اسلام ناب محمدی در سایه‌سار مکتب جعفری شکوفا شد

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسین درافشان، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا از قم، در پاسخ به اینکه زندگی علمی امام صادق(ع) چگونه بود؟ اظهار کرد: جعفر بن محمد بعد از پدرش امام باقر(ع) حدود ۳۴ سال امامت شیعیان را به عهده داشت و همزمان با خلافت پنج خلیفه، بیشترین فعالیت علمی را انجام داد.

وی بیان کرد: ایشان به جهت جایگاه علمی، بیش از چهار هزار راوی و شاگرد تربیت کرد، امام نه تنها در علوم اسلامی و دینی بلکه در علوم طبیعی و انسانی و غیر اسلامی نه تنها میان مسلمانان و شیعیان بلکه میان ملحدین نابغه بود، چنانچه فرمود: «نَحْنُ شَجَرَةُ النُّبُوَّةِ وَ مَحَطُّ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفُ الْمَلَائِكَةِ وَ مَعَادِنُ الْعِلْمِ وَ يَنَابِيعُ الْحُكْمِ»، به راستی مدرسه امام صادق(ع) و جد بزرگوارش اقیانوس جوشان از علم لدنی بود.

استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: هر علمی که مورد نیاز جامعه بشری بود در دانش پزشکی، کلام، فلسفه تربیت، اخلاق، عرفان و حدیث، فقه و تفسیر، شیمی و فیزیک، روانشناسی و حیوان‌شناسی، طبیعت‌شناسی، لغت، ادبیات، سیاست و حکومت از جمله دانش‌هایی که مشتاقان معارف را سیراب کرد، در وجود ایشان بود.

امام صادق(ع) و تربیت هزاران شاگرد در علوم اسلامی و فراتر از پزشکی تا فلسفه

وی بیان کرد: امام صادق(ع) شیخ الائمه بود، شیخ فرقه‌های اسلامی و شیعی که ده‌ها و صدها مکتب فلسفی و عرفانی در مدرسه ایشان بهره‌ها بردند، امام صادق(ع) نابغه‌ای است که در کل تاریخ مشابهش گزارش نشده است.

درافشان گفت: اسلام‌شناسان غربی بهتر ایشان را می‌شناسند از جمله هانری کُربَن، جان نورمن و هالیستر که می‌گویند: امام صادق(ع) در فرایند علم و محتوا بسیار فعال بود، او بود که به شیعه هویت دوباره بخشید و آن‌ها را صاحب یک هویت مستقل کرد، ام الکتاب ایشان معروف است، ژرفای علم کلام و هرمنوتیک بحث‌ها در مورد ایشان دارند.

وی ابراز کرد: پژوهشگران جهان وقتی به رساله ایشان می‌نگرند، ایشان را در زمینه پزشکی یک پزشک ماهر و در زمینه فیزیک یک فیزیکدان متبحر و در زمینه فیزیولوژی بدن یک فیزیولوژیست تمام عیار و در عین حال یک فیلسوف و متکلم الهی می‌شناسند.

استاد حوزه و دانشگاه گفت: پدر شیمی جابر بن حیان یکی از شاگردان اوست، ابن حیثم پدر فیزیک یک شیعه اهل بصره از شاگردان مکتب امام صادق(ع) است، همچنین حرکت انتقالی حضرت در بیش از هزار سال پیش زبانزد همه است بنابرین می‌فرماید: این چیزهایی که من می‌گویم خیلی جلوتر از زمان بیان می‌کنم در حالیکه دانشمندان هنوز متوجه نیستند یعنی حضرت سیگنال‌ها و سرنخ‌ها را فرموده است و این ما هستیم که باید دنبال آن‌ها برویم و تحقیق و کشف کنیم.  

وی با بیان اینکه صدای فکر حضرت صادق(ع) هنوز در گوش‌ها طنین انداز است، افزود: حضرت می‌فرمودند: هر آنچه را می‌بینید بگویید چرا و چگونه، برخلاف سکولارها که فقط می‌گویند چگونه اما به چرایش کاری ندارند، انسان چگونه خلق شد، مرحله به مرحله خلقت انسان را پیگیری کنید تا بفهمید سیر تکامل انسان چگونه است اما بعدش سوال کنید چرا به دنیا آمده و چرا آفریده شده است، خلاصه عالم طبیعت را به عالم ماورا الطبیعه گره بزنید و عالم مادی را جدای از عالم معنوی ندانید.

درافشان بیان کرد: در دانشگاه بین المللی اهل بیت، امام صادق(ع) دانشگاه ویژه‌ای با تمام رشته‌های گوناگون و کاملا رایگان حتی به همراه کمک هزینه‌های اسلامی در سراسر جهان بود.

امام صادق(ع)؛ الگوی هم‌زیستی مسالمت آمیز

وی در پاسخ به اینکه سیره امام صادق(ع) در زمینه هم‌زیستی مسالمت آمیز با دیگران چگونه بود، افزود: امام تمامی فرقه‌ها و نحله‌های گوناگون را با افکاری متفاوت جمع کرده و خود بالاترین گواه و دلیل برای همزیستی مسالمت آمیز با مخالفان و معاندان است به عنوان نمونه فردی مانند ابن‌ابی‌العوجاء که از دانشمندان ماتریالیست آن زمان بود، در مدینه النبی و یا در مسجدالحرام اصل و اساس اسلام را رد و نفی می‌کرد و به باد سخره می‌گرفت تا جایی که به امام صادق(ع) عرضه داشت: شما مثل حیوانات دور یک سنگ می‌چرخید، خسته نمی‌شوید؟ او بسیار توهین می‌کرد اما فضای آزادی بیان به اندازه‌‌ای بود که مخالف حتی فحاش هر عقیده‌ای داشت، آزادانه بیان می‌کرد ولی در مقابل امام صادق(ع) بدون مقابله به مثل و کوچک‌ترین اهانتی، مودبانه، منطقی، مستدل و مستحکم می‌ایستاد تا جایی که همفکران ابن‌ابی‌العوجاء می‌گفتند آبروی ما را با این اهانت‌ها بردی، نمی‌خواهد به منازعه و مناظره بروی.

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب ادامه داد: امام صادق(ع) روی خوش به آن‌ها نشان می‌داد و آن‌ها را می‌پذیرفت و به گونه‌ای عمل می‌کرد که حتی اگر اطرافیان نیز اعتراض نمی‌کردند، آنان توطئه‌های فرهنگی می‌کردند، به طوری که ابن‌ابی‌العوجاء در زمان بنی‌عباس آن‌قدر توطئه کرد که اعدام شد و گفت «حالا هر کاری می‌خواهید بکنید، من حداقل چهار هزار حدیث جمع کردم، به حدی جعل کرده‌ام که در جلسات و منبرهایتان می‌گویید قال رسول الله(ص) در حالی که آن‌ها را من گفته‌ام»، عده‌ای نزد امام صادق(ع) آمدند و گزارش دادند که مخالفین در کنار خانه خدا به مسلمانان توهین و در مباحث علمی مغالطه می‌کنند و به دهانشان هر چه می‌آید، می‌گویند، حضرت به ایشان آرامش و آن‌ها را راهنمایی و دلداری می‌داد و چنین جذب حداکثری داشت و دشمنان را مایوس می‌کرد. 

تقیه، پارسایی و حسن خلق؛ سه ستون حکومت‌داری در سیره امام صادق(ع)

وی در پاسخ به اینکه امام صادق(ع) چگونه اسلام نبوی را احیا کرد، افزود: حکومت بنی امیه بر سه پایه شمشیر، زورگویی و بگیر و ببند و خشونت و ظلم و ستم بود، «اما علمت ان امارة بني امية كانت بالسيف و العسف و الجور، و ان امارتنا بالرفق و التألف و الوقار و التقية و حسن الخلطة و الورع و الاجتهاد; فرغبوا الناس في دينكم و في ما انتم عليه. حر عاملي، وسائل الشيعة، باب 14) از ابواب امر و نهي، ج 16، ص 165، حديث 9.» ولی حکومت امام جعفر صادق(ع) بر اساس اسلام نبوی است.

درافشان ادامه داد: حکومت امام جعفر صادق(ع) بر هفت پایه از جمله رفق و مدارا است به طور مثال هشام بن حکم جوان منحرفی بود که در جلسه‌ای وارد شد، حضرت برخورد مهربانانه‌ای با وی داشت و او را در صدر مجلس کنار خود نشاند و وی در اولین برخورد یکی از طرفداران حضرت شد، امام صادق(ع) فرمود که این جوان با دل و زبان و دستش ما را یاور است و دعایی در حقش کردم که تا زمانی که با زبانت ما را یاری می‌کنی روح القدس تو را پیوسته تایید کند.

وی بیان کرد: خداوند به موسی و هارون فرمود حتی در برابر فرعون با مدارا و نرمی سخن بگویید زیرا اظهار دوستی کردن دومین عنصر اسلام نبوی است که امام صادق(ع) در جایی دیگر می‌فرماید «والله از ما نیست کسی به او مراجعه کند و حاجتی داشته باشد و بتواند حاجتش را برآورده کند، ولی حاجت او را برآورده نسازد»، چنانچه خداوند به پیامبرش فرمود یا پیامبر تو خاموش باش و سراپا گوش باش.

استاد حوزه گفت: از ویژگی‌های امام صادق(ع) می‌توان به وقار، متانت و ادب داشتن، زود از کوره در نرفتن، برخورد شلاقی نکردن با گروه‌های مرجئه و خوارج و زنادقه و البته در مواردی هم که لازم بود برخورد تند داشتند، امام با کسانی که مخالف فکری و اعتقادی ایشان بودند، به نرمی سخن می‌گفت و مناظره می‌کرد و استدلال‌هایی از امام و شاگردان در مخالفین تاثیر می‌گذاشت.

وی بیان کرد: اینکه با قلب، زبان و عمل باید جان و آبرو و مال مسلمانان از شر دشمنان حفظ شود، در سایه‌سار تقیه بود که حضرت توانست در سایه سار تقیه، معارف اسلام و شیعی را نشر دهد و عزت اسلام و مسلمین را حفظ کند، بنابراین حضرت فرمود: «قوام دین به حسن خلق است»، دین مقدس اسلام همواره پیروان خود را به نرم‌گویی و ملایمت و رفتار خوب با دیگران دعوت کرده و آنان را از درشتی و تندخویی بازداشته است با لب خندان سخن بگویید، در مقابل حوادث و مشکلات صبور و بردبار باشید؛ جوانان اگر می‌خواهند زندگی خوبی داشته باشند، باید با پدر و مادرها اخلاق خود را اصلاح کنند، همیشه شاد و خندان و خوش زبان و شیرین بیان باشند، اوقات تلخی و دعوا را کنار بگذارند و با اخلاق خوش خانه را بهشت برین سازند.

درافشان گفت: امام صادق(ع) می‌فرماید: «خدا به انسان خوش اخلاق ثواب جهاد می‌دهد، صبح و شام برایش ثواب نازل می‌شود، کامل‌ترین مردم از لحاظ ایمان خوش اخلاق‌ترین آنها می‌باشد و بهترین شما کسی است که نسبت به خانواده‌اش حسن خلق داشته باشد.»، اگر می‌خواهیم خانه‌هایی آباد و عمرهایی طولانی و روزی‌های فراوان داشته باشیم، حضرت می‌فرماید که حسن خلق و نیکوکاری را در خانه‌هایتان رواج دهید که این است خلق مذهب جعفری.

وی ابراز کرد: پارسایی و تقوا یکی دیگر از سنت‌های پیامبر(ص) است که امام صادق(ع) می‌فرماید: «آنچه در حکومت ما باید افراد رعایت کنند پارسایی است، جامعه اسلامی نه تنها باید تقوا را رعایت کند بلکه باید انجام واجبات و ترک محرمات را سرلوحه قرار دهد یعنی در برابر شبهات توقف کند و مرتکب شبهات نشود و اگر احتمال می دهد انجام فعلی حرام باشد آن را ترک کند و اگر احتمال واجب بودن امری را می‌دهد، انجام دهد»، چنانچه حاج قاسم سلیمانی‌ها، همت‌ها، باکری‌ها و بروجردی‌ها از شهدای ما چنین بودند.

استاد حوزه گفت: برخی گفته‌اند علم اجتهاد از خود اجتهاد بالاتر است و شعبه‌ای از امام‌شناسی است همان اجتهادی که اصول چهارصدگانه‌اش را امام صادق(ع) به ما القا فرمود و تفریح فروعش را به عهده راویان و فقیهان جامع الشرایط گذاشت، این همان اجتهادی است که لباس جاودانگی بر قامت شریعت محمدی پوشاند، همان اجتهادی که امام صادق(ع) بابش را مفتوح و حق آزادی اندیشه در احکام حقوق و معاملات اسلامی و عامل پویایی و تحرک در اسلام نبوی را همراه با تحولات تکالیف الهی مناسب با هر اصل و زمانی میسر کرد.

وی ابراز کرد: مجاهدت‌های امام صادق(ع) بود که در تبیین اسلام ناب محمدی و گسترش اجتهاد و فقه شیعی، مذهب شیعه را مذهب جعفری و فقه آن را فقه جعفری نامیدند و در پایان حضرت می‌فرماید: «وقتی شما وفق و مدارا و ابراز دوستی و محبت و متانت و تقیه و خوش اخلاقی و پارسایی و اجتهاد را رعایت کردید، مردم را به دینتان و راهی را که در آن هستید تشویق و ترغیب کنید.»

گفت‌وگو از الهام حلاجیان