مقام «تسلیم»؛ بارزترین جلوه توحید در عید قربان

عباس اسماعیلی‌زاده، مدیر گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، بارزترین جلوه توحید در عید قربان را مقام تسلیم دانست و ابراز کرد: مسئله تسلیم بودن در مقابل امر الهی، در جریان حضرت ابراهیم(ع) و اسماعیل(ع) به تمامه مشاهده می‌شود.
وی اظهار کرد: این تسلیم هم در ابتدای آن واقعه و دیدن رؤیای حضرت ابراهیم(ع) به چشم می‌خورد و هم در ادامه آن جریان؛ وقتی آن حضرت با نبریدن چاقو مواجه شد چیزی نگفت، اعتراضی نکرد که این رفتار، جلوه توحید عملی حضرت ابراهیم(ع) است.
اسماعیلی‌زاده تاکید کرد: موحد حقیقی در مقام عمل، زمانی به حقیقت توحید عملی می‌رسد که به مقام تسلیم درآید که این جلوه حقیقی توحید عملی در این داستان، هم از جانب ابراهیم(ع) و هم از جانب اسماعیل(ع)، به چشم می‌خورد.
نفی خود، لازمه رسیدن از خودخواهی به خداخواهی
مدیر گروه قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد، لازمه رسیدن از خودخواهی به خداخواهی را نفی خود دانست و بیان کرد: البته ندیدن خود، به شخص منحصر نمی‌شود و می‌تواند هرآنچه به خود وابسته است را نیز شامل شود.
وی افزود: حضرت ابراهیم(ع)، آنچه را که مربوط  به خود و پسرش بود در راه خدا نادیده گرفت؛ بنابراین راه رسیدن از خود به خدا، ندیده گرفتن خود و همه تعلقات است.
اسماعیلی‌زاده با عنوان این مطلب که در بعد نفی منیت و نفسانیت، می‌توان به جریان حضرت یوسف(ع) و زلیخا اشاره کرد، بیان کرد: تعبیری که آن حضرت در رویارویی با توطئه زلیخا به کار می‌برد، نشان‌دهنده نادیده انگاری خود است؛ ایشان وقتی با خواسته زلیخا مواجه می‌شود، می‌گوید: «معاذ الله».
وی با اشاره به نظر علامه طباطبایی در خصوص این مطلب که گفته است آن حضرت می‌توانست از «اعوذ بالله»، یعنی من پناه می‌برم به خدا، به جای «معاذ الله» یعنی پناهگاه خداست، استفاده کند، ادامه داد: در تعبیر پناه می‌برم، یک منیتی وجود داشت و خودی مطرح بود، لذا یوسف(ع) در واقع اوج توحیدش را نشان می‌دهد و حتی اینقدر خودش را نمی‌بیند که پناه بردن را به خود نسبت دهد.
عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، مطرح کرد: در بحث خود غیر نفس هم آن حضرت می‌توانست بگوید من پیامبر زاده و از خاندان نبوتم و نباید این کار را بکنم؛ ولی این تعبیر را با آنکه توجیه درستی هم بود به کار نبرد، زیرا خود و متعلقاتش را هم نمی‌بیند.
وی با تاکید بر اینکه برای رسیدن از خود به خداخواهی، باید خود در مراتب و با همه متعلقاتش را نادیده گرفت، افزود: این مسئله در مقام تسلیم هم نمایان است؛ بدین نحو که حضرت ابراهیم(ع) خودی نمی‌بیند تا به مقام تسلیم می‌رسد و حاضر است همه چیز خود را در راه خدا بدهد؛ دیگر برای ایشان سوالی نیست که چرا فرمان عوض شد زیرا ما عبدیم و خدامحور.
مدیر گروه قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد، بیان کرد: احکام الهی دارای ظاهر و باطن‌اند و از زمانی که بشر رشد عقلی کرده است، می‌توان با اما و اگر و بحث‌های عمیق و دقیق علمی به فلسفه‌های احکام و باطن اعمال عبادی رسید.
قربانی کردن نفس برای رسیدن به توحید ناب
وی اظهار کرد: وقوع جریان حضرت ابراهیم(ع) نیز برای نشان دادن همین فلسفه عبادی بود؛ آن جریان مثل نمادی بود که به ما می‌گوید اگر می‌خواهید به مقام عبودیت و توحید ناب و تسلیم برسید، باید خود را قربانی کنید.
اسماعیلی‌زاده با بیان اینکه در جریان حضرت ابراهیم(ع)، نمود بارز نفی تعلقات خود نمایان است، ادامه داد: حضرت ابراهیم(ع) عزیزترین فرد خود یعنی فرزندش را به قربانگاه می‌برد، این اقدام نماد و نمودی می‌شود برای اینکه ما بدانیم اگر می‌خواهیم به مقام توحید برسیم، باید از نفس و تعلقات‌مان بگذریم و خود را قربانی کنیم، همانطور که در تعبیرات روایی هم داریم که دشمن‌ترین دشمنان انسان، نفس او است.
رسیدن از ماده به معنا، با تمسک به نمادهای دین
عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توان این عید را بهتر درک کرد و به حقیقت آن عارف شد، گفت: مرسوم شده است در عید قربان، تنها افرادی که حج رفته‌اند قربانی کنند، در صورتی که این اختصاص به حاجیان ندارد و بهتر است همه آن را انجام دهند. لذا ما نیز باید برای رسیدن به حقیقت این امر، آن را انجام دهیم تا به حقیقت این روز برسیم همانگونه که در همه اعمال عبادی ما مطرح شده است.
اسماعیلی‌زاده مطرح کرد: اگر بخواهیم به حقیقت بسیاری از اعمال عبادی مثل نماز برسیم و فلسفه‌اش را بدانیم، قطعا به خاطر مسائلی چون غرق بودن در مادیات و زندگی در عالم ماده، کمی مشکل است و سنگین جلوه می‌کند ولی می‌توان به این اعمال عبادی مثل رکوع، سجود و ... که در واقع نمادند، پایبند باشیم تا به تدریج با این حقیقت انس بگیریم و شیرینی‌های نماز را تجربه کنیم.
وی افزود: در بحث عید قربان هم اگر می‌خواهیم به عید حقیقی برسیم، باید با بهره بردن از نمادهایی چون قربانی کردن، به تدریج به حقیقتی که در دل نمادها وجود دارد، دست یابیم؛ ظاهر امر، قربانی کردن گوسفند است ولی به تدریج کاملا حقیقت عمل جلوه‌گر می‌شود و به عید حقیقی دست می‌یابیم.
جایگاه عید قربان
مدیر گروه قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد، در تبیین جایگاه عیدقربان در دین مبین اسلام، با اشاره به اینکه هر کدام از اعمال عبادی ما مثل نماز، روزه، حج و ... یک وجه جمعی دارند، بیان کرد: ما اعمال را انجام می‌دهیم و بعد از کسب موفقیت در ادای آن، جشن گرفته و اظهار سرور می‌کنیم؛ مثل عید فطر که پس از یک ماه بندگی عید روز گرفتن داریم، یا نماز جمعه که عید نمازهای هفته است.
وی افزود: در عید قربان هم همین است. انسان پس از انجام 10 روز اعمال عبادی، جشن می‌گیرد. به نظر می‌رسد ظاهر این اعیاد همین باشد و البته قطعا جنبه و جلوه‌های دیگری هم دارند.
اسماعیلی‌زاده، در پاسخ به این سوال که چگونه افراد به ویژه جوانان از این عید بهره کامل ببرند، اذعان کرد: افرادی که مایلند از این عیدها بهره‌های حقیقی را ببرند، خوب است به این مسائل بپردازند که چرا به این اعیاد و اعمال با این کیفیت سفارش شد‌ه‌ است، همچنین برای رسیدن به حقیقت عید، رسیدن به فلسفه احکام و فلسفه آن عید راهگشاست و می‌توانیم با عمل به ظاهر اعمال عبادی، به تدریج به باطن و حقیقت آن برسیم.
عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، با تأکید بر اینکه بخشی از این هدف نیز با فرهنگ‌سازی محقق می‌شود، ادامه داد: شاید پرداختن به عید قربان و فطر در کشور ما کمتر است؛ در حالی که عید نوروز با فرهنگ‌ها و آداب و رسوم مختلف خود برای جوانان زیبا جلوه می‌کند لذا می‌توان با پرداختن به اعیادی چون عید قربان نیز، حلاوتش را به نسل جوان جامعه چشاند تا در نهایت همه افراد جامعه به حقیقت این عید برسند.
فاطمه حکم‌آبادی