جمع میان سنت و نوگرایی، تحول ترکیبی انقلاب اسلامی بود

به گزارش ایکنا از قم، حجت‌الاسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا، استاد حوزه و دانشگاه در پانزدهمین نشست از دهمین دوره کرسی‌های آزاداندیشی با عنوان «راهبرد تحوّل؛ ضرورت گام دوم انقلاب اسلامی» که به همت مجمع هماهنگی پیروان امام و رهبری استان قم و اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر، که صبح امروز 27 شهریورماه، در دانشگاه طلوع مهر قم به صورت حضوری و مجازی برگزار شد. در این نشست با اشاره به اینکه موضوع بحث این نشست راجع به ظرفیت‌های تحول است، گفت: اولین چیزی که تحول به عنوان ظرفیت تولید می‌کند، این است که معمولاً همه ملت‌ها و کشور‌ها و همه کسانی که می‌خواهند متحول شوند و پیشرفت کنند، این‌ها یک بازگشتی به مبانی‌شان دارند. اینکه بر چه اساسی می‌خواهیم پیشرفت کنیم؟ مبنای ما چیست؟ مبنای فکری، اعتقادی و نوع انسان‌شناسی ما چیست؟ 

وی افزود: ما به عنوان مسلمان اگر می‌گوییم می‌خواهیم متحول شویم، باید معلوم شود که مبنای ما چیست؟ مبنای انسان‌شناختی ما چیست؟ مبنای هستی‌شناختی ما چیست؟ ادعای ما این است که می‌خواهیم براساس ساختار توحیدی حرکت کنیم؛ لذا هر نوع تحول و توسعه‌ای باید مبتنی بر توحید باشد. دقیقاً آن چیزی که در اصل دوم قانون اساسی پذیرفته‌ایم؛ که جمهوری اسلامی نظامی مبتنی بر توحید و اصول دین است؛ بنابراین یک ظرفیت تحول، مبناسازی است.

استاد فلسفه سیاسی حوزه و دانشگاه در ادامه گفت: ظرفیت بعدی که تحول ایجاد می‌کند این است کشوری که به سمت برنامه‌ریزی تحولی می‌رود، برنامه توسعه می‌نویسد. اصلاً خود نگاه تحولی و نگاه توسعه‌ای یک روحیه در کشور ایجاد می‌کند که ما طبق این برنامه پیش برویم. همین تحرکی که برای تحول و توسعه کشور ایجاد می‌شود یک ظرفیت بسیار مهمی است. این برنامه ریزی باعث می‌شود که کشور رو به عقب نرود، بلکه رو به جلو باشد و همه حس می‌کنند که باید به مطلوب، ایده‌آل و آرمان‌ها برسیم. این حس آرمان‌گرایی و روحیه تحول و نشاط از آثار و برکات نگاه راهبردی به تحول هست.

وی افزود: یکی از ظرفیت‌های دیگری که در کشور‌های تحول‌گرا و توسعه‌گرا ایجاد می‌شود، روحیه آزادگی و آزادی‌خواهی است. کشوری که به سمت توسعه است احساس می‌کند روز به روز بهتر می‌شود و به سمت توسعه و پیشرفت می‌رود. اقتصاد و سیاست تغییر می‌کند،به لحاظ فرهنگی، اخلاقی، رفتاری، جامعه، خانواده و در همه عرصه‌ها، کشور در مسیر توسعه قرار می‌گیرد. همین یک روحیه شاد آزادگی ایجاد می‌کند. مردم حس می‌کنند که روی پای خودشان ایستاده‌اند و وابسته نیستند و دیگران دستشان را نمی‌گیرند، این روحیه و ظرفیت بسیار مهمی است که تحول ایجاد می‌کند.

مهاجرنیا گفت: در کنار ظرفیت آزادگی یک ظرفیت مشابه آن هم استقلال است. کشوری که در مسیر و کانال تحول قرار می‌گیرد، این تحول باعث می‌شود که کشور به سمت استقلال می‌رود. یعنی وقتی شما به لحاظ اقتصادی احساس می‌کنید روی پای خودتان ایستادید، در حال پیشرفت هستید، به سمت مطلوب می‌روید، به لحاظ سیاسی در دنیا کسی روی تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری شما تأثیر نمی‌گذارد، به لحاظ فرهنگی مبتنی بر آموزه‌های دینی خودتان هستید، این یعنی استقلال. واین استقلال از اول هم از اهداف انقلاب اسلامی بود.

استاد حوزه و دانشگاه گفت: ظرفیت بعدی تحول ظرفیتی است که حوزه دین ایجاد می‌کند، شما ببینید که تجربه انقلاب اسلامی و نگاه تحولی که امام راحل به دین داشت، چه تحول عظیمی ایجاد کرد. اینکه دین می‌خواهد جهان را اداره کند، اصلاً هیچ‌کس چنین تلقی نداشت. هیچ‌کس این نگاه را نداشت که دین می‌خواهد به جهان صادر شود. اینکه دین باید زندگی اجتماعی را اداره کند، اینکه دین باید نظام‌سازی، جامعه‌سازی، دولت‌سازی و تمدن‌سازی کند. اصلاً چنین نگاهی به دین نبود. چه زمانی این نگاه ایجاد شد؟ زمانی که انقلاب صورت گرفت و تحول ایجاد شد.

وی افزود: نگاه و تفسیر و قرائتی که در حوزه دین مطرح شد، خیلی تحول ایجاد کرد و در عرصه انقلاب اسلامی عمده دستاوردش ناشی از همین تحول است. یعنی نوع نگاه به دین، چون تغییر کرد، تحول پیدا کرد، باعث شد این ظرفیت‌ها در کشور ایجاد شود که امروز به راحتی رهبری انقلاب می‌فرمایند که ما دنبال تمدن نوین اسلامی هستیم، دنبال جامعه‌سازی و دولت‌سازی هستیم. 

مهاجرنیا بیان کرد: به نظرم یکی از چیز‌هایی که خیلی باید راجع به آن بحث کرد، همین نگاه به دین است که باعث پیروزی انقلاب اسلامی شد. همین روز‌ها که راهپیمایی اربعین مطرح بود، بالاخره بزرگترین راهپیمایی تاریخ معاصر به اسم شیعه ثبت شد. این برکت بسیار بزرگی است و این ناشی از آن قرائت عظیم بود. اربعین همیشه بوده و در گذشته هم می‌رفتند منتها نگاهی که امروزه وجود دارد متفاوت است، نگاهی که خودش تحول‌آفرین است. 

رئیس اندیشکده مطالعات انقلاب اسلامی طلوع مهر با اشاره به پیاده روی اربعین گفت: امام راحل فرمودند که ما هر چه داریم از محرم و صفر داریم. این شور انقلابی و این شور حسینی را محرم و صفر در ملت ایران ایجاد کرد. ما باید با محرم و صفر و عاشورا و اربعین یک «الگو و تئوری حسینی» به دنیا ارائه دهیم، تحول انقلابی، یعنی جمع میان عاشورای عاطفی و عاشورای سیاسی. این یکی از ظرفیت‌های فوق‌العاده برای تحول، توسعه، پیشرفت و آینده‌سازی در انقلاب اسلامی است.

وی افزود: امروزه این نگاه تحولی به دین که در کشور مطرح شده است، بانی آن هم خود رهبر انقلاب هست. نهضت نرم‌افزاری، تولید علم، تولید دانش، بومی‌سازی و اسلامی‌سازی معرفت. مجموعه این نگاه به دانش و علم، تحول ایجاد می‌کند و باعث تحول است. حالا درصد تحول ممکن است کم یا زیاد باشد. اما همین نگاه تحولی ظرفیت‌هایی در کشور ایجاد کرده است. امروز مدعی هستیم که ما در بخش‌های مختلف تولیدگر هستیم. در بخش‌های نانو، در بعضی از سلول‌های بنیادی و... این‌ها تحولات علمی هستند. این‌ها ناشی از همان تفکر هستند؛ آن تفکری که خودباوری و اعتماد به نفس ایجاد کرده است. 

استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: گاهی تصور می‌شود وقتی می‌گویند تحول، یعنی اقتصاد خوب شود. اقتصاد هم اگر بخواهد خوب شود، باید مبتنی بر دانش و دین باشد. این‌ها پایه‌های تحول هستند. نمی‌شود شما در اقتصاد پیشرفت کنید، ولی در دین و علم عقب بروید؛ اگر اینطور شد، آن تحول اقتصادی مبتنی بر مبانی دینی و علمی بومی نیست و آن تحول عاریتی است. یعنی دیگران کمک کرده‌اند تا شما متحول شوید و دیگران اگر حمایت خود را بردارند شما سقوط می‌کنید.

مهاجرنیا ابراز کرد: ظرفیت بعدی، تحولی است که در نظام بین‌الملل ایجاد شد. انقلاب اسلامی نگاه‌ها را به دنیا و نظام بین‌الملل عوض کرد. ما، چون روی مشکلات اقتصادی متمرکز شدیم، این آثار و برکات انقلاب را در بیرون نمی‌بینیم. انقلاب اسلامی وقتی آمد اولین چالشی که مطرح کرد به ساختار دنیا بود. امام رسماً فرمودند که ما این نظام بین‌الملل را قبول نداریم. اینکه آمریکا ابرقدرت باشد یا شوروی یا انگلیس. امام فرمودند که اسلام می‌تواند بشریت را اداره کند. این نگاه بلند ناشی از آن نگاه تحولی امام بود که یک ظرفیت جدیدی در نظام بین‌الملل ایجاد کرد.

وی گفت: ظرفیت بعدی که بسیار هم مهم است، اینکه تحول انقلابی و راهبردی باعث می‌شود که نگاه‌ها به آینده باشد. قبل از انقلاب دین را طوری تعریف می‌کردیم که همه هویت آن در گذشته است و هیچ سهمی برای آینده قائل نبودیم. مرجعیت بزرگان، مشاهیر، سلف صالح و همه چیز‌ها را در گذشته می‌دیدیم. همه خوبی‌ها، همه فهم‌ها، مرجعیت تام و تمام را در گذشته می‌دیدیم؛ ولی انقلاب اسلامی یک نگاه رو به آینده ایجاد کرد. تولید علم، تحول علمی، تحول معرفتی، آینده‌سازی، آینده‌پژوهی، آینده نگری، این‌ها از برکات انقلاب اسلامی بود. قبلاً چنین نگاهی مطلقاً وجود نداشت. همه دینداری بر اساس روایات، فهم و عالمان گذشته بود. این که دینداری قرار است که چه تحولی ایجاد کند، اصلاً مطرح نبود. ولی امروزه ضمن اینکه مرجعیت گذشته را به نوعی قبول داریم، اما برای آینده برنامه ریزی می‌کنیم.

مهاجرنیا در پایان گفت: ظرفیت دیگر، تحول‌های ترکیبی است که انقلاب ایجاد کرد. یک سری ظرفیت‌های ناشی از این تحول انقلابی که در کشور ایجاد شد، یک نمونه آن پیاده روی اربعین است که عرض شد یا یک ترکیب دیگری که انقلاب ایجاد کرد جمع میان سنت و نوگرایی بود. انقلاب اسلامی نه تنها چیزی از مبانی سنتی را حذف نکرد، بلکه همه را در متن قانونی اساسی آورده است. یعنی همه سنت دینی را محفوظ و در کنار آن نوگرایی را هم به اوج رساند. بسیاری از ساختار‌هایی که ما امروز داریم مثل ساختار جمهوریت، قانون اساسی، نظام، جمهوری اسلامی، سیستم حکومت، نظام اجتماعی، نهادسازی و مجموعه چیز‌های مختلفی که داریم، همه این‌ها حاصل دنیای جدید هستند و این‌ها را انقلاب اسلامی ایجاد کرد و همه این‌ها ظرفیت‌هایی هستند که تحول انقلابی ایجاد کرد.