منجی موعود؛ مفهوم مشترک در همه ادیان

حجت‌الاسلام حمیدالله رفیعی، مدیر ادیان و مذاهب مرکز پاسخگویی به شبهات در گفت‌وگو با ایکنا از قم، در پاسخ به اینکه موعودگرایی در گفتمان ادیان به چه معناست و چه جایگاهی در الهیات ادیان بزرگ جهان دارد، اظهار کرد: موعودگرایی در ادیان معنای یکسانی دارد یعنی در آخرالزمان یک شخص الهی ظهور می‌کند و با اقامه عدل و قسط، امنیت و صلح را بر جهان حاکم می‌کند، این موضوع در متون ادیان یهودیت، مسیحیت، اسلام، زرتشت حتی در ادیان غیرالهی مانند بودیسم نیز ذکر شده است پس پیروان این ادیان انتظار ظهور را می‌کشند و در مسئله موعودگرایی و اعتقاد به یک منجی بین ادیان اشتراکاتی وجود دارد.

شباهت‌های کلیدی مفهوم منجی موعود در اسلام و سایر ادیان

وی در پاسخ به اینکه شباهت‌ها کلیدی مفهوم منجی موعود در اسلام و سایر ادیان چیست، بیان کرد: بین اسلام و سایر ادیان، سه شباهت اساسی در مفهوم منجی موعود وجود دارد که اولین آن اعتقاد به الهی بودن شخص منجی است یعنی از سوی خداوند انتخاب شده و به سوی مردم می‌آید، دومین شباهت، اعتقاد به ظهور در آخرالزمان و آخرین شباهت مشترک؛ تشکیل حکومت جهانی به دست منجی موعود است اما در مکتب بودیسم که دینی غیرالهی است معتقدند «میتریا» که اسم منجی موعود در این مکتب است، حکومت جور را می‌گیرد تا به کل جهان را «نیروانا» که همان آرامش و صلح است، برساند.

وی ادامه داد: در اسلام نام منجی موعود حضرت مهدی(عج) است که فرزند حضرت فاطمه(س)، دختر رسول‌الله(ص) است اما در سایر ادیان مانند یهودیت اسم منجی موعود ماشیح و مسیحیان مسیحا ‌نام دارد، حضرت مسیح(ع) در دین مسیحیت به‌عنوان منجی یاد شده و طبق الهیات این دین زمانی که حضرت به صلیب کشیده شد و کشته شد، سی روز بعد زنده شد و به نزد خدا رفت تا در آخرالزمان ظهور کند همچنین نام منجی موعود در مکتب زرتشت و در آیین بودیسم اسم آن بودای پنجم یا میتریا نام دارد. 

اهتمام اهل‌سنت به مسئله مهدویت

رفیعی در پاسخ به اینکه مهم‌ترین تفاوت‌های اعتقادی شیعه و سنی در مسئله مهدویت چیست، اظهار کرد: اصل اندیشه مهدویت، غیبت حضرت مهدی(عج)، ظهور حضرت در آخرالزمان و تشکیل حکومت عدالت‌محور جهانی، ظهور حضرت عیسی(ع) و اقامه نماز پشت‌سر امام زمان(عج) جزء اعتقادات مشترک همه فرقه‌های اسلامی حتی وهابیت است هرچند برخی از اهل‌سنت و وهابی‌ها مهدویت را به مکتب شیعه خلاصه می‌کنند که این موضوع ربط به ناآگاهی آنان نسبت به متون اسلامی دارد.

وی افزود: در سال 1976 میلادی در یک مجمع فقهی اهل‌سنت در عربستان به متواتر بودن احادیث مهدویت فتوا دادند و تاکید کردند تمامی احادیث اهل‌سنت و شیعه درباره مهدویت از پیامبر اسلام(ص) متواتر است و قابل انکار نیست همچنین یکی از عالمان وهابی‌ به‌نام شیخ عبدالمحسن در دانشگاه مدینه درباره مهدویت سخنرانی مفصلی انجام داد که در آخر مقاله جامعی به نام «عقیدﺓ اهل‌السنه و الاثر فی المهدی منتظر» به چاپ رسید.

نقش عالمان و مفسران اهل‌سنت در مسئله مهدویت

رفیعی بیان کرد: در منابع اهل‌سنت به خصوص منابع حدیثی، مهدویت جایگاه محکمی دارد برای نمونه در کتاب صحیح بخاری، حدیثی از پیامبر(ص) درباره منجی ذکر شده؛ «کَيفَ أنتُم إذا نَزَل ابنُ مَريَمَ فِيکُمْ، وَ امامُکُمْ مِنْکُمْ» «چگونه خواهيد بود هنگامی که عيسی بن مريم(ع) در ميان شما نازل شود و پيشوای شما از ميان خود شما خواهد بود.» همچنین در کتاب‌های دیگری از جمله صحیح ابن‌حبان، موارد الظمآن، سنن ابو داود، سنن ابن ماجه و الجامع فی‌الحدیث در باب‌های گوناگون به مسئله مهدویت پرداخته شده است حتی مفسرین اهل‌سنت نیز از آیات قرآن درباره ظهور امام عصر(عج) استفاده کردند.

وی ادامه داد: ذیل آیه‌ 9 سوره صف «هُوَ ٱلَّذِي أَرسَلَ رَسُولَهُۥ بِٱلهُدَى وَدِينِ ٱلحَقِّ لِيُظهِرَهُۥ عَلَى ٱلدِّينِ كُلِّهِۦ وَلَو كَرِهَ ٱلمُشرِكُونَ؛ او كسى است كه پيامبرش را با هدايت و دين حق فرستاد تا آن را بر همۀ اديان چيره گرداند هر چند مشركان خوش نداشته باشند» دشمنان شبهه‌ای مطرح کردند که با نازل شدن قرآن و پیامبر(ص) هنوز اسلام نتوانسته به‌طور کامل فراگیر شود و این آیه باطل است که در این مورد فخر رازی از عالمان اهل‌سنت در پاسخ به این شبهه گفت: «غلبه اسلام به کل ادیان زمانی رخ می‌دهد که امام زمان(عج) ظهور و قیام کند تا حکومت اسلامی را به وجود آورد.» 

رفیعی یادآور شد: جلال‌الدین سیوطی در کتاب الدر المنثور نیز به خوار و خفیف شدن دشمنان هنگام ظهور مهدی(عج) اشاره می‌کند، آلوسی نیز از دیگر مفسران اهل‌سنت از طریق تفسیر آیات قرآن به ظهور و قیام آن حضرت تاکید دارد و به این اشاره می‌کند که مهدی(عج) پسر فاطمه(س) و از خاندان رسول خدا(ص) است، همچنین در کتاب روح‌المعانی جلد 7 و تفسیر قرطبی جلد 8 به مهدویت و ظهور حضرت اشاره شده است.

گفت‌وگو از حانیه‌سادات حسینی‌کیا