در کرسی «مرجعیت علمی قرآن» عنوان شد:
2 سطح مرجعیت قرآن در سنجش رابطه قرآن و علوم
گروه حوزه‌های علمیه: بهروزی لک در کرسی «مرجعیت علمی قرآن در اسلامی‌سازی علوم انسانی»، ضمن تبیین 2 سطح مرجعیت علمی قرآن بر ضرورت ارائه روشی برای سنجش علوم موجود با قرآن کریم تاکید شد.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی
قرآن(ایکنا) حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا بهروزی‌لک، مدیرگروه سیاست پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، دیشب ششم اردیبهشت ماه در
کرسی ترویجی مرجعیت علمی قرآن در اسلامی‌سازی علوم انسانی در پژوهشگاه
فرهنگ و اندیشه اسلامی گفت: وقتی در زمینه قرآن و موضوعات صحبت می‌شود این
بحث مطرح است که ما دغدغه قرآنی زندگی کردن، فهمیدن و تمدن سازی براساس
قرآن را داریم بنابراین در اینجا دنبال آن هستیم که اگر قرآن بخواهد به
مسئله روز تبدیل شود و علاوه بر قرائت آن، در تار و پود ابعاد حیات بشری
قرار بگیرد چه کاری باید بکنیم.
وی اظهار کرد: مرجعیت قرآن در چند بخش قابل طرح است اول اینکه قرآن مرجعی برای احکام ما باشد؛ دوم اینکه از حضور قرآن در زندگی بهره می‌بریم و قرآن به عنوان منبع اعتقادی و جهان بینی نگریسته می‌شود؛ سوم اینکه گاهی قرآن به عنوان مرجع تحولات مثلا تاریخی و ... در نظر گرفته می شود و چهارم اینکه گاهی مرجعیت محل بحث است به این معنا که ما از قرآن تمدن‌سازی را مدنظر داشته باشیم.
بهروزی‌لک گفت: گاهی مرجعیت قرآن در قالب دیدگاه‌شناسی قرآن در مورد موضوعی خاص است که می‌توان از آن به تفسیر موضوعی تعبیر کرد اما آنچه در این نشست بحث می‌شود این است که اگر بخواهیم نسبت قرآن را با دانش ها و علوم بسنجیم مرجعیت قرآن به این نیست که صرفا احکام فردی و اجتماعی و نقشه کاری برای تمدن سازی درست کند بلکه مراد چگونگی وجود، رشد و تحول و شکوفایی آگاهی‌های سازمان یافته انسان است.
وی با طرح این سؤال که چگونه قرآن برای زندگی علمی ما می‌تواند الهام‌بخش باشد بیان کرد: مراد ما در اینجا بحث تفسیر موضوعی و منظم کردن دیدگاه‌های قرآن کریم درباره یک موضوع نیست بلکه مراد این است که عالمان و جامعه اسلامی همراه با قرآن کریم علم و دانشی را ایجاد کرده‌اند که به شکل پسینی و پیشینی قابل بحث است.
استاد حوزه علمیه عنوان کرد: یک دستگاه منطقی برای سنجش رابطه میان قرآن و علم وجود دارد که چند مولفه دارد و از جمله اینکه مراد ما از علم چیست؟ مراد از علم، آگاهی‌های سازمان یافته حول موضوعات براساس فهم بشری است لذا نظام یافتگی و بشری بودن این آگاهی‌ها مدنظر ما هست.
وی اظهار کرد: مسئله دوم این است که این علوم چه عناصری دارد که باید با قرآن بسنجیم زیرا هر علمی چند عنصر کلیدی از جمله مبانی دارد که علم از آن مبانی اشراق دارد حال سؤال این است که آیا علم بدون احاطه و محیط آگاهی‌های پیشینی داریم یا نه؟ پس قرآن می‌تواند محیط ماقبل علم را برای ما فراهم کند.
مراد از مرجعیت قرآن
ارایه دهنده بحث کرسی ترویجی مرجعیت قرآن عنوان کرد: مراد ما از مرجعیت قرآن احاطه‌کنندگی معرفتی قرآن است یعنی آگاهی‌های بشری ما در درون بستر و لایه های معرفتی قرآن شکل بگیرد.
وی با اشاره به موضوع مرجعیت قرآن تاکید کرد: در نخستین تلقی، مرجعیت قرآن كريم در انديشه و تفكر مطرح است و از لحاظ اعتقادي مرجع عقايدي فرد محسوب مي‌شود و بر شكل دهي اعتقادات شخص تأثير گذار است. در معناي دوم مرجعيت در عمل منظور نظر است كه در موضوعات و مسائل، اخلاق عملي مطرح مي‌شود.
وی اظهار کرد: در رويكرد سوم ممكن است قرآن كريم به عنوان مرجع در حجيت و اعتبار تكاليف ديني لحاظ شود، در اين نظرگاه از رويكرد فقهي تأثير قرآن مورد مطالعه است و بر اساس رويكرد چهارم، قرآن در استناد به تحولات تاريخ مرجع قرار مي‌گيرد چرا كه بر اساس قوانين تفسيري و بررسي شأن نزول، محتواي آيات تاريخي، مي‌توان مستند بسياري از مسائل و رخ‌دادهاي تاريخي باشد. افزون بر همه رويكرد‌هاي پيشين، «رويكرد تمدني» نيز قابل طرح است، در اين رويكرد قرآن مرجع قرار مي‌گيرد تا هويت تمدن سازي خويش را آشكار سازد و در بازسازي تمدن اسلامي نقش خويش را ايفا نمايد.
2 سطح مرجعیت قرآن
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) بیان کرد: بنابراین قرآن در دو سطح مبانی به صورت عام و در سطح خاص می‌تواند مرجعیت داشته باشد یعنی قرآن کریم می تواند مثلا مبنای معرفت شناختی، هستی شناختی و غایت شناختی را به ما ارایه دهد؛ دوم اینکه قرآن می تواند اعتبار روش ها را تعیین کند و سومین تاثیر قرآن بر علوم نیز تاثیر بر غایات و کاربردهای دانش است.
وی با بیان اینکه قرآن در مبانی، روش و غایات می تواند مرجع باشد افزود: در سطح خاص باید پلی میان تفسیر موضوعی و نظام مسایل علم مقصود داشته باشیم وقتی راجع به جامعه شناسی به عنوان علم بشری سخن می گوییم نگاه قرآنی می تواند علم جامعه شناسی را تغییر دهد و این نوع تاثیر بر همه علوم قابل بررسی است.
بهروزی لک تصریح کرد: اگر معیارها را مورد بررسی قرار دهیم در این صورت فرقی میان علوم انسانی و بقیه علوم ایجاد نخواهد شد البته در علوم انسانی چون اختلاف اقوال و مبانی مختلف است بحث لغزنده تر است مثلا آیا می توان از اعجاز قرآن در علم سیاست سخن بگوییم یا نه در حالی که در علم نجوم راحت تر می توانیم این کار را انجام بدهیم.
وی با طرح این سؤال که آیا بحث از مرجعیت قرآن، سنجش علوم موجود است یا ایجاد علوم گفت: سنجش علوم موجود با قرآن غیر از مرجعیت قرآن در علوم است؛ الان پایان نامه های متعددی تعریف می شود و مباحث را با قرآن می سنجیم ولی این را مرجعیت علمی قرآن نمی دانیم پس سنجش علوم موجود با قرآن از مرجعیت قرآن جدا هست.
بهروزی لک با تاکید بر اینکه باید روشی برای سنجش علوم موجود با قرآن ارایه شود تصریح کرد: ما علم خنثی نداریم زیرا انسان از قبل فطرتی دارد و سرشته شده و مخلوق است و همین مسئله بر علم و دانش او تاثیر می گذارد بنابراین اینکه آیت الله جوادی علم را به صورت خام در نظر گرفته است نقد بر آن وارد است.
استاد حوزه علمیه افزود: از ديدگاه اين انديشمند تنها علمي كه از مطلق وجود به صورت خنثي بحث مي‌كند «فلسفه» است، اما علوم ديگر هر كدام بخشي از جهان را مي‌نگرند و موضوعشان خاص است و علوم نمي‌توانند جهان بيني ارائه نمايند و ارائه جهان بيني از حيطه كار علوم بيرون است و فقط فلسفه مطلق به ارائه جهان بيني و اصول موضوعه مي‌پردازد. بر اين اساس علم در ابتداي پيدايش، سكولار نخواهد بود، هر چند عالم آن سكولار باشد، زيرا علم از آن رو كه تفسير خلقت است، فقط اسلامي است: «علم اگر علم باشد(نه وهم و فرضيه) نمي تواند غير اسلامي باشد، زيرا علم صائب، تفسير خلقت و فعل الهي است و تبيين كار خدا حتماً اسلامي است؛ گر چه فهمنده، اين حقيقت را در نيابد و خلقت خدا را طبيعت بپندارد.».
بهروزی لک در نتیجه‌گیری از بحث خود عنوان کرد: مرجعیت علمی قرآن کریم در سه عرصه پیش فرض‌ها و مبادی؛ به جهت اعتبار رو‌ش‌ها و روش شناسی و به جهت غایات می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
آسیب‌های اسلامی‌سازی علوم انسانی
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی‌نیا، عضو هیئت علمی پزوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و استاد حوزه و دانشگاه به نقد سخنان وی پرداخت و گفت: اسلامی سازی علوم انسانی در سال‌های اخیر بسیار مطرح شده اما آسیب‌هایی نیز متوجه این مسئله است از جمله اینکه این مسئله دارای ابهاماتی است همچنین افرادی که به این مسایل می پردازند عمدتا به تحولات معرفتی در حوزه علوم کم توجه هستند.
نقد بحث
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین اسدی نسب، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در نقد مطالب وی گفت: بحث ایشان مرجعیت علمی قرآن بوده است ولی اکثر مطالب بیان شده بیگانه از موضوع نشست و عنوان بود.
وی ادامه داد: در زمینه علم دینی به مسایل پرداخته نشده و فقط مبانی مدنظر بود ضمن اینکه من نوآوری در بحث ندیدم و تقریر جدیدی در بحث ارایه نشده است.
اسدی نسب خطاب به ارایه دهنده بحث گفت: شما باید به مهمترین سؤال که قرآن چگونه می‌تواند در چالش‌های علمی دنیای معاصر مرجع قرار گیرد پاسخ می‌دادید.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عابدی، عضو هیئت علمی این پژوهشگاه گفت: باید میان مرجعیت‌سازی قرآن یعنی استخراج مبانی قرآنی و استفاده از این مرجعیت تفکیک شود و در مرحله بعد این مرجعیت را بر روی مسایل پیاده کنیم و از مبانی توصیفی به حل مسایل دیگر بپردازیم.
وی با اشاره به دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی در این عرصه بیان کرد: ایشان راجع به مرجعیت قرآن نظر خاصی نمی‌دهند بلکه مرجعیت علم دینی را مطرح می‌فرمایند و علم دینی را به عنوان عام در نقل و عقل بحث می‌کنند یعنی هم به نقل و عقل با هم توجه کرده لذا دستگاه ایشان قابل استفاده در بحث ارایه‌دهنده نیست.
وی اظهار کرد: مرجعیت قرآن در چند بخش قابل طرح است اول اینکه قرآن مرجعی برای احکام ما باشد؛ دوم اینکه از حضور قرآن در زندگی بهره می‌بریم و قرآن به عنوان منبع اعتقادی و جهان بینی نگریسته می‌شود؛ سوم اینکه گاهی قرآن به عنوان مرجع تحولات مثلا تاریخی و ... در نظر گرفته می شود و چهارم اینکه گاهی مرجعیت محل بحث است به این معنا که ما از قرآن تمدن‌سازی را مدنظر داشته باشیم.
بهروزی‌لک گفت: گاهی مرجعیت قرآن در قالب دیدگاه‌شناسی قرآن در مورد موضوعی خاص است که می‌توان از آن به تفسیر موضوعی تعبیر کرد اما آنچه در این نشست بحث می‌شود این است که اگر بخواهیم نسبت قرآن را با دانش ها و علوم بسنجیم مرجعیت قرآن به این نیست که صرفا احکام فردی و اجتماعی و نقشه کاری برای تمدن سازی درست کند بلکه مراد چگونگی وجود، رشد و تحول و شکوفایی آگاهی‌های سازمان یافته انسان است.
وی با طرح این سؤال که چگونه قرآن برای زندگی علمی ما می‌تواند الهام‌بخش باشد بیان کرد: مراد ما در اینجا بحث تفسیر موضوعی و منظم کردن دیدگاه‌های قرآن کریم درباره یک موضوع نیست بلکه مراد این است که عالمان و جامعه اسلامی همراه با قرآن کریم علم و دانشی را ایجاد کرده‌اند که به شکل پسینی و پیشینی قابل بحث است.
استاد حوزه علمیه عنوان کرد: یک دستگاه منطقی برای سنجش رابطه میان قرآن و علم وجود دارد که چند مولفه دارد و از جمله اینکه مراد ما از علم چیست؟ مراد از علم، آگاهی‌های سازمان یافته حول موضوعات براساس فهم بشری است لذا نظام یافتگی و بشری بودن این آگاهی‌ها مدنظر ما هست.
وی اظهار کرد: مسئله دوم این است که این علوم چه عناصری دارد که باید با قرآن بسنجیم زیرا هر علمی چند عنصر کلیدی از جمله مبانی دارد که علم از آن مبانی اشراق دارد حال سؤال این است که آیا علم بدون احاطه و محیط آگاهی‌های پیشینی داریم یا نه؟ پس قرآن می‌تواند محیط ماقبل علم را برای ما فراهم کند.
مراد از مرجعیت قرآن
ارایه دهنده بحث کرسی ترویجی مرجعیت قرآن عنوان کرد: مراد ما از مرجعیت قرآن احاطه‌کنندگی معرفتی قرآن است یعنی آگاهی‌های بشری ما در درون بستر و لایه های معرفتی قرآن شکل بگیرد.
وی با اشاره به موضوع مرجعیت قرآن تاکید کرد: در نخستین تلقی، مرجعیت قرآن كريم در انديشه و تفكر مطرح است و از لحاظ اعتقادي مرجع عقايدي فرد محسوب مي‌شود و بر شكل دهي اعتقادات شخص تأثير گذار است. در معناي دوم مرجعيت در عمل منظور نظر است كه در موضوعات و مسائل، اخلاق عملي مطرح مي‌شود.
وی اظهار کرد: در رويكرد سوم ممكن است قرآن كريم به عنوان مرجع در حجيت و اعتبار تكاليف ديني لحاظ شود، در اين نظرگاه از رويكرد فقهي تأثير قرآن مورد مطالعه است و بر اساس رويكرد چهارم، قرآن در استناد به تحولات تاريخ مرجع قرار مي‌گيرد چرا كه بر اساس قوانين تفسيري و بررسي شأن نزول، محتواي آيات تاريخي، مي‌توان مستند بسياري از مسائل و رخ‌دادهاي تاريخي باشد. افزون بر همه رويكرد‌هاي پيشين، «رويكرد تمدني» نيز قابل طرح است، در اين رويكرد قرآن مرجع قرار مي‌گيرد تا هويت تمدن سازي خويش را آشكار سازد و در بازسازي تمدن اسلامي نقش خويش را ايفا نمايد.
2 سطح مرجعیت قرآن
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) بیان کرد: بنابراین قرآن در دو سطح مبانی به صورت عام و در سطح خاص می‌تواند مرجعیت داشته باشد یعنی قرآن کریم می تواند مثلا مبنای معرفت شناختی، هستی شناختی و غایت شناختی را به ما ارایه دهد؛ دوم اینکه قرآن می تواند اعتبار روش ها را تعیین کند و سومین تاثیر قرآن بر علوم نیز تاثیر بر غایات و کاربردهای دانش است.
وی با بیان اینکه قرآن در مبانی، روش و غایات می تواند مرجع باشد افزود: در سطح خاص باید پلی میان تفسیر موضوعی و نظام مسایل علم مقصود داشته باشیم وقتی راجع به جامعه شناسی به عنوان علم بشری سخن می گوییم نگاه قرآنی می تواند علم جامعه شناسی را تغییر دهد و این نوع تاثیر بر همه علوم قابل بررسی است.
بهروزی لک تصریح کرد: اگر معیارها را مورد بررسی قرار دهیم در این صورت فرقی میان علوم انسانی و بقیه علوم ایجاد نخواهد شد البته در علوم انسانی چون اختلاف اقوال و مبانی مختلف است بحث لغزنده تر است مثلا آیا می توان از اعجاز قرآن در علم سیاست سخن بگوییم یا نه در حالی که در علم نجوم راحت تر می توانیم این کار را انجام بدهیم.
وی با طرح این سؤال که آیا بحث از مرجعیت قرآن، سنجش علوم موجود است یا ایجاد علوم گفت: سنجش علوم موجود با قرآن غیر از مرجعیت قرآن در علوم است؛ الان پایان نامه های متعددی تعریف می شود و مباحث را با قرآن می سنجیم ولی این را مرجعیت علمی قرآن نمی دانیم پس سنجش علوم موجود با قرآن از مرجعیت قرآن جدا هست.
بهروزی لک با تاکید بر اینکه باید روشی برای سنجش علوم موجود با قرآن ارایه شود تصریح کرد: ما علم خنثی نداریم زیرا انسان از قبل فطرتی دارد و سرشته شده و مخلوق است و همین مسئله بر علم و دانش او تاثیر می گذارد بنابراین اینکه آیت الله جوادی علم را به صورت خام در نظر گرفته است نقد بر آن وارد است.
استاد حوزه علمیه افزود: از ديدگاه اين انديشمند تنها علمي كه از مطلق وجود به صورت خنثي بحث مي‌كند «فلسفه» است، اما علوم ديگر هر كدام بخشي از جهان را مي‌نگرند و موضوعشان خاص است و علوم نمي‌توانند جهان بيني ارائه نمايند و ارائه جهان بيني از حيطه كار علوم بيرون است و فقط فلسفه مطلق به ارائه جهان بيني و اصول موضوعه مي‌پردازد. بر اين اساس علم در ابتداي پيدايش، سكولار نخواهد بود، هر چند عالم آن سكولار باشد، زيرا علم از آن رو كه تفسير خلقت است، فقط اسلامي است: «علم اگر علم باشد(نه وهم و فرضيه) نمي تواند غير اسلامي باشد، زيرا علم صائب، تفسير خلقت و فعل الهي است و تبيين كار خدا حتماً اسلامي است؛ گر چه فهمنده، اين حقيقت را در نيابد و خلقت خدا را طبيعت بپندارد.».
بهروزی لک در نتیجه‌گیری از بحث خود عنوان کرد: مرجعیت علمی قرآن کریم در سه عرصه پیش فرض‌ها و مبادی؛ به جهت اعتبار رو‌ش‌ها و روش شناسی و به جهت غایات می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
آسیب‌های اسلامی‌سازی علوم انسانی
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی‌نیا، عضو هیئت علمی پزوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و استاد حوزه و دانشگاه به نقد سخنان وی پرداخت و گفت: اسلامی سازی علوم انسانی در سال‌های اخیر بسیار مطرح شده اما آسیب‌هایی نیز متوجه این مسئله است از جمله اینکه این مسئله دارای ابهاماتی است همچنین افرادی که به این مسایل می پردازند عمدتا به تحولات معرفتی در حوزه علوم کم توجه هستند.
نقد بحث
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین اسدی نسب، عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در نقد مطالب وی گفت: بحث ایشان مرجعیت علمی قرآن بوده است ولی اکثر مطالب بیان شده بیگانه از موضوع نشست و عنوان بود.
وی ادامه داد: در زمینه علم دینی به مسایل پرداخته نشده و فقط مبانی مدنظر بود ضمن اینکه من نوآوری در بحث ندیدم و تقریر جدیدی در بحث ارایه نشده است.
اسدی نسب خطاب به ارایه دهنده بحث گفت: شما باید به مهمترین سؤال که قرآن چگونه می‌تواند در چالش‌های علمی دنیای معاصر مرجع قرار گیرد پاسخ می‌دادید.
همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عابدی، عضو هیئت علمی این پژوهشگاه گفت: باید میان مرجعیت‌سازی قرآن یعنی استخراج مبانی قرآنی و استفاده از این مرجعیت تفکیک شود و در مرحله بعد این مرجعیت را بر روی مسایل پیاده کنیم و از مبانی توصیفی به حل مسایل دیگر بپردازیم.
وی با اشاره به دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی در این عرصه بیان کرد: ایشان راجع به مرجعیت قرآن نظر خاصی نمی‌دهند بلکه مرجعیت علم دینی را مطرح می‌فرمایند و علم دینی را به عنوان عام در نقل و عقل بحث می‌کنند یعنی هم به نقل و عقل با هم توجه کرده لذا دستگاه ایشان قابل استفاده در بحث ارایه‌دهنده نیست.
مطالب مرتبط
