کسب رحمت الهی در شب‌های قدر

فاطمه جمشیدی، استاد حوزه و دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا از قم در خصوص شب قدر و تاریخچه آن اظهار کرد: شب قَدر یا لَیلَةُ القَدر که در سوره‌های قدر و دخان به آن اشاره شده است به عنوان بافضیلت‌ترین شب سال شناخته می‌شود و شب رحمت الهی و آمرزش گناهان به شمار می‌رود. شبی است که قرآن در آن نازل شده و امور یک‌ساله انسان‌ها مقدّر می‌شود.

وی گفت: بر اساس آیات قرآن و احادیث، ارزش شب قدر از هزار ماه بیشتر است. در این شب، فرشتگان به زمین نازل می‌شوند و بر اساس برخی روایات شیعه، مقدرات سال آینده بندگان به امام زمان(عج) عرضه می‌شود، زمان دقیق شب قدر مشخص نیست، اما بسیاری از روایات آن را در ماه رمضان می‌دانند و معمولاً به یکی از شب‌های ۱۹، ۲۱ یا ۲۳ این ماه اشاره می‌کنند.

استاد حوزه و دانشگاه ابراز کرد: شیعیان عموماً بر شب ۲۳ رمضان تأکید بیشتری دارند، در حالی که اهل سنت بیشتر بر شب ۲۷ رمضان تأکید دارند. در تفسیر نور ذیل آیه سه سوره قدر نقل شده ابوذر مى‌گويد: به رسول خدا(ع) عرضه داشتم آيا شب قدر در عهد انبيا بوده و امر بر آنان نازل مى‌شده و پس از آنكه از دنيا مى‌رفتند، نزول امر در آن شب تعطيل مى‌شده است؟ حضرت فرمودند: شب قدر تا قيامت هست.

وی گفت: آیه ۴ سوره دخان می‌فرماید: «فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ» در آن شب، هر امر مهمّى، تعيين و تقدير مى‌شود. بنابراين، شب قدر منحصر به شب نزول قرآن و عصر پيامبر(ص) نيست، بلكه در هر رمضان، شب قدرى هست كه امور سال آينده تا شب قدر بعدى، اندازه‌گيرى و مقدّر مى‌شود. نزول قرآن در این شب، آن را به شبی منحصر به فرد تبدیل کرده و نشان‌دهنده اهمیت آن در اسلام است.

جمشیدی اظهار کرد: خداوند در سوره قدر می‌فرماید: وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ «2» لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ «3» و تو چه دانى كه شب قدر چيست؟ شب قدر از هزار ماه بهتر است. 

شب قدر چگونه اصلاح فردی انسان را رقم می‌زند

وی با بیان اینکه شب قدر چگونه می‌تواند به اصلاح فردی انسان کمک کند، افزود: شب قدر به دلایل مختلف می‌تواند به اصلاح فردی کمک کند، اول نزول قرآن و هدایت الهی زیرا شب قدر، شبی است که قرآن، کتاب هدایت انسان، بر پیامبر (ص) نازل شده است. تلاوت قرآن، تدبر در آیات آن و تلاش برای فهم معانی آن در این شب، می‌تواند دریچه‌ای به سوی هدایت الهی باز کند و مسیر درست زندگی را به انسان نشان دهد. قرآن کریم، چراغ راهی است که انسان را از تاریکی‌ها و گمراهی‌ها به سوی نور و رستگاری رهنمون می‌سازد.

این پژوهشگر ادامه داد: دوم آمرزش گناهان و تطهیر روح که بر اساس روایات، شب قدر شب آمرزش گناهان است. توبه و استغفار در این شب، با نیت خالصانه و با پشیمانی از اعمال گذشته و عزم جزم بر جبران خطاهای گذشته می‌تواند موجب پاک شدن انسان از گناهان و تطهیر روح او شود. این پاکسازی روحی، زمینه را برای شروع دوباره و اصلاح رفتار و کردار فراهم می‌کند.

وی اضافه کرد: سوم فرصتی برای تفکر و خودشناسی. سکوت و خلوت شب قدر، فرصتی مناسب برای تفکر در اعمال و رفتار گذشته، ارزیابی نقاط ضعف و قوت، و شناخت بهتر خود فراهم می‌کند. انسان در این شب می‌تواند به این سوالات اساسی پاسخ دهد که من کیستم؟ از زندگی چه می‌خواهم؟ هدفم از زندگی چیست؟ چه کارهایی انجام داده‌ام و چه کارهایی باید انجام دهم؟

استاد حوزه و دانشگاه گفت: چهارم شب قدر تجدید عهد با خداوند است، شب قدر، فرصتی برای تجدید عهد با خداوند و پیمان بستن برای ترک گناهان و انجام اعمال نیک است. انسان می‌تواند در این شب با خدا عهد ببندد که در مسیر بندگی او گام بردارد، به دستورات او عمل کند و از نواهی او دوری کند.

جمشیدی ادامه داد: پنجم افزایش آگاهی و بصیرت است، عبادت و نیایش در شب قدر، می‌تواند موجب افزایش آگاهی و بصیرت انسان شود. انسان در این شب، با ارتباط با خداوند و طلب هدایت از او، می‌تواند دیدگاه روشن‌تری نسبت به زندگی و مسائل آن پیدا کند. 

استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه تقویت اراده و انگیزه را هفتمین دلیلی است که شب قدر منجر به اصلاح فردی می‌شود، تصریح کرد: تصمیم‌گیری برای تغییر و اصلاح رفتار در شب قدر، می‌تواند موجب تقویت اراده و انگیزه انسان برای رسیدن به اهداف خود شود. انسان در این شب، با الهام از فضای معنوی و با توکل بر خدا، می‌تواند گام‌های استواری در مسیر خودسازی بردارد.

اگر شب قدر را از دست دادیم، چه کنیم

وی در پاسخ به اینکه اگر فردی شب قدر را از دست دهد، آیا زمانی برای جبران آن وجود دارد، افزود: در اسلام چیزی به نام بن بست روحی وجود ندارد و همواره فرصتی برای جبران وجود دارد. خداوند در قرآن کریم به رحمت و بخشش بی‌پایان اشاره کرده و مومنان را به توبه و بازگشت به سوی او تشویق می‌کند. بنابراین، حتی اگر شخصی شب قدر را از دست دهد، همچنان می‌تواند با توبه و نیایش به درگاه خداوند، گناهان خود را جبران کند.

استاد حوزه و دانشگاه بیان کرد: ماه رمضان فرصتی برای عبادت، توبه و نزدیکی به خداوند است. در طول این ماه، سحرها و افطارها نیز زمان‌های مناسبی برای دعا و عبادت هستند. همچنین پس از ماه رمضان، می‌توان با اعمال نیک و عبادت‌های مجدد، سعی در جبران کمبودها داشت.

وی گفت: خداوند به نیت‌های خوب و تلاش‌های بندگان توجه دارد. اگر فردی نتوانست از شب قدر بهره‌برداری کند، اما در سایر شب‌ها و روزهای رمضان به عبادت و درخواست بخشش بپردازد، خداوند او را مورد رحمت قرار می‌دهد. اگرچه شب قدر به عنوان یک شب ویژه و با فضیلت شناخته می‌شود، اما در اسلام همیشه این امید وجود دارد که فرد بتواند با توبه، عبادت و اعمال نیک در زمان‌های دیگر، کاستی‌ها را جبران کند.

جمشیدی ابراز کرد: اسلام همواره مسلمانان را به استمرار در عبادت و انجام کارهای نیک دعوت می‌کند. افرادی که شب قدر را از دست دادند می‌توانند با توجه به انفاق، نماز، روزه و دعا، زندگی خود را از نو بسازند و به رحمت الهی امیدوار باشند. فرد می‌تواند در زندگی روزمره خود روحیه معنوی‌تری اتخاذ کند. انجام اعمال صالح در دیگر شب‌ها و روزهای سال، می‌توانند به نوعی جبران گناه و کمبود در شب قدر محسوب شوند. 

حکمت مشخص نبودن شب قدر

وی در خصوص حکمت مشخص نبودن شب قدر، افزود: مشخص نبودن دقیق شب قدر در اسلام حکمت‌های متعددی دارد؛ عدم تعیین دقیق شب قدر باعث می‌شود که مسلمانان در تمام دهه آخر ماه رمضان در حالت دعا و عبادت باشند. این امر موجب می‌شود که مؤمنان همواره در تلاش و جستجوی رحمت الهی باشند و به جای اینکه به دنبال یک شب خاص باشند، تلاش کنند تا در هر شب اعمال شایسته‌ای انجام دهند. نامشخص بودن شب قدر موجب می‌شود که بندگان نسبت به خداوند و رحمت او احساس نیاز و وابستگی بیشتری کنند.

جمشیدی ادامه داد: این موضوع می‌تواند سبب شود افراد بیشتر دعا کنند و به درگاه الهی روی بیاورند، زیرا هیچ‌کس نمی‌تواند به‌طور قطع بگوید که کدام شب، شب قدر است. عدم تعیین دقیق آن می‌تواند موجب شود که مسلمانان به دنبال توبه و انجام اعمال نیک در تمامی شب‌ها و روزها برآیند. عدم مشخص بودن شب قدر به ما یادآوری می‌کند که همه شب‌ها و روزها می‌توانند فرصتی برای عبادت و نزدیکی به خداوند باشند. این موضوع اهمیت دعا و نیایش در سایر زمان‌ها را نیز برجسته می‌کند.

وی بیان کرد: در تفسیر نور ذیل آیه ۳ سوره قدر آمده شايد رمز اينكه شب قدر مخفى است، آن باشد كه مردم شب‌هاى متعدد را به عبادت بپردازند، كسانى كه يک شبِ آن را درک كردند مغرور نشده و كسانى كه آن را درک نكردند، از باقى شب‌ها مأيوس نشوند.

پژوهشگر دینی در پاسخ به اینکه چگونه رحمت الهی را در شب قدر حفظ کنیم، افزود: برای حفظ رحمت الهی در شب قدر، بیدار ماندن و احیای این شب با دعا، نماز و تلاوت قرآن بسیار توصیه شده است. پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت(ع) ایشان به ویژه بر اهمیت شب بیست و سوم تأکید بیشتری داشته‌اند و در روایات آمده که حضرت زهرا(س) برای جلوگیری از خواب بچه‌ها در این شب، آب به صورت آن‌ها می‌پاشیدند. پیامبر اکرم(ص) نیز در دهه آخر ماه رمضان، بستر خواب خود را جمع می‌کردند و به احیای آن مشغول می‌شدند. بنابراین، با پیروی از سنت‌های پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) و اهتمام بر عبادت و دعا، می‌توانیم رحمت الهی را در این شب مبارک حفظ کنیم.

وی بیان کرد: استغفار و توبه واقعی می‌تواند درهای رحمت الهی را به روی انسان بگشاید. شخص باید با خلوص نیت از گناهان خود توبه کند و از خداوند طلب بخشش کند. دعا کردن در شب قدر از مستحب‌ترین اعمال است. تضرع و زاری در درگاه الهی و درخواست نیازها و خواسته‌ها باعث نزدیک‌تر شدن بندگان به خدا و جلب رحمت او می‌شود.

جمشیدی گفت: قرائت قرآن و تأمل در معانی آن در این شب، می‌تواند موجب رحمت و برکات الهی شود. انجام اعمال نیک و کارهای خیر مانند کمک به نیازمندان، صدقه دادن و رفتار خوب با دیگران در این شب می‌تواند موجب جذب رحمت الهی شود. در این شب شریف، دعا برای دیگران به ویژه اهل بیت(ع)، دوستان و خانواده نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. دعا برای دیگران می‌تواند موجب جلب رحمت الهی برای خود فرد نیز شود.

گفت‌وگو از الهام حلاجیان