مکتب حضرت فاطمه(س)؛ عالی‌ترین کلاس تربیت دینی

یکی از راه‌های تحقق سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تطبیق برنامه‌های دستگاه عظیم تعلیم و تربیت کشور با سبک تربیتی اهل بیت(ع) است که اگر چنین باشد می‌توان برای رسیدن به جامعه آرمانی و مهدوی امیدوار بود. ساحت «تربیت اعتقادی، عبادی و اخلاقی» اولین ساحت از ساحت‌های شش‌گانه سند تحول بنیادین برای رسیدن دانش‌آموزان به مراتبی از حیات طیبه است. هدف غایی این ساحت، تلاش پیوسته برای حضور مؤثر و سازنده دین و اخلاق در تمام ابعاد فردی و اجتماعی است و برای رسیدن به این هدف باید معارف اهل بیت(ع) الهام‌بخش برنامه‌های آموزش و پرورش تراز اسلام ناب باشد.

به گواه تاریخ، در صدر اسلام یک کلاس عالى و نمونه تربیت اسلامى کودک در خانه حضرت زهرا(س) تأسیس شد. معلمان این کلاس على ‌‎بن ابیطالب و فاطمه زهرا(س) بودند و پیغمبر اکرم(ص) رسما بر آن نظارت داشت. اصول تربیتى و برنامه آن مستقیما از جانب پروردگار نازل و توسط این حضرات به بهترین نحو اجرا می‌شد تا ثمره آن تربیت برجسته‌ترین افراد امت اسلام باشد. برنامه تربیتى حضرت زهرا(س) همان بود که در قرآن کریم و احادیث پیغمبر و ائمه اطهار وارد شده است که در این یادداشت کوتاه به چند نمونه آن اشاره می‌شود.

محبت، اولین مسئله‌ای که در کلاس درس زندگانی حضرت زهرا(س) موج می‌زند و اگر از محبت‌آفرینی‌های دخت نبی مکرم اسلام درس بیاموزیم و آن را به‌کار بندیم، حضور سازنده دین را در نهاد کودک پایه‌ریزی کرده‌ایم. فراموش نکنیم که تربیت و پرورش کودک باید از زمان تولد آغاز شود زیرا چگونگى دوران شیرخوارگى و رفتار پدر و مادر در پرورش نوزاد تأثیر بسزایی دارد و شخصیت آینده او از همین ایام شکل می‌گیرد که به نظر دانشمندان و روانشناسان فن تربیت نیز ابراز محبت و علاقه به اطفال نقش حیاتی در رشد عاطفی انسان ایفا می‌کند.

محبت؛ سرچشمه اخلاق و شخصیت کودک

سرچشمه اخلاق و شخصیت آینده کودک، اظهار محبت است. آغوش گرم مادر و نوازش‌هاى خالصانه پدر، روح بشردوستى و علاقه به همنوع را در کودک مى‌دمد و از دیگرسو کودکى که با کمبود محبت مواجه باشد معمولا ترسو، خجول، ضعیف، بدبین، گوشه‌گیر و بى‌علاقه و پژمرده بار مى‌آید. در نتیجه همه این ضعف‌ها در سنین بلوغ فوران می‌کند و ممکن است به رفتارهای مخاطره‌آمیزی نظیر جنایت، دزدى و قتل نفس دست بزند تا از اجتماعى که او را دوست ندارد انتقام بگیرد. بنابراین محبت و نوازش کودک یکى از احتیاجات ضرورى او به‌شمار مى‌رود که در مکتب‌خانه حضرت زهرا(س) به تأسی از رساله عملی پیغمبر اکرم(ص) به‌طور کامل اجرا مى‌شد.

روایت شده روزى رسول اکرم(ص) به نماز جماعت مشغول بود. در همان حال هرگاه به سجده مى‌رفت امام حسین(ع) بر پشت او سوار مى‌شد و پاهایش را حرکت مى‌داد پس وقتى مى‌خواست سر از سجده بردارد حسین را مى‌گرفت و کنار مى‌گذاشت و با همین کیفیت نمازش را به پایان می‌رساند.(بحارالانوار/ ج ۴۳ /ص ۲۹۶)

به اذعان روانشناسان، معلم باید شخصیت کودک را پرورش دهد، اعتماد به نفس را به او تلقین کند و باشخصیت بار بیاورد. مربى اگر به کودک احترام نگذارد و او را کوچک شمرد، متربی ترسو و بى‌شخصیت بار مى‌آید و خودش را بى‌ارزش مى‌پندارد در نتیجه هنگامى که این کودک بزرگ شد خود را کوچکتر از آن مى‌داند که به کارهاى بزرگ اقدام کند؛ چنین فردى در اجتماع منشأ اثر نخواهد شد و به‌ آسانى زیر بار ذلت خواهد رفت، اما اگر خود را بزرگ و باشخصیت دانست، به کارهاى پست تن نمى‌دهد و زیر بار خوارى و ذلت نمى‌رود. این شخصیت نفسانى علاوه بر روش و منش مربی و معلم به تربیت خانوادگى و روحیات پدر و مادر نیز بستگى دارد، باید صفات خوب کودک را یادآورى و او را در حضور دیگران تعریف نمود و بزرگى نفس را به او تلقین کرد. حال باید دید کلاس درس حضرت علی(ع) و زهرا(س) این مهم را چگونه تعلیم داده‌اند. حضرت على(ع) به حسنین مى‌فرمود: «شما پیشواى مردم و بزرگ جوانان اهل بهشتید و از ارتکاب گناه معصومید. خدا لعنت کند کسى که با شما دشمنى کند.» (بحار‌الانوار/ ج ۴۳/ ص ۲۶۵)

همچنین حضرت فاطمه(س) روزى حسنین را خدمت رسول خدا(ص) آورد و عرض کرد: «یا رسول اللَّه حسن(ع) و حسین(ع) فرزند شما هستند. چیزى به ایشان عطا کن» ایشان فرمود: «هیبت و سیادت خود را به حسن بخشیدم، شجاعت وجود خودم را به حسین دادم.» (بحار‌الانوار/ ج ۴۳ /ص ۲۶۳)

بازشناسی، حفظ و اصلاح آداب و رسوم، هنجارها و ارزش‌های جامعه در پرتو نظام معیار اسلامی از ریز موضوعات این ساحت است. برای تحقق این مهم می‌بایست با الهام‌گیری و درس‌آموزی اولیا و مربیان از مکتب اهل بیت(ع) بر اقدام کارشناسی و برگزاری دوره‌های پودمانی برای متولیان و مجریان امر تربیت کودک و دانش‌آموز تکیه کرد تا ساحت تربیت اجتماعی و سیاسی فرهنگ‌سازی و نهادینه شود و فعالیت‌های پرورشی با محتوای آموزشی همراه شود.

اگر کودک رعایت حقوق افراد را در منزل مشاهده کرد، متوجه می‌شود که باید در اجتماع نیز حقوق دیگران را محترم شمارد، اما اگر در منزل هرج و مرج بود و حقوق افراد مراعات نشد، خوى سرکشى و تجاوز در او تقویت مى‌شود؛ این درس تربیتى به‌طور کامل در خانه حضرت زهرا(س) نمود داشت و حقوق و نظم حتی در کوچک‌ترین موارد مراعات مى‌شد. حضرت على(ع) مى‌فرماید: «روزى پیغمبر اکرم(ص) در منزل ما استراحت کرده بود، حسن آب خواست، رسول خدا برخاست قدرى شیر دوشید و در ظرفى کرده و دست حسن داد. حسین از جاى خویش بلند شد خواست کاسه شیر را از دست حسن بگیرد، اما پیغمبر اکرم(ص) جلو حسین را گرفت و نگذاشت شیر را از حسن بگیرد. حضرت زهرا(س) که این منظره را تماشا مى‌کرد عرض کرد: «یا رسول‌اللَّه گویا حسن را بیشتر دوست دارى؟»، پاسخ داد: «چنین نیست، بلکه علت دفاع من از حسن این است که او حق تقدم دارد و زودتر از حسین تقاضاى آب کرده باید نوبت را مراعات نمود.» (بحارالانوار/ ج ۴۳ /ص ۲۸۳)

وقتی کودک معلم می‌شود

حضرت زهرا(س) از همان آغاز کودکی فرزندانش را برای کسب معارف و تشویق در فراگیری، آماده می‌کرد، به‌عنوان مثال به فرزندش حسن(ع) می‌فرمود: «به مسجد برو، آنچه را از پیامبر شنیدی فراگیر و نزد من بیا و برای من بازگو کن.» امام حسن(ع) همین کار را می‌کرد و بعد به خانه می‌آمد و با سخنرانی شیرین خود، بیانات پیامبر خدا(ص) را بیان می‌نمود، از این‌رو هرزمان علی(ع) وارد خانه می‌شد، همسر خویش را حافظ آیاتی از قرآن که تازه نازل شده بود، می‌یافت، می‌پرسید: «این آیات و علوم تازه را از کجا دریافت کردی؟» می‌فرمود: «از پسرت حسن.»(کتاب زندگی حضرت فاطمه(س)/ ص ۶۵)

آنچه گذشت نمونه‌های کوچکی از سبک تربیتی اهل بیت(ع) بود که سند تحول بنیادین آموزش و پرورش به‌دنبال تحقق بخشی از آن است و امیدواریم در دولت ایران قوی، شاهد تحقق کامل همه برنامه‌های سند تحول باشیم و با جاری و ساری کردن سبک تربیتی حضرات معصومین(ع) از خانه تا مدرسه و سپس دانشگاه و جامعه، آرمان شهر مورد نظر حضرت بقیةالله‌الاعظم(عج) شکل گیرد و زمینه ظهور حجت خداوند فراهم شود.

حمید نیکزاد، دبیر ستاد همکاری‌های حوزه علمیه و آموزش و پرورش