ضیایی تبیین کرد؛
مناظره در قرآن و مقایسه با مدل یونانی و غربی
گروه بین‌الملل: علی اكبر ضیایی، پژوهشگر مطالعات اسلامی با اشاره به سبک‌های گفتوگو و مناظره در قرآن و مقایسه آن با مدل‌های یونانی و غربی بیان کرد: در اهمیت و رفعت مقام سخن همین بس كه خداوند متعال در قرآن مجید مهم‌ترین موضوع را پس از آفرینش انسان، اعطای نیروی بیان می‌داند.
وی افزود: ارسطو با مطالعه آثار تدوین‌شده در فن جدل و دقت در مجادلات قضات و سخنوران سوفسطایی عصر خویش اصول و مبانی این فن را پایه گذاشت و رومیان این فن را بدون تغییر پذیرفتند و بعد از ظهور حضرت عیسی(ع) سریانیان آن آثار را به زبان سریانی ترجمه کردند.
ضیایی تصریح کرد: سریانیان به خطابه و جدل بیش از برهان، مغالطه و شعر اهمیت می‌دادند و فراگیری این دو فن را مغایر با اصول مذهب مسیحیت نمی‌دانستند، بلكه اساسا منطق را به جدل و خطابه می‌شناختند.
آشنایی فیلسوفان مسلمان با مجادله ارسطو در عصر عباسی
رایزن فرهنگی سابق کشورمان در مالزی اظهار کرد: در عصر عباسی مقارن با ورود علوم یونان و ترجمه آنها به زبان عربی فن طوبیقا یا مجادله ارسطو نیز از سریانی به عربی ترجمه شد و در اختیار فیلسوفان و مبتكران اسلامی قرار گرفت. آنان هر یك به سهم خویش در تبیین و شرح جدل ارسطو همت گماشتند و تغییراتی در مثال‌ها دادند تا فهم مطالب را برای مسلمانان آسان كنند. از این رو دانشمندانی چون فارابی، ابن‌سینا، ابن‌رشد و خواجه نصیر‌الدین طوسی در تدوین فن جدل از یونان تا عصر اسلامی سهم مؤثری داشته‌اند.
علی‌اکبر ضیایی بیان کرد: هرچند هنر مناظره و گفتوگو موهبتی الهی و نعمتی خدادادی است و ذوق و استعداد انسان در آن دخالت دارد، با وجود این فن مناظره باید دارای آداب و اصولی باشد تا بتواند به اقناع طرف مقابل كمك کند و او را به حقیقت برساند.
مناظره در قرآن و مقایسه با مدل‌های یونانی و غربی
ضیایی با اشاره به سبک‌های گفتوگو و مناظره در قرآن و مقایسه آن با مدل‌های یونانی و غربی بیان کرد: در اهمیت و رفعت مقام سخن همین بس كه خداوند متعال در قرآن مجید مهم‌ترین موضوع را پس از آفرینش انسان، اعطای نیروی بیان می‌داند، آنجا كه می‌فرماید: «الرحمن علم القرآن خلق الانسان علمه البیان: {خدای} رحمان قرآن را یاد داد، انسان را آفرید، به او بیان آموخت» (آیات 1 تا 4 سوره الرحمن). در قرآن كریم نیز آمده است: ادْعُ إِلی سَبیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی هِی أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبیلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدینَ: با حكمت و اندرز نيكو به راه پروردگارت دعوت كن و با آنان به [شيوه اى] كه نيكوتر است مجادله نماى در حقيقت پروردگار تو به [حال] كسى كه از راه او منحرف شده داناتر و او به [حال] راهيافتگان [نيز] داناتر است (نحل: 125).
اصول مجادله در آیه 125 سوره نحل
در این آیه اصول مجادله به خوبی تبیین شده که بدین شرح است:
1) مجادله باید هدفدار باشد، بنابراین سخنان بی‌هدف را نمی‌توان از نظر قرآنی از نوع مجادله خوب و درست دانست.
2) مجادله باید با نیت خوب در مسیر تحقق اهداف الهی به كار گرفته شود.
3) مجادله باید با حكمت و سخن مطابق با مقتضیات زمان و مكان همراه باشد.
4) مجادله باید با وعظ نیكو و سخنان نرم و به دور از خصومت، تهمت، شایعه‌پراكنی و دروغ باشد.
5) مجادله خوب آن است كه محتوای سخنان از قدرت و استحكام و صحت بیشتری نسبت به طرف مقابل برخوردار باشد.
6) در مجادله فراموش نكنیم كه خداوند ناظر سخنان ما و از نیت خوب و بد ما آگاه است و در حقیقت باید خداوند را همواره ناظر سخنان خود بدانیم.
7) هدف غائی از مجادله هدایت به سوی خداوند متعال است.
اصول اخلاقی؛ تفاوت مناظره قرآنی با ارسطویی
ضیایی رعایت اصول اخلاقی را تفاوت مناظره قرآنی با ارسطویی برشمرد و گفت: همان گونه كه مشاهده می‌کنیم مناظره و مجادله به مفهوم اسلامی و قرآنی آن با اصول طوبیقا یا جدل ارسطویی بسیار متفاوت است و اصول اخلاقی در آن به خوبی مورد تاكید قرار گرفته است، در حالی كه در جدل ارسطویی هدف، اسكات و اقناع طرف مقابل بوده و اگر مناظره‌كننده توانست طرف مقابل را با قضایای ظنی و مسلمات غیر یقینی مجاب کند به هدف خویش رسیده است.
غلبه بر خصم در مناظره غیر اسلامی و اقناع قلبی در شکل اسلامی
وی تصریح کرد: در واقع هدف مناظره‌كننده در شكل غیر اسلامی آن صرفا غلبه بر خصم است، اگرچه در ظاهر با مناظره‌كننده موافق و در باطن مخالف باشد، اما در روش اسلامی هدف مناظره كننده این است كه طرف مقابل را به حقیقت رهنمون سازد و فرد مقابل قلبا به سخنان او اذعان کند.
مناظره‌كنندگان در سیره اهل بیت(ع)/ علی(ع)؛ برجسته‌ترین شخصیت
ضیائی در ادامه با معرفی مناظره‌كنندگان در سیره اهل بیت(ع) گفت: در تاریخ تمدن اسلامی آداب بحث و مناظره یكی از مهم‌ترین اصول گفتوگو و ایجاد ارتباط با مخالفان و حتی معاندان و منكران خدا بوده است. امام علی(ع) را می‌توان برجسته‌ترین شخصیت فكری جهان اسلام دانست كه از فن مناظره برای مجاب‌کردن خوارج بهره برد و سفارش‌های آن حضرت به ابن عباس برای بحث و گفتوگو با اهل حروراء در همین راستا تبیین می‌شود.
این کارشناس فرق اسلامی همچنین گفت: سخنان محاجه‌گونه امام علی(ع) در خطب نهج‌البلاغه و نامه‌های آن حضرت به معاویه را می‌توان نخستین اسناد مكتوب آداب بحث و مناظره دانست كه اصول اخلاقی و علمی این دانش را برای همگان تبیین كرده است.
رایزن فرهنگی سابق ایران در مالزی افزود: سخنان آتشین حضرت زینب كبری(س) در مجلس یزید و سخنان پرشور امام سجاد(ع) در بیدادگاه بنی‌امیه نیز بیش از آن كه جنبه خطابی داشته باشد، جنبه مناظره دارد و از درون همین سخنان می‌توان اصول مناظره و گفتوگو را استخراج و تبیین کرد.
وی در پایان تصریح کرد: در دوران زندگی امام باقر و امام صادق(علیهما السلام) اصول و مبانی آداب بحث و مناظره قوام بیشتری یافت و شخصیت‌هایی چون هشام بن‌حكم، مؤمن طاق و مفضل در این فن مهارت بسیاری داشتند و مناظرات آنان با مخالفان و دهریون و اهل طبیعت در كتب حدیثی فریقین ثبت و ضبط شده است.
زهرا نوکانی
مطالب مرتبط
