مهم‌ترین هدف امام علی(ع) احیای عدالت اسلامی بود + فیلم
نویسنده کتاب «کارنامه سیاسی امام علی(ع)» بر این باور است: مهم‌ترین هدف و مسئله در بحث حکمرانی برای امام علی(ع) احیای عدالت اسلامی بود، عدالتی که حدود آن در زمان پیامبر(ص) تبیین شد و این عدالت نسبتا تا زمان ابوبکر و اواخر دوره عمر نیز وجود داشت اما در زمان حکومت «عمربن خطاب» به دلیل فتوحات زیاد ممالک مختلف از جمله بخش‌هایی از ایران، شام و مصر، به دست آوردن غنایم ارزشمند و گسیل شدن افرادی از نژاد و ملیت‌های گوناگون به مدینه باعث از بین رفتن هرچه بیشتر عدالت اسلامی شد.
«نَهجُ البَلاغه» کتابی است که در آن تعدادی از خطبه‌ها، نامه‌ها و جملات کوتاه امام علی(ع)، به کوشش سیدرضی گردآوری شده است. نهج البلاغه را دایرة‌المعارفی از فرهنگ اسلامی و از مهم‌ترین منابع برای شناخت اسلام و ارزش‌های دینی می‌دانند همچنین این کتاب شریف فصاحت و بلاغت بالایی دارد و همین امر را علت جاذبه و ماندگاری آن می‌دانند.
ایکنا به مناسبت روز نهج‌البلاغه که مصادف با ۳۰ اسفندماه است به سراغ آیت‌الله ابراهیم منهاج دشتی، نویسنده کتاب کارنامه سیاسی امام علی(ع) رفته است تا درباره عدالت اسلامی و تفاوت دیدگاه و سیاست امام علی(ع) با خلفای پیشین حضرت را پرس و جو کند؛ از این استاد حوزه و دانشگاه کتاب «خلافت و امامت در نهج‌البلاغه» نیز خواندنی شده است. در ادامه حاصل این گفت‌وگو را می‌خوانیم و می‌بینیم:
ایکنا - مهم‌ترین هدف حکمرانی امام علی(ع) چه بود؟ و به گواه تاریخ تفاوت حاکمان قبل از امام علی(ع) با ایشان در چیست؟
مهم‌ترین هدف و مسئله در بحث حکمرانی برای امام علی(ع) احیای عدالت اسلامی بود، عدالتی که حدود آن در زمان پیامبر(ص) تبیین شد و این عدالت نسبتا تا زمان ابوبکر و اواخر دوره عمر نیز وجود داشت اما در زمان حکومت «عمربن خطاب» به دلیل فتوحات زیاد ممالک مختلف از جمله بخش‌هایی از ایران، شام و مصر، به دست آوردن غنایم ارزشمند و گسیل شدن افرادی از نژاد و ملیت‌های گوناگون به مدینه باعث از بین رفتن هرچه بیشتر عدالت اسلامی شد.
عدالت اسلامی به این معنا است که هیچ تبعیض و امتیازی بین مردم نسبت به بعضی دیگر وجود نداشته باشد و از جمله تبعیض و تفاوت‌ها میزان تقوا و اخلاق حسنه باشد و این عدالت باعث از بین رفتن برتری‌های قومی و قبیله‌ای در زمان خود شد. آیه 13 سوره حجرات به همین موضوع اشاره دارد؛ «يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَأُنْثَىٰ وَجَعَلْنَاكُمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا ۚ إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ خَبِيرٌ؛ ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم و ملت ها و قبیله ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید. بی تردید گرامی‌ترین شما نزد خدا پرهیزکارترین شماست. یقیناً خدا دانا و آگاه است».
رسول خدا(ص) به صورت عملی عدالت اسلامی را اجرا می‌کردند، به طور مثال هیچ‌گونه شاخصه خاصی برای شناخت پیامبر در میان قبیله‌اش وجود نداشت و از لحاظ شمایل به ساده‌ترین مردم شباهت داشت، زمانی که افراد غریبه وارد جمعی می‌شدند که پیامبر در آن حضور داشت؛ سؤال می‌پرسیدند کدام شما محمد(ص) است! اگر سواره به جایی می‌رفتند با یک فرد پیاده همسفر نمیشدند یا شخص را سوار می‌کردند یا می‌گفتند شخص برود در مکان تعیین شده و منتظرش بماند.
در نقلی گفته شده بعد از جنگ صفین، یک نفر پیاده برای استقبال از امام علی(ع) آمد که حضرت به آن شخص فرمود برگرد و با من نیا، اگر من سواره باشم و تو پیاده ضرر اخلاقی برای هر دوی ما خواهد داشت که تو خود را کوچک‌تر از من می‌بینی و من خود را بزرگ‌تر از تو. در واقع امام(ع) با این رفتار خود نشان دادند که احترام به والی واجب است اما از جهات دیگر حاکم باید شبیه مردم باشد و حال مردم را رعایت کند.
تبعیض دیگری که در آن زمان وجود داشت مربوط به ازدواج‌ها بود که خانواده فقیر با ثروتمند نمی‌توانست ازدواج کند، اما پیامبر(ص) این تبعیض را نیز از میان برداشت. همچنین در حجه الوداع بر عدالت تأکید داشتند؛ «ای مردم! پروردگارتان یکی و پدرتان هم یکی است، همه شما فرزندان آدم بوده و آدم از خاک آفریده شده است، و بهترین شما نزد خدا، پرهیزگارترین شماست، عرب بر عجم و عجم بر عرب و سرخ بر سیاه و سیاه بر سرخ، جز با تقوی دیگر هیچ امتیازی ندارد».
ایکنا - دیدگاه شما نسبت به سیاست‌ورزی امام علی(ع) در طول حکومت ایشان چیست؟
پس از رحلت رسول خدا(ص) اولین ضربه به عدالت اسلامی در سقیفه بنی ساعده هنگام انتخاب خلیفه وارد شد که قبایل قریش، انصار را جزو برگزیدگان خلافت به شمار نیاوردند و دومین ضربه پس از فتوحاتی بود که در زمان عمر انجام گرفت، خلیفه دوم با به دست آوردن غنایم و ممالک گسترده، بین مهاجرین و انصار با سایر مردم تفاوت قائل شد و در واقع یک جامعه طبقاتی را برای تقسیم بیت‌المال به وجود آورد و در زمان حکومت عثمان اختلاف طبقاتی به اوج خود رسیده بود که در نهایت در یک شورشی بر علیه خلیفه، عثمان را کشتند.
امام علی(ع) به دنبال احیای عدالت اسلامی بود، حضرت توسط مردم انتخاب شد اما بین دو طیف که یکی ثروتمند بود و طیف دیگر مردمی که به دنبال برقراری عدالت بودند قرار گرفته بود، در چنین شرایط دشواری برای احیای عدالت اسلامی تلاش بسیاری انجام دادند اما باید توجه داشت امیرالمؤمنین علی(ع) به اندازه رسول خدا(ص) در اجرای عدالت انعطاف نداشت.
حکومت امام علی(ع) انقلابی واقعی در آن دوره‌ای بود که خلفا برای بیت‌المال ارزشی قائل نبودند، پس از قتل عثمان حضرت به خانواده او تسلیت نگفت، تمام اموالی که با بیت‌المال در خانه عثمان قرار داشت را پس گرفت و زمین‌های غصب شده را نیز برگرداند. به امام(ع) توصیه کردند معاویه که فردی قدرتمند و ثروتمند در شام بود را به عنوان حاکم آن سرزمین برگزیند که امام علی(ع) در جواب فرمود حتی حاکمیت یک روزه او را نمی‌پذیرم یعنی هیچ‌گونه قدرتی به بنی‌امیه ندادند.
ایکنا - امام علی(ع) در نهج‌البلاغه تأکید بسیاری بر عدالت دارند اما اجرای عدالت همواره با مقاومت جدی رو به رو است، چگونه می‌توان عدالت علوی را در دنیای امروز عملیاتی کرد؟
در یکی از خطبه‌های نهج‌البلاغه، امام علی(ع) به مردم هشدار داده بود که بعد از من اوضاع شما تغییر خواهد کرد و اسلام وارونه خواهد شد و خاندان بنی‌امیه بر شما مسلط خواهند شد و شما را تضعیف و تحقیر خواهند کرد. شاید بتوان اصول سیاسی را در جامعه امروز عملی کرد اما فروع و مصادیق سیاسی آن را نمی‌توان اجرایی کرد و در حال حاضر دیگر نمی‌توان حقوق بشر اسلامی را احیا کرد و متأسفانه مسلمان و غیرمسلمان به دنبال حقوق بشری امروزی هستند.
قرآن، رسول گرامی اسلام(ص)، امامان و مکتب آنان حکم معدن را دارد اما استفاده از این منابع قوی در زمان‌های گوناگون نیازمند قالب مخصوص خود است؛ در زمان گذشته بیعت وجود داشت و در حال حاضر انتخابات همچنین آزادی احزاب و برگزاری انتخابات متفاوت در واقع مصداق همان استفاده از منابع اسلامی متناسب با زمان حال است.
در واقع بنده هدف خود از نگارش کتاب «کارنامه سیاسی امام علی(ع)» را اصلاح خلافات افکار و نوعی مبارزه با تحجر می دانم و در این کتاب کوشیدم به این موضوع از منظر امیرالمؤمنین(ع) بپردازم.
گفت‌وگو و فیلم از حانیه‌سادات حسینی‌کیا
انتهای پیام
