تبعات دریافت هدایای نامتعارف از سوی مسئولان / واکنش حضرت علی(ع) به هدیه اشعث

حجت‌الاسلام والمسلمین احمدرضا صفا، عضو هیئت ‌علمی گروه اقتصاد دانشگاه خوارزمی، در گفت‌وگو با ایکنا، به بیان نکاتی درباره هدیه دادن و هدیه گرفتن در دین مبین اسلام و اقتصاد اسلامی پرداخت و گفت: هدیه یک سنت حسنه است که در همه آئین‌ها و حتی قبل از اسلام وجود داشته و دین مبین اسلام هم آن را مورد تأیید قرار داده و ستایش کرده است، اما این موضوع از لحاظ حکم شرعی به چند دسته تقسیم می‌شود که شامل هدیه‌های واجب، مستحب، مکروه و حرام است.

معنای هدیه مستحب و واجب

وی با اشاره به مفهوم هدیه مستحب افزود: هدیه مستحب شامل هدیه‌هایی است که افراد به یکدیگر می‌دهند؛ مثلا پسر برادر شما به منزلتان می‌آید و به عنوان هدیه کتابی یا قلمی را برای وی تهیه می‌کنید. این هدیه مستحب است که در مقابل آن چشم‌داشتی ندارید. از سوی دیگر اگر نیت الهی و به قصد قرب باشد ثواب هم دارد.

اوایل پیروزی انقلاب اسلامی بسیاری از مسئولان وقتی هدیه‌ای به آنان پیشنهاد می‌شد آن را قبول نمی‌کردند می‌گفتند این هدایا را به بنیاد مستضعفان یا آستان قدس و امثالهم که نهادهایی عمومی هستند بسپارید. این اقدامات باعث می‌شد مردم نسبت به مسئولان دلگرم شوند

صفا اظهار کرد: در بسیاری از مواقع که افراد می‌خواهند آبروی دیگران حفظ شود به جای صدقه دادن به وی می‌گویند که این یک هدیه است یا هدیه برای بقاع متبرکه، امام‌زادگان و امثالهم مستحب است و بیشتر هدایا نیز این‌گونه‌اند. 

این کارشناس اقتصاد اسلامی تصریح کرد: هدیه واجب دو گونه است؛ یکی در جایی که باید به شخصی کمک کنید اما شرایط اقتضا نمی‌‌کند که به عنوان انفاق پرداخت شود. یک شکل دیگر هدیه واجب، هدیه معوض است که حکم لازم را دارد و دیگر نمی‌توان آن را برگرداند. البته انسان می‌تواند حتی هدایای متعارف را پس بگیرد، تا زمانی‌که اصل آن کادو موجود باشد، اما نمی‌تواند هدیه معوض را پس بگیرد. هدیه نیز مکروه در جایی است که این عمل مترتب بر امر ناپسندی باشد؛ مثلا بخواهید برای خودنمایی در داخلی یک جمع، چیزی را به شخصی پرداخت کنید. این نوع هدیه کراهت دارد، چراکه مرتکب خودنمایی می‌شوید. هدیه حرام فقط اسمش هدیه است؛ در روایات آمده که در آخرالزمان مردم رشوه را به عنوان هدیه می‌پردازند، اما حرام و برای انجام کارهای غیرقانونی است و شخصی که آن را می‌دهد یا می‌گیرد مرتکب امر حرام شده و تحت تعقیب حکومت قرار خواهد گرفت.

آثار منفی دریافت هدیه از سوی مسئولان

این کارشناس اقتصاد اسلامی درباره آثار منفی گرفتن هدیه از جانب مسئولان و افراد شناخته‌ شده اظهار کرد: این نوع هدیه از طرف هر کسی که مسئول یا غیرمسئول باشد و غالباً هم از جانب مسئولان است درست نیست، بلکه حرام است. گاهی هدف از هدایایی که به مسئولان داده می‌شود آن است که مسئول را اسیر خود کنند. هر مسئولی حق ندارد هدیه بگیرد، چراکه در موقعیتی اجتماعی قرار گرفته که رفتارش زیر ذره‌ بین است و بازخواست می‌شود. لذا این هدایای نامتعارف از جانب مسئولان نیز حرام است و منجر به بی‌اعتمادی مردم می‌شود.

وی با اشاره به واکنش حضرت علی(ع) به هدیه اشعث، یادآور شد: اشعث بن قیس در کوفه موقعیت خوبی داشت. دختر وی زن امام حسن(ع) بود؛ یعنی پدر عروس امام علی(ع) محسوب می‌شد. روزی حلوایی پخته و به منزل حضرت علی(ع) به عنوان هدیه آورد. حضرت به وی فرمود که این هدیه که در جلوی چشم مردم به من پیشنهاد می‌دهی برای من از زهر مار هم بدتر است. لذا آن هدیه را قبول نکردند و گفتند که اگر قصد خیر دارید، آن را به فقرا بدهید.

صفا در پایان گفت: اوایل پیروزی انقلاب اسلامی نیز بسیاری از مسئولان وقتی هدیه‌ای به آنان پیشنهاد می‌شد آن را قبول نمی‌کردند. می‌گفتند این هدایا را به بنیاد مستضعفان یا آستان قدس و نهادهایی عمومی بدهید. این اقدامات باعث می‌شد که مردم به مسئولان دلگرم شوند. لذا باید دانست گاهی اوقات دریافت این هدایا از سوی مسئولان باعث سستی اعتقاد مردم و بی‌اعتمادی به نظام و مشکل‌ساز خواهد شد.