آثار فقهی اهدای جنین در استفتائات

به گزارش ایکنا از قم، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی گرامی‌پور، عضو هیئت علمی دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه قم در نشست «بررسی اخلاقی، فقهی و حقوقی اهدای تخمک، اهدای جنین و رحم اجاره‌ای» که امروز، نهم آبان‌ماه به همت جهاددانشگاهی واحد قم در دانشگاه این استان برگزار شد، در خصوص مسائل فقهی اهدای جنین به بیان مطالبی پرداخت که در ادامه می‌خوانیم:

یکی از بندهای قانون اهدای جنین مجهول بودن اهداکننده و‌ اهدا‌دهنده است و این موضوع مصلحت دارد، در حالی که باید حق طرفین تضییع نشود و نباید فرزندی را از دیدن پدر و مادر حقیقی‌اش محروم کرد.

بررسی آثار فقهی اهدای جنین در استفتائات

نسب، ارث، نکاح، نفقه و حضانت از آثار فقهی اهدای جنین به‌شمار می‌رود، در استفتایی از آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله العالی) آمده است: آیا تلقیح نطفه مردی اجنبی به همسر مردی که بچه‌دار نمی‌شود از طریق قرار دادن نطفه در بدن او جایز است؟ آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله العالی) در پاسخ به این فتوا داده است فی نفسه اشکالی ندارد، اما باید مقدمات حرام آن اجتناب شود و بچه ملحم به صاحب نفسه می‌شود.

اگر زن شوهردارى به علت يائسگى يا غير آن تخمک‏‌گذارى نكند، آيا جايز است تخمكى از زن دوم شوهرش، بعد از تلقيح با نطفه‌ی شوهر به رحم او منتقل شود؟ و آيا در اين مورد تفاوتى است بين اينكه او يا زن دوم، همسر دائم باشند يا موقت؟

در ادامه استفتا آمده است: كدام‌ يک از دو زن مادر كودک خواهند بود؟ صاحب تخمک يا صاحب رحم؟ که در جواب می‌آید که آيا اين عمل در صورتى كه نياز به تخمک همسر ديگر به‌خاطر ضعف تخمک زن صاحب رحم باشد، به حدى كه در صورت لقاح نطفه‌ شوهر با آن، خوف اين وجود داشته باشد كه كودک معيوب متولد شود، نيز جايز است؟ در پاسخ آمده است: اصل عمل مذكور شرعاً مانعى ندارد و در اين حكم، فرقى نيست بين اينكه نكاح آنان دائم باشد يا منقطع و يا يكى دائم باشد و يكى منقطع. 

در ادامه آمده است: كودک ملحق به صاحب اسپرم و تخمک است و الحاق او به صاحب رحم هم مشكل است. بنابر‌اين بايد در ترتیب آثار نسب، نسبت به وى احتياط مراعات شود. ج: اين كار فى‏‌نفسه جايز است.

در استفتایی از آیت‌الله مکارم شیرازی آمده است: آیا هنگام ترکیب و یا تزریق اسپرم با تخمک زن و مرد اجنبی (منظور اهدای تخمک و اهدای جنین است) نیاز به خواندن صیغه محرمیت وجود دارد یا خیر در پاسخ فتوا داده است، تلقیح اسپرم و تخمک زن و مرد اجنبی جایز نیست مگر اینکه ابتدا عقد ازدواج خوانده شود و سپس بگیرند و ترکیب کنند.

با توجه به استفتای مطرح شده می‌توان گفت نظریات فقها با یکدیگر متفاوت است. در تعیین وضعیت نسب پدری طفل، اکثر فقها صاحب اسپرم را پدر می‌دانند و در مورد مادر اختلاف نظر وجود دارد که آیا مادر صاحب تخمک یا رحم یا هر دوی آن‌هاست که رهبر معظم انقلاب، صاحب تخمک را مادر می‌دانند.

تخمک زن اصل و ریشه طفل است؛ بنابراین تنها صاحب تخمک مادر است و رحم نمی‌تواند ریشه طفل باشد چون‌ رحم‌ صرفاً نقش حافظ و تغذیه تخمک باروری شده را ایفا می‌کند.

برخی بر نظریه دوم مادر صاحب رحم پایبند هستند، موافقان نظریه به آیه دوم سوره مجادله استناد می‌کنند و نظریه دوم مادری نیز طرفدار دارد که در اینجا حکم مادر رضایی و مادر حقیقی مطرح می‌شود که مشکلات ارث و... پدید می‌آید.

ارث بردن طبیعتاً تابع نسب است که اگر پدر و مادر را صاحب اسپرم و تخمک بدانند طبیعتاً طفل از آنان ارث خواهد برد، اما اگر بر دو مادری تکیه کنیم مسئله ارث دچار چالش جدی می‌شود.

آنان که طفل حاصل از اهدای جنین را به صاحبان اسپرم و تخمک نسبت می‌دهند معمولاً تمام احکام متفرع بر نسب را بر آن مترتب می‌دانند، اما با این حال در مورد رابطه وی با صاحب رحم یا قائل به محرمیت‌اند یا احتیاط می‌کنند.

اگر صاحب اسپرم را پدر بدانیم به طریق اولی باید نفقه بدهد. زیرا اگر به اعتقاد برخی فقها این موضوع را شرعی هم ندانیم در هر صورت صاحب اسپرم باید نفقه بدهد.

یادآور می‌شود، در پایان این نشست سؤالاتی در حوزه مسائل فقهی اهدای تخمک و جنین از سوی حاضران مطرح و به آنان پاسخ داده شد.