نکات کلیدی داوری تجوید و مهندسی تلاوت

به گزارش ایکنا از قم، حیدر کسمایی، داور بین‌المللی قرآن کریم در کارگاه ارتقا صوت و لحن که برای آمادگی و ارتقای متسابقین در حاشیه بیست‌ودومین دوره جشنواره قرآن و عترت دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم امروز ۱۸ خردادماه برگزار شد، ضمن بیان نکاتی درباره پایه‌های تلاوت حرفه‌ای گفت: یک قاری قرآن پیش از هر چیز باید حافظ قرآن باشد. حفظ، تنها به معنای به خاطر سپردن متن نیست، بلکه پایه‌ای است که قاری را در اجرای صحیح یاری می‌کند.

وی افزود: علاوه بر این، تسلط بر علوم تجوید از مخارج حروف و صفات آنها تا احکام وقف و ابتدا ضروری است. قاری باید بتواند برای هر قاعده‌ای که اجرا می‌کند، دلیل علمی ارائه دهد؛ مثلاً بداند چرا در آیه‌ای خاص، مد منفصل را باید کشید یا چگونه از اشتباهات رایج مانند عدم تمایز بین حروف متشابه (مثل ثاء، سین و صاد) پرهیز کند. 

مهندسی تلاوت؛ رکن یک تلاوت مطلوب 

کسمایی مهندسی تلاوت را که تأکید مقام معظم رهبری نیز هست، از ارکان یک تلاوت خوب دانست و اظهار کرد: تلاوت قرآن یک هنر برنامه‌ریزی‌ شده است. قاری باید براساس محتوای آیات، لحن مناسب را انتخاب کند، آیات قصه‌گونه نیاز به بیانی روایی دارند، آیات وعده و وعید به لحنی حماسی و آیات رحمت به نوایی ملایم. همچنین، انواع تلاوت از تحقیق (برای آموزش) تا حدر (در نماز تراویح) باید به موقع و به جا استفاده شوند.

وی در همین خصوص ادامه داد: مهندسی تلاوت بدون آمادگی سه‌گانه (علمی، جسمی و روحی) ناقص است. قاری علاوه بر تسلط نظری، باید از نظر جسمی پرانرژی و از نظر روانی متمرکز و بااعتمادبه‌نفس باشد.  

نکات داوری تجوید؛ از مخارج حروف تا فصاحت 

این داور بین‌المللی قرآن کریم با اشاره به نکات داوری تجوید، از مخارج حروف تا فصاحت، ابراز کرد: داور تجوید باید به چندین عامل کلیدی توجه کند. مخارج و صفات حروف از عوامل این مهم است که آیا قاری «قاف» را از «کاف» یا «طاء» را از «تاء» به‌درستی تمایز می‌دهد؟ آیا کشیدگی «مد متصل» را رعایت کرده یا در وقف بر آخر کلمات دقت دارد؟ آیا تلفظ‌ها عربی است یا تحت تأثیر لهجه محلی؟ تکیه‌ها باید طبیعی و مطابق قواعد عربی باشد (مثل تکیه بر إیَّاکَ نه إیاکَ).  

وی در ادامه با بیان برخی مصادیق خطاهای رایج و راه‌های اصلاح آنها تصریح‌ کرد: برخی اشتباهات در تلاوت تکرار می‌شوند، مانند اشتباهات اعرابی. مثلاً خواندن «ضَرَبَ» به جای «ضُرِبَ» به دلیل عدم دقت در حرکات. یکنواختی لحن و استفاده از یک سبک ثابت برای تمام آیات، بدون توجه به تفاوت‌های معنایی. عدم رعایت احکام، مانند اجرای نادرست «ادغام» یا «اخفاء». برای رفع این مشکلات، قاری باید در تمرینات، بیشتر بر دقت تأکید کند تا سرعت.  

کسمایی در پایان با معرفی منابع مطالعاتی و تمرین عملی تجوید گفت: مطالعه کتاب‌هایی مانند «الأصوات اللغویة» (در زمینه آواشناسی عربی) به درک بهتر قواعد تجوید کمک می‌کند. همچنین، تقویت لحن بیانی، یعنی تطبیق لحن با معنی آیات نیز نیازمند فهم عمیق مفاهیم قرآن است. یک قاری موفق باید بتواند آیات عذاب را با شدت و آیات امید را با ملایمت بخواند.