آیین رونمایی از «موسوعه معارف شیعه» برگزار شد
موسوعه معارف شیعه با عنوان «معرفی تشیع در جهان امروز؛ ضرورتها و چالشها» توسط موسسه البیان للتواصل و التاصیل و مجمع جهانی اهل بیت(ع) رونمایی شد.
به گزارش ایکنا از قم، حجتالاسلام والمسلمین محسن الویری، رئیس گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم(ع)، در آیین رونمایی از موسوعه معارف شیعه که پنجشنبه، ۲۷ آذرماه در مجمع جهانی اهل بیت(ع) برگزار شد، با اشاره به تجربه تاریخی دایرهالمعارفنویسی در قرن هجدهم اروپا اظهار کرد: دایرهالمعارفنویسی یکی از ویژگیهای شاخص عصر روشنگری بود که بهعنوان ابزاری برای تثبیت نگاه جدید پسارنسانسی، کنار زدن مرجعیت کلیسا و تغییر شیوهٔ تفکر عمومی جامعه به کار گرفته شد.
وی افزود: دایرهالمعارفها در آن دوره توانستند دانشهای پراکنده را تجمیع کنند، آنها را از انحصار نخبگان خارج سازند و به سرمایهای عمومی و آموزشی تبدیل کنند. نمونهٔ شاخص این جریان، دایرهالمعارف دیدرو بود که با مشارکت گستردهٔ دانشمندان و با هدفی صریح برای تغییر تفکر مردم تدوین شد و در تحولات فکری و اجتماعی اروپا، از جمله انقلاب فرانسه، نقش مؤثری ایفا کرد.
رئیس گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم(ع) با اشاره به تداوم این تجربه در قرون بعدی تصریح کرد: این روند در قرن نوزدهم و بیستم تکامل یافت و به شکلگیری آثاری مانند دایرهالمعارف اسلام انجامید که توانست بهعنوان یک مرجع معیار، استاندارد پژوهش در حوزهٔ اسلامشناسی را در سطح جهانی تعیین کند.
وی با تأکید بر وجود سابقهٔ دانشنامهنویسی در سنت اسلامی گفت: در تمدن اسلامی نیز دانشنامهنویسی پیشینهای کهن دارد و دانشنامهٔ علایی اثر بوعلی سینا نمونهای روشن از تلاش برای عمومیسازی حکمت و گسترش دایرهٔ مخاطبان دانشهای عقلی به شمار میرود.
الویری با اشاره به شرایط معاصر بیان کرد: امروز نیز دانشنامهنویسی یکی از بنیادیترین و مؤثرترین ابزارها برای معرفی مکتب اهلبیت علیهمالسلام و معارف شیعی در کنار دیگر فعالیتهای علمی و فرهنگی است، بهویژه با توجه به اینکه شیعیان امامی از یک اقلیت کمشناخته به کنشگری تأثیرگذار در سطح جهانی تبدیل شدهاند.
وی افزود: هرچند برخی تحلیلها نقش شیعیان را صرفاً در قالب قدرت سیاسی یا نزاع شیعه و سنی تفسیر میکنند، اما این نگاه تقلیلگرایانه است و ظرفیتهای معرفتی، اخلاقی و معنوی تشیع را نادیده میگیرد. تشیع یک مکتب فکری جامع است که توان پاسخگویی به بحرانهای معرفتی، اخلاقی و اجتماعی جهان معاصر را دارد و نباید کامیابیهای آن به سطح سیاست فروکاسته شود.
رئیس گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم(ع) با مقایسهٔ وضعیت کنونی تشیع با شرایط متفکران عصر روشنگری گفت: تشیع امروز، مشابه متفکران قرن هجدهم اروپا، نیازمند یک نهضت دایرهالمعارفنویسی است تا بتواند جایگاه معرفتی خود را نهادینه کرده و گسترش دهد.
وی با اشاره به تجربهٔ تاریخی ایران پس از حملهٔ مغول افزود: گسترش تشیع در ایران نشان میدهد که کنشهای روشمند علمی، فرهنگی و سیاسی چگونه میتوانند به تثبیت اجتماعی و تمدنی تشیع بینجامند و این تجربه میتواند الهامبخش شرایط کنونی باشد.
الویری با اشاره به تجربههای موجود در کشور گفت: امروز شاهد شکلگیری نمونههای ارزشمندی از دانشنامهنگاری شیعی هستیم، از جمله دایرةالمعارف برخط شیعه با رویکرد چندزبانه و نیز دانشنامههای تخصصی اهلبیت علیهمالسلام، اما با وجود این پیشرفتها همچنان نیاز جدی به دانشنامههای متنوع، تخصصی و متناسب با مخاطبان مختلف وجود دارد.
وی تأکید کرد: هوش مصنوعی نمیتواند جایگزین دانشنامهنویسی روشمند شود، بلکه خود نیازمند تغذیهٔ علمی معتبر و نظاممند است که این مهم تنها از طریق تولید محتوای دانشنامهای قابل تحقق است.
رئیس گروه تاریخ دانشگاه باقرالعلوم(ع) با برشمردن الزامات این نهضت تصریح کرد: دانشنامهنویسی شیعی باید با خودآگاهی نسبت به کارکردهایش انجام شود، از جمله تجمیع نظاممند دانش، تبدیل آن به رشتههای علمی مستقل، عمومیسازی معارف، آموزش شیوهٔ مواجهه با تشیع، ایجاد مرجعیت علمی معتبر و انسجامبخشی به ظرفیتهای پراکندهٔ پژوهشی.
وی افزود: این حرکت نباید به جدایی از کلیت امت و تمدن اسلامی بینجامد، بلکه در عین حفظ تمایز هویتی شیعه، باید پیوند تمدنی با جهان اسلام حفظ شود.
الویری گونهشناسی مخاطبان را از دیگر الزامات این مسیر دانست و گفت: دانشنامهها باید متناسب با مخاطبان مختلف، از شیعیان دوازدهامامی تا پیروان دیگر ادیان و در نهایت همهٔ انسانها طراحی شوند و تفاوتهای فرهنگی و جغرافیایی شیعیان در سراسر جهان در تدوین مدخلها مورد توجه قرار گیرد.
وی در پایان تأکید کرد: پیامهای محوری مکتب اهلبیت مانند عقلانیت، معنویت و عدالت باید شناسایی، مفهومسازی و به زبان جهانی بازنمایی شوند و از ظرفیت علمی شیعیان مهاجر و امکان تعاملیسازی دانشنامههای برخط برای تقویت گفتوگو بهره گرفته شود. به گفتهٔ وی، شرایط تمدنی متزلزل غرب و گسترش افراطگرایی مذهبی، فرصتی تاریخی برای معرفی اندیشهٔ شیعی فراهم کرده است که نباید از دست برود.
مواجهه مؤثر تفکر شیعه با غرب در گرو تنوع راهبردها و تمرکز بر تولید محتوای فاخر رسانهای است
در ادامه این مراسم، حجتالاسلام والمسلمین احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، با تبیین ابعاد مختلف مواجهه تفکر شیعه با غرب معاصر، اظهار کرد: مواجهه با غرب را نمیتوان به یک الگوی واحد تقلیل داد، بلکه این مواجهه میتواند در قالبهای تبیینی ـ ترویجی، چالشی ـ انتقادی و نیز تعاملی صورتبندی شود و هر یک اقتضائات و ابزارهای خاص خود را دارد.
وی با اشاره به ضرورت توجه به تنوع میدانهای این مواجهه افزود: محیطهای آکادمیک، عرصه رسانه و زیستبوم فضای مجازی، جوامع مسلمان و شیعی ساکن غرب و همچنین فضای عمومی غرب، بهویژه نسل جوان، از مهمترین میدانهایی هستند که امکان گفتوگو و تعامل فکری در آنها وجود دارد.
واعظی تأکید کرد: هرگونه برنامهریزی و اقدام مؤثر در این حوزه، منوط به درک واقعبینانه از شرایط موجود، امکانات، ظرفیتها و موانع پیش روست.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی با تأکید بر ظرفیت راهبردی فضای مجازی تصریح کرد: در شرایط کنونی، زیستبوم فضای مجازی و بهرهگیری از ابزارهای رسانهای، گشودهترین و کمهزینهترین بستر برای معرفی و بازنمایی اندیشه شیعی است؛ بستری که بدون نیاز به حضور فیزیکی و تأسیس نهادهای رسمی، امکان تولید و انتشار محتوای فاخر و اثرگذار را فراهم میکند.
وی با اشاره به چالشهای فعالیت میدانی در غرب گفت: تحریم برخی نهادهای ایرانی، تصویب قوانین محدودکننده در کشورهای غربی و همچنین گسترش جریانهای راستگرا و مهاجرستیز، موجب شده است فعالیتهای متکی بر حضور فیزیکی و نهادهای رسمی با محدودیتها و مخاطرات جدی نسبت به گذشته مواجه شوند.
واعظی بهترین راهکار در حوزه فعالیتهای میدانی را اتکا به ظرفیتهای بومی دانست و افزود: شهروندان غربی آشنا با معارف شیعی، از جمله فارغالتحصیلان مراکز علمی و دینی، میتوانند نقش مؤثری در اشاعه و ترویج اندیشه شیعه ایفا کنند، هرچند ضعف انسجام و همگرایی در میان جوامع شیعی، بهویژه در مقایسه با برخی اقلیتهای منسجم، همچنان یکی از موانع جدی در مسیر اثرگذاری فرهنگی و اجتماعی است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی درباره وضعیت مطالعات اسلامی در دانشگاههای غرب نیز اظهار کرد: اقبال به مطالعات اسلامی و شرقشناسی در مقایسه با گذشته کاهش چشمگیری یافته است، اما تولید آثار علمی مستند، متقن و دارای عمق معرفتی همچنان میتواند جایگاه خود را در محافل آکادمیک حفظ کرده و زمینه گفتوگوهای علمی را فراهم سازد.
وی در پایان با تأکید بر ضرورت تکمیل چرخه تولید محتوا گفت: آثار فاخر و مبنایی، نقطه آغاز یک مسیر بلندمدت هستند و نباید به ترجمه یا انتشار اولیه آنها بسنده کرد. این آثار باید مبنای تولیدات رسانهای، تحلیلی و مقایسهای قرار گیرند تا اندیشه شیعی در مقایسه با دیگر نظریههای فکری و سیاسی معاصر، به شکلی قابل فهم، جذاب و اثرگذار برای مخاطبان عمومی غرب عرضه شود.
تلاش مجمع جهانی اهلبیت(ع) برای دستیابی به مرجعیت علمی و معرفی جامع معارف اهلبیت(ع)
آیتالله رضا رمضانی، مدیر مجمع جهانی اهلبیت(ع) با تأکید بر اهداف کلان این مجمع اظهار کرد: یکی از مهمترین اهداف مجموعه، دستیابی به مرجعیت علمی در حوزه معارف اهلبیت(ع) است و تاکنون در این مسیر، بیش از ۲۰۰ عنوان کتاب و پژوهش به ۵۸ زبان منتشر شده است. همچنین، دانشنامهای که اکنون دارای ۴۲ هزار مدخل است، با همکاری بیش از ۱۰۰ محقق در حال توسعه میباشد.
وی با اشاره به برنامههای آتی مجمع تصریح کرد: با بهرهگیری از فناوریها و ابزارهای نوین، قصد داریم تعداد مدخلهای این دانشنامه را تا پایان سال آینده به ۱۰۰ هزار مدخل افزایش دهیم؛ امری که تحول عظیمی در عرصه نشر علمی و پژوهشی خواهد بود.
رمضانی افزود: مجلدات این مجموعه، نگاهی جامع و دقیق به مکتب اهلبیت علیهمالسلام دارند و به ابعاد فردی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و عبادی این مکتب توجه میکنند. منابع مورد استفاده در این آثار عمدتاً دستاول و با روش تحقیق مسئلهمحور هستند. زبان کتابها روان و قابل دسترس است، به گونهای که مخاطبان مختلف میتوانند از آن بهرهمند شوند و پاسخ بسیاری از شبهات را دریافت کنند.
وی درباره اهمیت پژوهش گروهی تأکید کرد: یکی از چالشهای امروز پژوهش، فردی بودن آن است. اگر بخواهیم پژوهشها کارآمد و خروجیمحور باشند، باید به سمت کار گروهی و تخصصمحوری حرکت کنیم. این مجموعه نمونهای ارزشمند از چنین پژوهش گروهی است که از تخصصهای مختلف بهرهمند شده است.
مدیر مجمع جهانی اهلبیت(ع) به موضوعات اولویتدار پژوهشهای مجمع اشاره کرد و گفت: تمرکز ما بر موضوعاتی چون اسلام و سیاست، سبک زندگی اسلامی، اخلاق، معنویت، عدالت و مبارزه با فساد است. این موضوعات در راستای بیانیه گام دوم انقلاب و نرمافزار تمدن نوین اسلامی مورد توجه قرار گرفتهاند.
وی با اشاره به اهمیت رویکرد تاریخی و تطور اندیشهها، تصریح کرد: این مجموعه تنها یک کتاب نیست، بلکه بیانگر نوعی جهانبینی است. نقد و بررسی آثار توسط خود صاحبان قلم، موجب پویایی و ارتقای علمی پژوهشها خواهد شد.
رمضانی همچنین به ضرورت توجه به آسیبها و چالشهای معاصر اشاره کرد: مسائل شیعههراسی، جنگ نرم، هجمههای فرهنگی و فشارهای سیاسی از موضوعاتی است که باید در پژوهشها مورد توجه قرار گیرد. پژوهشهای ما باید مبتنی بر نیازسنجی دقیق و مسئلهمحور باشد تا بتواند پاسخگوی مسائل روز تشیع باشد.
وی بر اهمیت دو محور رحمت و مقاومت در معرفی مکتب اهلبیت(ع) تأکید کرد و افزود: معارف اهلبیت باید به گونهای معرفی شود که بتواند در عرصههای فرهنگ، سیاست و جامعه جهانی اثرگذار باشد. اخلاق جهانی، پاسخ به پرسشهای نوین بشر و گفتمان صلح عادلانه نیز از محورهای اساسی پژوهشهای مجمع است.
رمضانی در پایان، با قدردانی از تلاشهای رئیس موسسه البیان و سایر محققان مجموعه اظهار کرد: ۱۵ جلد از این آثار تاکنون آماده شده و باقی مجلدات نیز در یک یا دو سال آینده رونمایی خواهد شد. مجمع جهانی اهل بیت(ع) آمادگی دارد با تمام امکانات خود، در مسیر توسعه معارف اهل بیت و پاسخگویی به نیازهای علمی و پژوهشی جامعه جهانی گام بردارد.
انتهای پیام
