پایبند نبودن دولت‌ها به حقوق مردم؛ عامل تضعیف سرمایه اجتماعی

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدرضا یوسفی، استاد دانشگاه مفید، امروز، 12 آبان‌ماه در ادامه مباحث شرح خطبه‌های نهج‌البلاغه که در فضای مجازی بارگذاری شده است، گفت: امام علی(ع) در خطبه 98 نهج‌البلاغه به حوادثی که در آینده از سوی معاویه رخ می‌دهد، اشاره دارد؛ امام فرموده است که اینها هیچ حرامی نیست که حلال نکنند و بدعتی نیست که در دین نگذارند. البته برخی محرمات جنبه شخصی دارد و در حریم شخصی جاری است، اما برخی با زندگی اجتماعی و تعالی و رشد زندگی اجتماعی سر و کار دارد، از این رو پیامدها و مخاطرات این نوع اقدامات بیشتر است.

وی افزود: علامه امینی در جلد 11 کتاب خود به کارهای حرامی که معاویه کرده، اشاره دارد؛ وی اولین کار آنها را جعل احادیث می‌داند که از طریق تابعین و صحابی درباری صورت گرفت که امروزه به چنین افرادی علمای درباری گفته می‌شود؛ اینها حاضرند هر کاری را برای کسب پول و قدرت انجام دهند. دومین کاری که حضرت در حکومت معاویه به آن اشاره دارد، لگدمال کردن تعهدات طرفینی با مردم است، زیرا آنها به تعهداتشان پایبند نیستند.

استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: امام به مالک اشتر گفته حتی اگر با دشمنانتان پیمان بستید، باید به آن پایبند باشید؛ لذا تعهدات حکومت با مردم و مردم با حکومت نباید دستخوش بی‌اعتمادی شود، در این صورت سرمایه اجتماعی از بین رفته و حقوق مالکیت تضمین نمی‌شود و افراد انگیزه خود را برای رشد و تلاش بیشتر از دست می‌دهند و نگران این هستند که برخی با روش‌هایی، اموال مردم را به تاراج ببرند.

وی افزود: تفاوت دوره معاویه و بعد از آن با دوره خلفای قبل این بود که در دوره خلیفه اول، بنا بود بر طبق سنت پیامبر عمل شود؛  در زمان خلیفه دوم، سنت پیامبر و روش خلیفه اول و در دوره عثمان هم سنت پیامبر و سیره شیخین مطرح بود که به منزله قانون اساسی عمل می‌کرد و اگر خلاف اینها عمل می‌شد، مورد مخالفت مردم قرار می‌گرفت؛ مانند مخالفت ابوذر با برخی از خلفا. اما حکومت معاویه مطلقه بود، فردی روی کار آمد که خودش قانونگذار بود و کاری با سنت و قرآن نداشت و از طریق ابزارهایی که داشت، دست به تحریف و بدعتگذاری زد و افراد خودفروخته‌‌ای داشت که اعمال او را توجیه می‌کردند.

یوسفی تصریح کرد: وقتی در جامعه قانونمداری نبود، به تعبیر امام علی(ع)، «حتی لا یبقی بیت مدر و لا وبر الا دخله ظلمهم»؛ یعنی هیچ خانه‌ای نه در شهر و نه در روستا وجود ندارد، مگر آنکه ظلم حکومت را احساس می‌کنند؛ یعنی چنان ظلمی بر جامعه حاکم است که همه این ظلم را حس می‌کنند و شهری و روستایی نمی‌شناسد و فراگیر است.

دو گروهی که در حکومت‌های فاسد گریان هستند

استاد دانشگاه مفید اضافه کرد: سوء مدیریت چنین حاکمانی سبب می‌شود حتی افراد در درون خانه‌هایشان هم آرامش روحی و روانی ندارند؛ طبیعتاً این افراد اگر امکان مهاجرت داشته باشند، اقدام می‌کنند. عده‌ای هم که مهاجرت نمی‌کنند، ناگواری را در درون زندگی خود تحمل می‌کنند؛ این شرایط نه برای دنیایشان خوب است و نه برای آخرت؛ دوگروه در این حکومت گریه می‌کنند، برخی برای دین، زیرا این حکومت حلال را حرام و حرام را حلال و با دین بازی کرده و دین را به استخدام حکومت می‌گیرد، لذا افراد دیندار از شدت درماندگی به اشک در می‌آیند و گریه می‌کنند.

یوسفی اظهار کرد: امام در ادامه فرمودند که گروه دوم کسانی هستند که مسئله و دغدغه آخرت ندارند، اما با حکومتی روبرو هستند که امنیت شغلی را از بین برده و هر طور که بخواهند مالیات از آنان می‌گیرند و گاهی اموال کسی را بر می‌دارند و به تعهداتشان در قبال مردم عمل نمی‌کنند. اینها هم نمی‌توانند دنیای آرام و خوبی داشته باشند؛ بنابراین در حکومت معاویه هم دینداران و هم افرادی که دنبال دنیا بودند، تحت فشار قرار گرفتند.

وی افزود: در چنین حکومت‌هایی افراد وابسته به حکومت از ثروت‌ها بهره می‌برند. در حکومت وقتی ظلم باشد، برای امنیت مال مردم تضمینی نیست و بدتر از آن نوع تعاملی است که حکومت با مردم دارد؛ اینها چنان با مردم رفتار می‌کنند که رابطه وکیل و موکلی ندارد؛ امام علی(ع) وقتی روی کار آمد، بیعت گرفت که کاری شبیه همین انتخابات است؛ یعنی حاکم وظیفه دارد منافع مردم را دنبال کند، نه منافع شخصی. اما در حکومت‌های مطلقه، رابطه ارباب رعیتی و ارباب و بنده است و حاکم تصور می‌کند هر کاری دوست دارد، می‌تواند انجام دهد و مردم هم باید مطیع باشند.

ویژگی حکومت‌های قانون‌گریز

استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: حکومت‌های قانون‌گریز از طریق رعب و وحشت، قصد مدیریت دارند و چون ظلم و ستم می‌کنند، مردم ظاهراً از روی ترس مطیع می‌شوند، اما به محض اینکه فشارهای حکومتی برطرف شود، بد و بیراه می‌گویند و در صدد انتقام‌جویی بر می‌آیند. حکومت امام علی اجازه می‌داد مردم خواسته‌هایشان را ابراز کنند و منتقد باشند و اعتراض کنند. در دوره معاویه با مخالفان برخوردهای تندی می‌شد و فرد و گروه مخالف را حذف و نابود می‌کردند تا مانند بهمن به جان حکومت نیفتد.

یوسفی تصریح کرد: در این خطبه چند نکته مهم وجود دارد؛ اول اینکه حکومت نباید حقوق مالکیت مردم را سلب کرده و امنیت را از آنان بگیرد. در این صورت کسانی که خواهان رشد کشور هستند و دینداران غصه دارند و اشک‌ریزان خواهند شد. نکته دیگر اینکه حکومت‌های فوق قانون به هیچ چیزی پایبند نیستند، لذا فساد در آنها گسترش می‌یابد و نارضایتی زیاد می‌شود و قانون‌گرایی باید مورد توجه باشد.