یادداشت؛
اخلاق عبادی؛ ممیزه اخلاق اسلامی
گروه اندیشه: نگاهی به اخلاق دینی نشان می‌دهد اخلاق عبادی، لایه‌ای از اخلاق اسلامی است که آن را از اخلاق سکولار و سایر افق‌های اخلاق دینی متمایز می‌کند.
تنها فرد و اجتماع موضوع اخلاقیات اسلامی نیست و ممیزه اخلاق اسلامی را باید در اخلاق عبادی یافت. اعمال اسلامی با نیت انجام می‌شوند. نیت پیوند میان شریعت و اخلاق است. از سوی دیگر نفس فعل اخلاقی دارای ارزش نیست و این تنها با نیت است که کاری محتوای اخلاقی می‌یابد. از نیت که بگذریم، دین با مضامین عبادی از آموزه‌های بشری متمایز می‌شود. اخلاق عبادی در اسلام از سویی دیگر با فرد و اجتماع در ارتباط است. عبادت به تنهایی و دور از جامعه مورد نظر اسلام نیست. عبادت در جهان اسلام تهذیب و تزکیه به همراه مشکلات اجتماعی است.
عبادات در اسلام جنبه‌ای اجتماعی دارند. اخلاق عبادی از سویی دیگر بیان‌کننده اصول دین است. اخلاق دینی اقتضای عبادت خدایی واحد را دارد و در همراهی با پیامبر(ص) و برای رسیدن به معادی در خور بنده صورت می‌گیرد. «عاقبت خیری» از سوی دیگر یکی از مهم‌‌‌ترین درخواست‌های مومنان در عبادات است. باری نگاهی به اخلاق دینی نشان می‌دهد اخلاق عبادی لایه‌ای از اخلاق اسلامی است که آن را متمایز از اخلاق سکولار و دیگر اخلاق‌های دینی می‌کند.
ضرورت اخلاق عبادی
اخلاق سکولار در حسن و قبح ذاتی در میماند. اخلاق سکولار در الهیاتی مادی و زمینی مطرح می‌شود، جایی که در آن انسان تنها با خود و دیگران در پیوند است. اخلاق برای انسان سکولار محصول عقل مجرد اوست. او باید با تحلیل فلسفی و عقلی به مقام اخلاقی برسد.
دین می‌تواند مبانی عقلی اخلاق را بپذیرد، اما آنچه اخلاق دینی را متمایز می‌سازد، اخلاق عبادی است. اخلاق عبادی به بیان حسن و قبح عبادی می‌پردازد و کارهایی را برای انسان تجویز می‌کند که در نسبت با پرودگار باید انجام شود. برای عقل مادی، جایگاهی برای پرستش وجود ندارد. پرستش و عالم غیبت، اولیا و عرفان، جایی در حیات انسان سکولار ندارند. اخلاق دینی با عنصر «نیت»، هر فعل دینی را به فعل اخلاقی بدل می‌کند. وقتی انسان نماز می‌خواند به ظاهر عملی دینی انجام می‌دهد، اما با عنصر نیت، فاعل اخلاقی در راه خیر گام می‌گذارد.
اخلاق عبادی ممیزه اخلاق اسلامی
اخلاق عبادی ممیزه اخلاق اسلامی و دینی است. با تبدیل انسان به عبد در دین، اخلاق وجه عبادی می‌یابد. اینکه انسان برای هر کار خود حجت شرعی داشته باشد، دال بر آن است که فرد مومن عمل اخلاقی را در نظامی دینی انتخاب کرده است. مرجح فعل اخلاقی برای انسان دیندار، تقرب الهی است.
این عبادات اسلامی است که اخلاق اسلامی را از اخلاق مسیحی متمایز می‌کند. پیامبر اسلام و اولیاء‌الله اسلامی الگوی حیاتی دینی هستند. تحقق زندگی اخلاقی ایمانی در عبادات و آدابی خاص است.
اخلاق عبادی انعکاسی از اصول دین
اخلاق عبادی انعکاسی از اصول دین هستند. مسلمانان از خدایی واحد طلب خیر دارند. آن‌ها نمی‌توانند از غیر از خدا امید گشایش داشته باشند. از سوی دیگر مسلمانان تنها جهان را نمی‌طلبند و عاقبت نهایی را در جهانی دیگر می‌جویند. برای مسلمانان جهان مادی مزرعه‌ای برای جهان آخرت است. نبوت اصل دیگر دینی است که آموزه‌های اخلاق دینی را به انسان دینی آموزانده است. مسلمانان حقیقت دینی را از طریق کتاب‌الله و سنت معصومین(ع) دریافت می‌کنند. زیارت و شفاعت وجهی دیگر از اخلاق دینی است. انسان مومن با نزدیکی به اماکن مذهبی در واقع عملی خیر انجام می‌دهد.
اخلاق عبادی در بردارنده اخلاق فردی و اجتماعی
اسلام را آیینی عبادی-سیاسی خوانده‌اند. فرد اگر چه در درون خود ایمان می‌آورد که رویدادی فردی است، باید رویکردی به اصلاح و مبارزه اجتماعی داشته باشد. تنها احکام اجتماعی اسلامی از قبیل جهاد و امر به معروف و نهی از منکر رویکرد اجتماعی اسلام به حساب نمی‌آیند، نماز که عبادتی فردی است هم باید به صورت اجتماعی برگزار شود. عبادات اسلامی حاوی توجهاتی فردی و اجتماعی است. یک مسلمان واقعی پیش از عبادت به فرد و جامعه توجه کرده است. مثلث تعالی اسلامی بر اضلاع فرد و جامعه استوار است. زندگی راهبانه مورد تایید اسلام نیست. عبادت باید در مسیر جامعه صورت گیرد و تنهایی مومن باید به علم اجتماعی منجر شود. نگاهی به زندگی امام علی(ع) نشان از جمع فردیت و فعل اجتماعی در عبادت اسلامی دارد.
مطالبات اخلاقی غایت عبادات اسلامی
اسلام را دین اخلاق خوانده‌اند، به همین میزان مطالبات مومنان در اسلام اخلاقی است. مطالبه دنیا و آخرتی نیکو، مناجات مسلمانان را تشکیل می‌دهد. مسلمانان عاقبتی خیر را طلب می‌کنند. عاقبتی که در آن حقوق کسی را پایمال نکرده باشند، برای انسان‌ها منشا خیر بوده باشند، حقوق بدن خویش را رعایت کرده باشند، به طبیعت آسیب نرسانده باشند و مسلمانی واقعی بوده باشند. درون‌مایه بسیاری از دعاهای قرآنی نیز اخلاقی است. طلب صبر، رحمت، علم، وفات در راه صالحان، امنیت و... همه خبر از مطالباتی اخلاقی دارند، دعاهای قرآنی از عمق وجود مسلمانان مسیر حیات ایشان را نشان می‌دهند. اخلاق عبادت اقتضاء می‌کند که امور خیر از خداوند خواسته شود.
عبادات در اسلام جنبه‌ای اجتماعی دارند. اخلاق عبادی از سویی دیگر بیان‌کننده اصول دین است. اخلاق دینی اقتضای عبادت خدایی واحد را دارد و در همراهی با پیامبر(ص) و برای رسیدن به معادی در خور بنده صورت می‌گیرد. «عاقبت خیری» از سوی دیگر یکی از مهم‌‌‌ترین درخواست‌های مومنان در عبادات است. باری نگاهی به اخلاق دینی نشان می‌دهد اخلاق عبادی لایه‌ای از اخلاق اسلامی است که آن را متمایز از اخلاق سکولار و دیگر اخلاق‌های دینی می‌کند.
ضرورت اخلاق عبادی
اخلاق سکولار در حسن و قبح ذاتی در میماند. اخلاق سکولار در الهیاتی مادی و زمینی مطرح می‌شود، جایی که در آن انسان تنها با خود و دیگران در پیوند است. اخلاق برای انسان سکولار محصول عقل مجرد اوست. او باید با تحلیل فلسفی و عقلی به مقام اخلاقی برسد.
دین می‌تواند مبانی عقلی اخلاق را بپذیرد، اما آنچه اخلاق دینی را متمایز می‌سازد، اخلاق عبادی است. اخلاق عبادی به بیان حسن و قبح عبادی می‌پردازد و کارهایی را برای انسان تجویز می‌کند که در نسبت با پرودگار باید انجام شود. برای عقل مادی، جایگاهی برای پرستش وجود ندارد. پرستش و عالم غیبت، اولیا و عرفان، جایی در حیات انسان سکولار ندارند. اخلاق دینی با عنصر «نیت»، هر فعل دینی را به فعل اخلاقی بدل می‌کند. وقتی انسان نماز می‌خواند به ظاهر عملی دینی انجام می‌دهد، اما با عنصر نیت، فاعل اخلاقی در راه خیر گام می‌گذارد.
اخلاق عبادی ممیزه اخلاق اسلامی
اخلاق عبادی ممیزه اخلاق اسلامی و دینی است. با تبدیل انسان به عبد در دین، اخلاق وجه عبادی می‌یابد. اینکه انسان برای هر کار خود حجت شرعی داشته باشد، دال بر آن است که فرد مومن عمل اخلاقی را در نظامی دینی انتخاب کرده است. مرجح فعل اخلاقی برای انسان دیندار، تقرب الهی است.
این عبادات اسلامی است که اخلاق اسلامی را از اخلاق مسیحی متمایز می‌کند. پیامبر اسلام و اولیاء‌الله اسلامی الگوی حیاتی دینی هستند. تحقق زندگی اخلاقی ایمانی در عبادات و آدابی خاص است.
اخلاق عبادی انعکاسی از اصول دین
اخلاق عبادی انعکاسی از اصول دین هستند. مسلمانان از خدایی واحد طلب خیر دارند. آن‌ها نمی‌توانند از غیر از خدا امید گشایش داشته باشند. از سوی دیگر مسلمانان تنها جهان را نمی‌طلبند و عاقبت نهایی را در جهانی دیگر می‌جویند. برای مسلمانان جهان مادی مزرعه‌ای برای جهان آخرت است. نبوت اصل دیگر دینی است که آموزه‌های اخلاق دینی را به انسان دینی آموزانده است. مسلمانان حقیقت دینی را از طریق کتاب‌الله و سنت معصومین(ع) دریافت می‌کنند. زیارت و شفاعت وجهی دیگر از اخلاق دینی است. انسان مومن با نزدیکی به اماکن مذهبی در واقع عملی خیر انجام می‌دهد.
اخلاق عبادی در بردارنده اخلاق فردی و اجتماعی
اسلام را آیینی عبادی-سیاسی خوانده‌اند. فرد اگر چه در درون خود ایمان می‌آورد که رویدادی فردی است، باید رویکردی به اصلاح و مبارزه اجتماعی داشته باشد. تنها احکام اجتماعی اسلامی از قبیل جهاد و امر به معروف و نهی از منکر رویکرد اجتماعی اسلام به حساب نمی‌آیند، نماز که عبادتی فردی است هم باید به صورت اجتماعی برگزار شود. عبادات اسلامی حاوی توجهاتی فردی و اجتماعی است. یک مسلمان واقعی پیش از عبادت به فرد و جامعه توجه کرده است. مثلث تعالی اسلامی بر اضلاع فرد و جامعه استوار است. زندگی راهبانه مورد تایید اسلام نیست. عبادت باید در مسیر جامعه صورت گیرد و تنهایی مومن باید به علم اجتماعی منجر شود. نگاهی به زندگی امام علی(ع) نشان از جمع فردیت و فعل اجتماعی در عبادت اسلامی دارد.
مطالبات اخلاقی غایت عبادات اسلامی
اسلام را دین اخلاق خوانده‌اند، به همین میزان مطالبات مومنان در اسلام اخلاقی است. مطالبه دنیا و آخرتی نیکو، مناجات مسلمانان را تشکیل می‌دهد. مسلمانان عاقبتی خیر را طلب می‌کنند. عاقبتی که در آن حقوق کسی را پایمال نکرده باشند، برای انسان‌ها منشا خیر بوده باشند، حقوق بدن خویش را رعایت کرده باشند، به طبیعت آسیب نرسانده باشند و مسلمانی واقعی بوده باشند. درون‌مایه بسیاری از دعاهای قرآنی نیز اخلاقی است. طلب صبر، رحمت، علم، وفات در راه صالحان، امنیت و... همه خبر از مطالباتی اخلاقی دارند، دعاهای قرآنی از عمق وجود مسلمانان مسیر حیات ایشان را نشان می‌دهند. اخلاق عبادت اقتضاء می‌کند که امور خیر از خداوند خواسته شود.
مطالب مرتبط
