه زینت یافته است، این منبر در متون و سفرنامه‌ها، تا دوره قاجار به «منبر صاحب شاه» معروف بوده و گویا از اوایل دوره پهلوی به «منبر صاحب‌الزمان» مشهور شده و دلیل این نامگذاری این باور بوده که امام زمان(عج) پس از ظهور بر آن جلوس خواهند کرد.
وی افزود: در رابطه با قدمت منبر، نظریات گوناگونی ابراز شده است، برخی آن را به دوران تیموری و برخی به دوران صفوی یا دوران قاجار نسبت داده‌اند، اگرچه در کتیبه‌های منبر به تاریخ ساخت آن اشاره نشده است، اما ساختار و اشکالی که آن را زینت داده‌اند، قابل‌مقایسه با سازه‌های چوبی و کاشی‌کاری‌های قرون هشت و 9 هجری از جمله منبر «مسجد نائین»(۷۱۱ ه.ق) و منبر مسجد «جامع گرگان»(۸۵۸ ه.ق) و نقش گل‌های اطلسی ایوان ورودی «مدرسه غیاثیه خرگرد» (۸۴۸ ه.ق) و بدنه «میل اخنگان» مشهد (اواخر قرن هفتم ه.ق) هستند.
این پژوهشگر و باستان‌شناس خراسانی ادامه داد: علی‌رغم اینکه برخی نویسندگان معاصر، سازنده منبر را «محمد خراسانی» و تاریخ ساخت آن را سال ۱۳۴۳ ه.ق نوشته‌اند، بر کتیبه جلو پله اول منبر نام سازنده آن «سلطان حسین ابن نجار کرمانی» حک شده است، گویا محمد خراسانی در سال ۱۳۴۳ ه.ق، منبر دیگری به نام «منبر عسکری» ساخته که بنا به نوشته «اعتماد السلطنه» آن نیز در ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد قرار داشته و خطیب نماز جمعه بر فراز آن خطبه می‌خوانده که در حال حاضر وجود ندارد.
لباف‌خانیکی گفت: گویا گذر زمان «منبر صاحب‌الزمان» را آسیب‌پذیر کرده و در سال ۱۳۲۵ شمسی، «استاد حیدر نیکنام گلپایگانی» آن را مرمت کرده است، منبر خاتم‌کاری یکی دیگر از دست‌ساخته‌های جواهرگونه حرم مطهر است که اکنون در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود.
وی ادامه داد: از امتیازات این منبر، نقش‌های زیبا و ظریف خاتم بر بدنه و نمای پلکان و تکیه‌گاه است، نقش‌ها لوزی، ماکوئی، محرابی، هندسی و کتیبه هستند که نماهای بیرونی و داخلی منبر را آراسته‌اند، نوع خاتم «لایه‌دار» و مصالح تشکیل‌دهنده خاتم، نوارهای بسیار نازک استخوان و عاج، چوب عناب و فوفل، بقم، گلابی و مفتول‌های برنجی، مسی و نقره‌ای هستند، این منبر در شیراز ساخته شده و براساس رباعی که به خط زیبای نستعلیق در قابی بر ناحیه تکیه‌گاه نقش بسته است، اهداکننده آن «هاشم بیک» و تاریخ ساخت آن به حروف ابجد ۱۳۰۱ ه.ق است.
انتهای پیام
