آیا آنچه را باور داریم می‌پوشیم؟

الهام عصار کاشانی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی و منتور دومین هکاتون طراحی لباس و زیورآلات، که با محوریت سوره مبارکه شمس برگزار شد، در گفت‌وگو با ایکنا، به تحلیل این مسئله پرداخت که استفاده از مفاهیم معنوی، انتزاعی و به طور کلی مفهوم‌گرایی در طراحی لباس تا چه میزان در دنیای مد امروز جایگاه دارد و گفت: در قرن حاضر با لایه‌های بینامتنی مواجه هستیم. نوشتار به عنوان لایه متنی مطرح است اما همین لایه‌ متنی از لایه‌های تاریخی دیگر گذر می‌کند، نوشتارها با سایر هنرها به هم پیوند می‌خورند و لایه‌های بینامتنی مختلف زاده می‌شوند.  

وی تشریح کرد: اکنون زمانه‌ای است که مرزی بین هنرهای مختلف و بین نوشتار و گفتار وجود ندارد. به همین دلیل استفاده از مفهوم را، که عمیق‌ترین لایه آن نوشتار است، می‌توانیم در هنرهای مختلف به کار ببریم و از آن سایر هنرها را خلق کنیم. قرآن نیز منبعی پر از مفهوم است و ما می‌توانیم در خلق هنرهای بینامتنی از مفاهیم عمیق آن بهره ببریم که یکی از این هنرها طراحی لباس و زیورآلات است.

این استاد دانشگاه در توصیف نحوه خلق یک اثر مرتبط با مد با استفاده از مفاهیم عمیق اعتقادی و فرهنگی، گفت: وقتی اثری ارائه می‌شود با فرم طرف هستیم و وقتی نوشتاری را می‌خوانیم با محتوا روبه‌رو می‌شویم؛ تبدیل محتوا به فرم براساس درک مخاطب از نوشته‌ها، واژه‌ها و کلمات و دریافت آنها می‌تواند یک خلاقیت بزرگ، بروز شکوفایی عمیق و تنوعی جدید را عرضه کند.

پوشیدن لباس‌ براساس تفکر و باور

عصار کاشانی با تأکید بر اینکه اکنون دیگر مانند دوره‌های گذشته مردم به دنبال پیروی صرف از یک خط فکری واحد و «ایسم»‌های ارائه شده توسط یک فرد یا گروه خاص نیستند، بیان کرد: اکنون مردم می‌خواهند خط فکری خود را داشته باشند و حدی از آزادی را در تفکر و رفتار برای خودشان خلق می‌کنند و به همین دلیل مخاطب و طرفدار این هستند که براساس مفهوم باورها و عقایدشان، لباس بپوشند.

وی در پاسخ به اینکه نمایش باور در پوشش چقدر در ایران مطرح است؟ گفت: افرادی که در رشته‌های هنری تحصیل می‌کنند و یا افرادی که در عرصه لباس به صورت تخصصی فعال هستند و حرفه‌ای به این موضوع و جریان نگاه می‌کنند، تلاش می‌کنند براساس باورها و خط فکری خود لباس بپوشند اما در مقابل این جریان، عده‌ای نیز هستند که تلاش دارند با لباس تمول و تفکر بخرند، یعنی لباسشان عامل نشان دادن تمول و تفکرشان هست. این افراد مصرف‌کننده صرف هستند و برای نشان دادن همین مسائل راحت‌ترین راه یعنی الگو گرفتن از مدهای جهانی را انتخاب می‌کنند.

اندیشه طراحی و تولید لباس ایرانی وجود ندارد

وی با ابراز تأسف از اینکه در حوزه تولید پوشاک و مد، تولید بر پایه تفکر ایرانی ـ اسلامی وجود ندارد، گفت: متأسفانه این اندیشه را که لباسی ایرانی براساس تفکر ایرانی خلق شود نداریم و این اندیشه زاده نمی‌شود. یعنی آنچه را که باید به عنوان تولید در درون داشته باشیم نداریم.

این فعال عرصه طراحی مد، در تحلیل چرایی وجود خلأ طراحی لباس ایرانی ـ اسلامی، تصریح کرد: مشکل از آنجا ناشی می‌شود که در بحث جامعه‌شناسی این تفکر در ایران زاده نمی‌شود و تقلید می‌شود. در بحث اقتصادی نیز وارد کردن ارزان‌تر از تولید در داخل است و به همین دلیل در بحث مد، مد خاصی در ایران خلق نمی‌شود. از سوی دیگر با تحولاتی که طی چند سال اخیر در حوزه مد ایران رخ داده، برخی به دنبال احیای سنت‌ها در پوشش‌های مدرن و برخی نیز به دنبال نوگرایی صرف هستند و  در واقع نگاه پست‌مدرن دارند؛ به همین دلیل انسجامی وجود ندارد تا یک مد در کشور فراگیر شود.

وی افزود: در مؤسسات مختلف طراحی لباس نیز یک گروه پایه‌های آکادمیک طراحی لباس را می‌گیرند و تلاش می‌کنند بحث فرهنگ، اجتماع، قومیت، زبان، المان‌های تاریخی و جغرافیایی و ... را بر روی همین پایه‌های طراحی لباس آکادمیک کاربردی کنند تا از میان آن مد درونی خودمان را خلق کنند و عده‌ای دیگر نیز به راحتی از طرح‎های وارداتی کپی می‌کنند و به آنچه خودمان داریم و فرهنگمان توجهی نمی‌کنند. برای همین یکدستی خاصی نداریم.

عصار کاشانی در ادامه به تحلیل تأثیر بازار بر عدم خلق یک مد فاخر ایرانی ـ اسلامی پرداخت و گفت: اکنون بیشتر آنچه خانم‌ها و آقایان می‌پوشند به سبب معیارهای اقتصادی تولید شده است. این لباس‌ها تولیداتی نزدیک به مد خارجی است که بازاری‌ها تلاش کرده‌اند با نازل‌ترین قیمت، پارچه، برش، دوخت و ... تهیه و به مردم عرضه کنند. برخی از مد‌هایی که کمی به فرهنگ ایرانی نزدیک بود، در بازار با در نظر گرفتن بالاترین سود مالی برای تولیدکننده، با ارزان‌ترین دوخت، پارچه و برش، لباس تهیه و همین باعث می‌شود که طرح‌ها بدون محتوا و ریشه بنیادی در فرهنگ باشند و همچنان در دنیای لباس نه به سمت مفهوم بلکه به سمت کپی از تولیدات خارجی برویم.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سؤال که آیا بازار پوشاک ایران توانسته تنوع نیازهای فکری مردم از نظر پوشش را فراهم کند؟ گفت: بازار ما با طراحان ما هماهنگ نیستند. بازار برای اهداف اقتصادی خود تولید می‌کند و گروه‌های بازاری ما افراد متخصص و آکادمیک نیستند. تولیدکننده می‌خواهد برش، پارچه و ... ارزان داشته باشد و به سمت مد هم برود. به همین دلیل در فصل تابستان به سمت لباس‌های جلو باز با آستین کوتاه می‌رود و موجب می‌شود بانوان محجبه ما برای تأمین پوشش حجاب خود مجبور به استفاده از ساق دست و تعبیه دکمه در لباس خود شوند و حتی نتوانند لباس راحتی برای تابستان خود تهیه کنند.

وی محور و دلیل عمده این مشکل را نبود ارتباط و پیوند قوی بین بازار و طراحان دانست و بیان کرد: بخش اقتصادی و فرهنگی ما در حوزه پوشاک با هم ارتباط قوی ندارند. بازار الگوهای خاص خود را برای کسب سود دارد و طراحان نگاه فرهنگی و حرفه‌ای خود را دارند و وقتی این دو گروه بخواهند پیوند بخورند هر دو طرف باید همدیگر را در نظر گیرند و چون این مسئله زیاد رخ نمی‌دهد و حتی گفتمان مؤثری هم شکل نمی‌گیرد تأثیر فرهنگ و نگاه حرفه‌ای به طراحی لباس را در محصولات بازار بسیار کم شاهد هستیم.

کاشانی در پاسخ به این سؤال که برگزاری رویدادهایی مانند هکاتون و نمایشگاه‌های مد در پر کردن خلأهای حوزه مد و لباس چه نقشی می‌تواند داشته باشد؟ گفت: این رویدادها می‌توانند تأثیر قوی داشته باشند به شرط اینکه اطلاع‌رسانی این رویدادها قوی باشد و همه مردم به این نمایشگاه‌ها دعوت شوند و اینگونه نباشد که صرفاً افراد متخصص و فعال در این حوزه با آن مرتبط باشند. مردم ما فکر می‌کنند که بازار در حال تأمین نیاز پوششی آنهاست و نیاز نیست خودشان به پوششان فکر کنند. یعنی مردم به بازار می‌روند و براساس هرآنچه هست و نه هر آنچه باید باشد و بتواند تبلور فکر، فرهنگ، نیاز و ... آنها باشد خرید می‌کنند، یعنی مردم کالاها را براساس آنچه در بازار هست و به آنان تحمیل می‌شود، نه خود وجودیشان، انتخاب می‌کنند.