ضرورت تغییر دیدگاه‌ها در هنر کتابت قرآن
یک استاد خوشنویسی با تأکید بر ضرورت تغییر دیدگاه‌ها در کتابت قرآن گفت: متولیان چاپ قرآن کریم از ابتدای انقلاب به دست قراء بوده است، ولی اگر در این جمع یک کارشناس خوشنویس که آگاه به تاریخ کتابت قرآن نیز باشد، در اتخاذ تصمیمات راهبردی شاهد اتفاقات بهتری بودیم.
حجت‌الاسلام والمسلمین وحید فولادزاده، کاتب قرآن کریم در گفت‌وگو با ایکنا از قم، ضمن معرفی خود و همچنین سابقه تحصیلات بیان کرد: سطح ۴ حوزه را به اتمام رسانده‌ام و در سالیان دور نماینده استان در مسابقات کشوری اوقاف در رشته قرائت بوده‌ام. همچنین در خوشنویسی، رتبه استادی را در خط ثلث دارم. در جشنواره‌های متعدد کشوری رتبه برگزیده خوشنویسی را اخذ کردم.
وی افزود: در زمینه تألیف هم توفیقاتی داشته‌ام و برگزیده کتاب سال حوزه بودم. کتاب «طرائف الحِکَم» که یک کتاب ۴۰ حدیثی به خط ثلث بود، برگزیده کتاب‌آرایی دینی در جشنواره کشوری شد. تألیف دیگر بنده، در حوزه تجوید بود. چند سال گذشته نیز با کربلا معلی در زمینه نسخه‌شناسی همکاری داشتم چون بخشی از کارهای پژوهشی بنده، در زمینه بررسی نسخ قرآنی و اعتبارسنجی حدیثی بود.
این استاد خوشنویسی با اشاره به علاقه‌مندی اعضای خانواده خود به قرآن کریم اظهار کرد: مهم‌ترین شاخصه در خانواده‌ام این است که پدربزرگم فرد مشهور قرآنی در تبریز بود که بیشتر اساتید قرآنی تبریز، شاگرد ایشان بودند. از این حیث نیز در خانواده سوابق قرآنی داشتیم. از همین‌رو، من ابتدا قرائت را آغاز کردم و سپس در زمینه خوشنویسی ورود کردم.
بیشتر بخوانید:
وی در پاسخ به اینکه کتابت قرآن کریم را از چه زمانی آغاز کرده است، گفت: کتابت قرآن را ۱۷ سال قبل به بهانه یادگیری خط ثلث آغاز کردم. زمانی که برای ادامه تحصیل به قم آمده بودم، با توجه به اینکه قم، اساتید برتر خط نسخ و ثلث ایران را دارد، این فرصت را غنیمت شمردم و از محضرشان استفاده کردم.
فولادزاده در پاسخ به اینکه چرا از بین هنرهای قرآنی، کتابت قرآن را انتخاب کرده است، بیان کرد: به‌دلیل اینکه کتابت قرآن، سنخیت خوبی با خود قرآن کریم دارد. یک قاری قرآن سعی می‌کند با لحن خودش، جنبه حزن‌آلود قرآن را به نمایش بگذارد زیرا که در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که می‌فرماید:«إِنَّ اَلْقُرْآنَ نَزَلَ بِالْحُزْنِ فَاقْرَءُوهُ بِالْحُزْنِ؛ قرآن با اندوه نازل گردیده، پس آن را با صدای حزین قرائت کنید.»
نقش کاتب در به نمایش گذاشتن قرآن کریم
وی در همین خصوص ادامه داد: یک کاتب قرآن، جنبه‌های حزن را به لحاظ بصری نمی‌تواند به نمایش بگذارد، اما در عوض، آن متانت و جدیت و به دور از هزل بودن قرآن را سعی می‌کند با خطوطی که اصطلاحاً می‌گویند سطح در آن حاکم است، به جلوه در بیاورد. سطح یعنی حرکات مستقیم و صاف که بار روان‌شناختی دارد و به‌گونه‌ای جدیت کلام را به‌صورت بصری به نمایش می‌گذارد.
این کاتب قرآن ادامه داد: مصداق قرآنی به دور از هزل بودن قرآن نیز در آیه ۱۴ سوره مبارکه طارق آمده است: «وَمَا هُوَ بِالْهَزْلِ؛ و آن شوخى نيست»؛ خط محقق که سالیان سال، قرآن به این خط نگاشته می‌شد از خط‌هایی است که سطح در آن بیشتر وجود دارد. همچنین انواع خط دیگر مانند خط کوفی، نسخ و ریحان از این ویژگی برخوردارند.
وی در پاسخ به اینکه کدام کاتبان قرآن کریم الگوی شما بودند، گفت: مرحوم میرزا طاهر خوشنویس، از کاتبان دوره پهلوی بود. پسر ایشان می‌گفت: «ما ایشان را هیچ‌گاه در خانه در حال عصبانیت ندیدیم مگر وقتی که حدود الهی مطرح بود و لازم بود غیرت دینی به خرج دهد»؛ از دیگر کاتبان، علاءالدین تبریزی است که روحانی دوره صفویه بود. از ایشان به این دلیل نام بردم و از این جهت الگو هستند که توفیق این را داشتند که تا سن پیری، قرآن را کتابت کردند و عمر بسیار طولانی داشتند.
فولادزاده ادامه داد: سومین کاتب، سهروردی است که متعلق به سده هفتم و هشتم بغداد است که خط ایشان مانند یک اسب وحشی که دارای حرکات و سکنات زیبا و جذابی است، دارای یک زیبایی خاصی است و از جذابیت‌های بسیاری برخوردار است.
وی با بیان چیستی چالش‌ها و موانع پیش روی کتابت قرآن بیان کرد: در دوره معاصر، عدم خاستگاه این هنر چالش است. یعنی بخش‌های دولتی، عمومی و خصوصی خریدار این هنر نیستند و رغبتی برای سفارش آثار این هنر نیستند. باید از جانب جامعه و یا مدیران هنری سفارشی باشد تا کاتب دست به قلم بگیرد و قرآن کتابت کند.
تغییر زاویه دید در اتخاذ تصمیمات راهبردی؛ راهکار حل چالش بی‌توجهی به هنر خوشنویسی
فولادزاده تغییر زاویه دید در اتخاذ تصمیمات راهبردی را راهکار حل این چالش دانست و اظهار کرد: یک تصمیمی چند دهه در ایران حاکم بود که طی این تصمیم قرآن‌های با نسخ ایرانی را جمع‌آوری کردند و قرآن عثمان طه تبلیغ و ترویج شد. سپس متوجه شدند که این، یک نوع خودزنی است و مرکز طبع و نشر قرآن، با یک رویکرد دیگری روی کار آمده‌اند و تلاش کردند که نسخ نی‌ریزی ایرانی را احیا کنند.
وی ادامه داد: این اتفاق افتاد ولی هنوز به نظر بنده، تغییر زاویه دید در اتخاذ تصمیمات راهبردی جای کار دارد. پیشنهادم این است که تکثرگرایی در هنر را که دنیا آن را پذیرفته، ما نیز در حوزه چاپ قرآن بپذیریم. یعنی دنبال تنوع باشیم و با خطوط مختلف، قرآن‌هایی را چاپ کنیم. این قرآن‌ها رغبت عموم را جذب می‌کند و باید در نمایشگاه قرآن کریم به نمایش گذاشته شود به جای اینکه فقط ناشران و یا مدیران دولتی، عثمان طه را برای چاپ پیشنهاد کنند.
این استاد خوشنویسی و طلبه حوزه علمیه در پاسخ به چیستی ویژگی‌های خادم قرآن گفت: وقتی کتاب اصول کافی که متعلق به مرحوم کلینی است را مطالعه می‌کنیم، به باب مبسوطی درباره قرائت و آداب قرآن می‌رسیم. از زبان ائمه در این کتاب این‌گونه نقل شده است که فرد حامل قرآن باید متواضع باشد. به نظرم اگر فردی که به نحوی به قرآن متصل است، رفتار معمولی مانند سایرین داشته باشد، مردم عادی گمان می‌کنند که او مغرور است. این در صورتی است که او رفتاری مانند بقیه مردم دارد. از همین روی، فرد قرآنی و یا به عبارتی خادم قرآن، باید بیشتر از بقیه متواضع باشد.
وی در پاسخ به اینکه دغدغه شما به‌عنوان خادم قرآن چیست، اظهار کرد: متولیان چاپ قرآن کریم، از ابتدای انقلاب تاکنون به دست قراء بوده است؛ ولی اگر در این جمع یک کارشناس خوشنویس که آگاه به تاریخ کتابت قرآن نیز باشد، در اتخاذ تصمیمات راهبردی شاهد اتفاقات بهتری بودیم. اما متأسفانه سُنبه خوشنویسان پر زور نیست و این نتایج نامطلوبی را به همراه داشته است. بیشتر تاریخ هنر را به‌دلیل این‌گونه اتخاذهای اشتباه، نادیده می‌گیریم.
فولادزاده ادامه داد: قرآن‌هایی که امروزه چاپ می‌شود به لحاظ صفحه‌آرایی ایراد دارد از طرفی ترجمه‌ها باعث خستگی چشم و از طرف دیگر حاشیه آن باعث خستگی می‌شود که همه این موارد ایجاد دافعه می‌کند. این‌ها نتیجه این است که ما تجربیات قدما را در حوزه صفحه‌آرایی نادیده گرفتیم. کاتبان گذشته، حتی مسئله سهولت خوانش را نیز مدنظر داشتند و می‌شود با استناد به نگاه این اساتید و همچنین احیا آن‌ها قرآن‌هایی را منتشر کرد.
چگونه یک اثر هنری قرآنی ماندگار می‌شود
وی درباره چگونگی ماندگاری یک اثر هنر قرآنی اظهار کرد: ما یک محکمه عدالت داریم و یک محکمه توفیق؛ اگر بخواهیم اثرمان ماندگار باشیم باید به‌دنبال قواعدی که در محکمه توفیق نوشته شده، باشیم. آنچه که باعث ماندگاری اثر می‌شود، مرتبط با قضا و قدر است. مشابه آن را در قضیه گاو بنی‌اسرائیل می‌بینیم که فرزند فرد صاحب گاو در نتیجه احترام کوچکی به پدرش، هم نامش در تاریخ جاودان شد و هم سود مادی را گرفت.
این استاد خوشنویسی افزود: در هر حوزه‌ای مطمئناً اعمالی وجود دارد که ما از وجود آن‌ها اطلاعی نداریم، اما آن‌ها در ماندگاری شخصیت و آثار ما حاضر اهمیت هستند. این در صورتی است که خلاف آن نیز هست همان‌طور که در روایتی از امام علی(ع) داریم که می‌فرمایند: «رُبَّ كَلِمَةٍ سَلَبَت نِعمَةً، و جَلَبَت نِقمَةً؛ چه بسا سخنى كه نعمتى را از كف ربوده و گرفتارى و عذاب پيش آورده است.»
وی در پاسخ به اینکه بزرگترین هنر قرآنی چیست، اظهار کرد: به نظرم بزرگترین هنر قرآنی را مسلمانان صدر اسلام و اگر دقیق‌تر بگویم، مسلمانان متصل به بعثت انجام دادند. از این مسئله، آیات انتهایی سوره مبارکه مزمل پرده برمی‌دارد. مسلمانانی که در دل شب بلند می‌شدند و قرآن می‌خواندند و آنچه که باعث پیشبرد اهداف پیامبر(ص) شد، در گرو انرژی گرفتن از قرائت‌های مسلمانان در دل شب بود. یکی از آداب قرائت قرآن نیز همین است که در دل شب قسمتی را تلاوت کنیم که به‌نظرم بزرگترین هنر همین است.
گفت‌وگو از هانیه محمدنژاد
انتهای پیام
