عضو هئیت علمی دانشگاه آزاد اسلامی قم:
تربیت دینی متناسب با جایگاه اجتماعی و خانوادگی افراد باشد
حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالوحید داودی گفت: اگر هویت دینی را مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها، اعتقادات و اعمال عبادی بدانیم که رابطه فرد با دین را مشخص می‌کند، باید پذیرفت که این هویت براساس جایگاه اجتماعی افراد، شکل‌های متفاوتی به خود می‌گیرد. بنابراین، تربیت دینی باید متناسب با این هویت‌ها، جایگاه‌های اجتماعی و فرهنگ‌های سازمانی و خانوادگی باشد.
به گزارش ایکنا از قم، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالوحید داودی، عضو هئیت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم در نشست تخصصی «چالش‌های نهاد خانواده در انتقال هویت دینی نسل جدید در عصر شبکه‌ای» که به‌مناسبت سالروز تشکیل شورا‌های فرهنگ عمومی، امروز، ۱۴ آبان‌ماه به همت جهاددانشگاهی واحد قم در دانشگاه قم برگزار شد، با بیان اینکه کارکرد اساسی دین، «حفظ نظام اجتماعی» است، گفت: هویت دینی باید بتواند نظام خانوادگی و اجتماعی را استوار نگه دارد، در فضای سنتی با مرز‌های مشخص، روش‌های قبلی جوابگو بود، اما امروزه با کمرنگ‌شدن مرز‌ها و هجوم اطلاعات، آن ابزار‌ها و روش‌ها کارایی خود را از دست داده‌اند. عضو هئیت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم بیان کرد: شورای فرهنگ عمومی، موضوع تحول در سبک تربیتی خانواده را بررسی می‌کند؛ تحولی از اقتدار سنتی به سمت گفت‌وگوی متکثر فرهنگی. برای تبیین این مسئله، می‌توان آن را به چند بخش تقسیم کرد و سپس به جمع‌بندی چالش‌های پیش رو در دنیای معاصر پرداخت.
داودی با بیان اینکه یکی از مسائل محوری، هویت است، گفت: پرسش‌های بنیادینی مانند من کیستم؟، از کجا آمده‌ام؟ و به کجا می‌روم؟ در این حوزه مطرح می‌شوند؛ هویت ابعاد مختلفی دارد و یکی از مهم‌ترین آن‌ها، هویت دینی افراد است.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: اگر هویت دینی را مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها، اعتقادات و اعمال عبادی بدانیم که رابطه فرد با دین را مشخص می‌کند، باید پذیرفت که این هویت براساس جایگاه اجتماعی افراد، شکل‌های متفاوتی به خود می‌گیرد. برای مثال، هویت دینی یک دانشجو، یک طلبه یا یک بازاری، هر کدام ویژگی‌ها و انتظارات خاص خود را دارد. بنابراین، تربیت دینی نیز باید متناسب با این هویت‌ها، جایگاه‌های اجتماعی و فرهنگ‌های سازمانی و خانوادگی صورت پذیرد.
کمرنگ‌شدن مرز‌های خانواده و زوال اقتدار الگویی
وی افزود: در دو سه دهه اخیر، با گسترش و فعال‌شدن شبکه‌های اجتماعی، اتفاقاتی در حوزه تربیت و هویت دینی رخ داده که نقش خانواده را روزبه‌روز کمرنگ‌تر کرده است.
داودی با اشاره به اینکه حجم و گستره اطلاعاتی که در دسترس نسل جدید است، به‌طور بی‌سابقه‌ای افزایش یافته است، تصریح کرد: پرسش‌ها و مسائلی که در نسل‌های قبل حتی به ذهن پدر و مادر‌ها نمی‌رسید، اکنون از طریق اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به‌راحتی در دسترس فرزندان قرار می‌گیرد. تأثیر یک گروه موسیقی در کره یا یک سبک زندگی در غرب، می‌تواند بر نوجوانی در یک روستای ایران اثر بگذارد. این امر، هم فرصت و هم تهدید است.
این روانشناس با تأکید بر کمرنگ‌شدن مرز‌های خانواده و زوال اقتدار الگویی اظهار کرد: در روانشناسی، به ساختار‌ها و مرز‌ها توجه می‌شود. در گذشته، مرز‌های خانواده مشخص بود و اطلاعات، فرهنگ و هویت عمدتاً از طریق والدین، خانواده گسترده، مدرسه و محله به فرد منتقل می‌شد و پدر و مادر به‌عنوان الگوی رفتاری اصلی برای فرزندان محسوب می‌شدند. اما در دنیای امروز، این مرز‌ها به شدت کمرنگ شده‌اند، دیگر لزوماً پدر برای پسر یا مادر برای دختر، الگوی اصلی نیستند. این اقتدار الگویی از دست رفته، اکنون در شبکه‌های اجتماعی جست‌و‌جو می‌شود.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه یکی از اصول اصلی در فضا‌های اجتماعی مجازی پذیرش است، بیان کرد: فرد برای اینکه در یک گروه مجازی پذیرفته شود، ممکن است احساس کند باید همرنگ جماعت شود. مخالفت با جمع، بار روانی دارد. این فشار همسالان در دوره نوجوانی که اوج اثرپذیری از گروه همسال است، می‌تواند هویت‌های شکل‌گرفته در خانواده (اعم از هویت مذهبی، ملی، خانوادگی یا شغلی) را تحت تأثیر قرار داده و دچار تغییر کند.
تکثر فرهنگی منجر به تشتت هویتی می‌شود
داودی با اشاره به اینکه در فضای کنونی با تکثر فرهنگی مواجه هستیم، گفت: فضایی که در آن شعار «ما آدم‌ها را قضاوت نمی‌کنیم» رواج دارد. این نگاه، گاهی به جای تقویت مدارا، به نسبی‌انگاری حق و باطل می‌انجامد. این تکثر می‌تواند به تشتت هویتی منجر شود. به‌طور نمونه، فردی ممکن است هویت خانوادگی مذهبی داشته باشد، اما هویت ملی یا مذهبی‌اش در فضای مجازی چیزی کاملاً متفاوت باشد. این سردرگمی هویتی به گفته اریکسون می‌تواند به بی‌هدفی و گم‌کردن معنای زندگی بینجامد.
وی با بیان اینکه نظریه‌ای در روانشناسی وجود دارد که می‌گوید انسان‌ها دو نوع تفکر دارند، تصریح کرد: تفکر سریع و سطحی، و تفکر عمیق و آهسته؛ فضای شبکه‌های اجتماعی با حجم انبوه اطلاعات، مغز را به سمت پردازش سریع و سطحی سوق می‌دهد.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه تربیت دینی و شکل‌گیری هویت اصیل نیازمند تفکر عمیق و تأمل است، ادامه داد: در این فضا، اطلاعاتی که حیاتی و فوری به نظر نمی‌رسند (مانند پیامد‌های اخروی یک عمل) ممکن است کنار گذاشته شوند، در حالی‌که اطلاعاتی که فشار اجتماعی فوری ایجاد می‌کنند، در اولویت پردازش قرار گیرند.
داودی با بیان اینکه برای مدیریت این چالش‌ها، باید به سمت ایجاد فضای ایمن و گفت‌و‌گو در خانواده حرکت کرد، گفت: در قرآن، بر ایجاد فضای امن برای شنیدن سخن تأکید شده است، ما نیز در خانواده‌های امروز نیاز داریم فضایی آرام و به دور از تهدید و اضطراب برای فرزندانمان به‌وجود آوریم؛ فضایی که نوجوان احساس کند می‌تواند دغدغه‌ها و پرسش‌هایش را مطرح کند.
شکاف نسلی با تقویت فرهنگ گفت‌و‌گو قابل مدیریت است
وی بیان کرد: در الگوی اقتدار سنتی، دستور و نصیحت حاکم بود و گفت‌وگویی در کار نبود؛ در دنیای امروز، این روش کارآمد نیست. به جای مونولوگ (تک‌گویی)، به دیالوگ (گفت‌و‌گو) روی آوریم. خداوند در قرآن حتی برای خودش استدلال می‌آورد و مردم را به تفکر دعوت می‌کند، نه اینکه صرفاً دستور بپذیرد، بنابراین والدین نیز باید این‌گونه باشند.
این استاد دانشگاه با اشاره به قابل گفت‌و‌گو بودن مسائل بیان کرد: نوجوان باید احساس کند که هیچ موضوعی کاملاً بسته و غیرقابل گفت‌و‌گو نیست. اگر او بداند که نظر والدین قطعی و تغییرناپذیر است، اساساً وارد گفت‌و‌گو نمی‌شود و کار خود را می‌کند. باید به او نشان داد که می‌توان در مورد مسائل مختلف حتی مسائل حساس گفت‌و‌گو کرد.
داودی با تأکید بر الگو بودن والدین اظهار کرد: صرف گفت‌و‌گو کافی نیست، بنابراین والدین باید خود الگوی عملی آنچه می‌گویند باشند؛ اگر والدین خود را ملزم به رعایت ارزش‌ها ندانند گفت‌وگوهایشان اثر چندانی نخواهد داشت.
وی در پایان تأکید کرد: راه‌حل، حرکت به سمت الگوی مناسب بودن و گفت‌وگوی صمیمانه با نسل جدید است؛ اگرچه شکاف نسلی همواره وجود داشته، اما در فضای کنونی عمیق‌تر شده است. با این حال، این شکاف با ایجاد فضای ایمن و تقویت فرهنگ گفت‌و‌گو، قابل مدیریت است.
پنج اولویت فرهنگی در قم
در ادامه این نشست، محمدرضا سوقندی، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان قم اظهار کرد: در سند مهندسی و فرهنگی کشور موظف هستیم که پنج مسئله فرهنگی استان که در اولویت قرار دارند را مشخص کنیم که اولین اولویت با عنوان خانواده در معرض بحران است که یک کلان مسئله است و شامل مباحثی مانند جوانی جمعیت، عفاف و حجاب، ازدواج جوانان و تمامی مباحث مربوط به خانواده می‌شود.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم ادامه داد: فرصت‌ها و ظرفیت‌های مهاجران و اتباع، تغییرات و تحولات در سبک زندگی، تولیدات دینی و فرهنگی و تبدیل به مهارت و اقدامات فرهنگ دینی و جذب مخاطب از دیگر اولویت‌های فرهنگی است.
سوقندی با بیان اینکه این نشست با عنوان «چالش‌های نهاد خانواده در انتقال هویت دینی نسل جدید در عصر شبکه‌ای» تمام اولویت‌های فرهنگی استان را دربرمی‌گیرد، تأکید کرد: فرهنگ عمومی از ابتکارات رهبر معظم انقلاب است و این واژه توسط ایشان وارد ادبیات کشور شد. انقلاب اسلامی فرهنگ جهانی را به چالش کشید و ثابت کرد در عصر حاضر می‌توان به نام دین انقلاب کرد و دین را در عرصه‌های حکومتی وارد کرد.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی قم گفت: کشور ایران با تأخر فرهنگی رو‌به‌رو است، به‌طور نمونه هوش مصنوعی از سال ۱۹۶۰ در غرب طراحی شد و اکنون به دست ما رسیده است.
دشمنان به دنبال ایجاد تقابل در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی هستند
وی با بیان اینکه تمدن غرب هم‌اکنون به‌دنبال روح فرهنگی است، اظهار کرد: فرهنگ ملی کشور ما شامل فرهنگ ایرانی ـ اسلامی است و امامین انقلاب نسبت به فرهنگ و تاریخ ایرانی توجه داشتند، اما دشمنان به‌دنبال تقابل فرهنگ ملی با اسلام هستند که شهید مطهری در کتاب خدمات متقابل ایران و اسلام به‌خوبی هم‌پوشانی فرهنگ ملی و اسلامی را تبیین کرده است.
سوقندی تصریح کرد: بعد از فرهنگ ملی به فرهنگ عمومی می‌رسیم که خروجی تعاملات و ارتباطات در جامعه است، سپس فرهنگ سازمانی که شامل فرهنگ دانشگاهی، صنعتی می‌شود؛ فرهنگ حرفه‌ای سطح بعدی که است که مربوط به مشاغل گوناگون است و سطح بعدی خرده فرهنگ هستند و نمی‌توان میان فرهنگ‌ها جدایی قائل شد.
وی در پایان با بیان اینکه رهبر معظم انقلاب در بیانات خود بر فرهنگ عمومی و رسانه‌ای تأکید کردند، گفت: برای تغییر این وضعیت نیاز به بازسازی انقلابی و عقلانی داریم و در این زمینه عموم مردم به‌ویژه جوانان می‌توانند در فرهنگ عمومی نقش‌آفرین باشند.
