توجه به فرم و مباحث زیباشناسی؛ شاخصه آثار قرآنی

حجت‌الاسلام والمسلمین علی آتش‌زر، پژوهشگر صدا و سیما و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) درباره معیارها و شاخصه‌های سینمای قرآنی این گونه اظهار نظر کرد: برای این‌که بتوانیم به شاخصه‌های آثار قرآنی در عرصه هنرهای دراماتیک بپردازیم، باید از چند منظر به آن توجه کنیم. ابتدایی‌ترین معیاری که در بحث ساخت آثار قرآنی مد نظر قرار می‌گیرد، همان روش پرداختن به قصص قرآنی است، یعنی در کارهای مورد نظر، قصه‌ای از قرآن مد نظر قرار گیرد؛ البته باید توجه داشت که قرآن هیچ گاه کتاب تاریخ نبوده است، به همین دلیل معمولاً داستان‌های آن به صورت کامل بیان نمی‌شود و تنها از بخشی از یک قصه استفاده می‌شود تا مفهوم و پیامی بیان شود.

وی افزود: باید در نظر داشت اگر هم می‌خواهیم قصه‌ای قرآنی را در فیلم‌های دینی مد نظر قرار دهیم حتماً باید روح معنوی و معرفت‌شناسانه کار مد نظر قرار گیرد، زیرا اگر این خواسته در فیلم‌های مورد نظر رعایت نشود، ممکن است معنا و مفهومی که در فیلم مد نظر است در جریان روایت قصه گم شود، حتی اگر آن داستان یک روایت قرآنی باشد. در حقیقت می‌خواهم بگویم در فیلم‌هایی که تنها روایت یک قصه قرآنی مد نظر است، ما از خصیصه سرگرمی سینما به شکل منفی استفاده کرده‌ایم. بهترین مثال هم در این زمینه، چند کاری است که در آنها زندگی پیامبران بنی‌اسرائیل مد نظر قرار گرفته است.

این کارگردان به توضیح فوق اضافه کرد: موضوع دیگری که می‌توان از آن به عنوان شاخصه آثار قرآنی نام برد، رعایت برخی اصول است که قرآن به آن تاکید کرده. برای درک بهتر از یک فیلم مطرح تاریخ سینما مثال می‌زنم. فیلم «ده فرمان» اثری است که هم مضمونی دینی دارد، هم اینکه داستان برگرفته از تورات است، اما در این فیلم برخی سکانس‌ها وجود دارد که به هیچ وجه در اخلاقیات دینی نمی‌گنجد. در حقیقت در این فیلم‌ها از پیامبران تقدس‌زدایی شده و آنها را همانند آدم‌های عادی جامعه تصویر کرده است.

توجه به فرم در فیلم‌های قرآنی

این استاد دانشگاه در بخش دیگری از سخنان خود گفت: در کنار شاخصه‌هایی که برای فیلم قرآنی عنوان شد، اتفاق دیگری هم مد نظر است. آن هم توجه به فرم و مباحث زیباشناسی در قرآن است. برای این خواسته، قرآن خود بهترین الگو است. برای درک بهتر باید بگویم تاکیدها، تکرارها، کنایه‌ها و لحن آیات در آیات مختلف قرآن با هم فرق دارد. در فیلم قرآنی هم باید فرم قرآنی حاکم باشد. برای رسیدن به این خواسته هم به کارگردانان توصیه می‌شود که از متخصصان آگاه به ادبیات عرب و قرآن استفاده کنند تا این ظرایف در کارهایشان لحاظ شود. 

وی در انتهای سخنانش تاکید کرد: هر آنچه از دل برآید، لاجرم بر دل نشیند. این گفته را بارها شنیده‌ایم. منظورم از بیان این گفته این است که اگر می‌خواهیم فیلمی قرآنی با شاخصه‌های مورد نظر بسازیم، در ابتدا باید برای آن سازنده‌ای انتخاب کنیم که به آموزه‌های قرآنی ایمان قلبی داشته باشد، پس داشتن نویسنده و کارگردان قرآنی، یکی دیگر از شاخصه‌های آثار قرآنی است.