فرصت شب قدر را از دست دادیم، چه کنیم؟

شب قدر از شب‌های مقدس و متبرک اسلامی است. خداوند در قرآن از آن به بزرگی یاد کرده و سوره‌ای نیز به نام سوره قدر نازل فرموده است. در تمام سال شبی به خوبی و فضیلت شب قدر نمی‌رسد. این شب شب نزول قرآن، شب فرود آمدن ملائکه و روح نیز نام گرفته است.  

عبادت در شب قدر برتر از عبادت هزار ماه است. در این شب، مقدرات یک سال انسان‌ها و روزی‌ها، عمرها و امور دیگر مشخص می‌شود. ملائکه در این شب بر امام زمان(ع) نازل می‌شوند و آنچه را برای بندگان مقدر شده بر ایشان عرضه می‌دارند. شب زنده‌داری و تلاوت قرآن و مناجات و عبادت در این شب بسیار توصیه و تأکید شده است که در تقدیر انسان مؤثرند.

اگر  کسی به هر دلیلی از فیض شب قدر محروم شد نباید خود را بیش از حد سرزنش کند، زیرا روز قدر هم از ارزش بالایی برخوردار است و می‌تواند روز قدر را از دست ندهد و یا شب آخر ماه رمضان و شب عید فطر یا روز عرفه و یا وقت‌های دیگر مثل شب و روز جمعه را دریابد یا با اعمالی مثل صله رحم و صدقه مقدرات را تغییر بدهد.

انجام اعمال شب قدر، وقتی ارزش خواهد داشت که بعد از شب قدر آن حال معنوی حفظ شود. بسیاری اعمال شب قدر را انجام می‌دهند، احیا می‌گیرند ولی بعد از شب قدر دوباره کارهای خود را دنبال می‌کنند؛ خوشا به حال کسانی که بعد از شب قدر، حالت معنوی را حفظ می‌کنند و در واقع شب قدر را در طول ایام سال نیز برای خود رقم می‌زنند. در این خصوص خبرنگار ایکنا از قم پای سخنان حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی‌اکبر حسینی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم نشسته تا بدانیم جاماندگان شب قدر باید چه کنند.

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدعلی‌اکبر حسینی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم بیان کرد: محور این بحث این است که انسان‌ها شرایط متفاوت و خاصی نسبت به هم دارند و دلایلی از قبیل دلداگی‌ها، ابهامات و شبهات، تنبلی‌ها و سهل‌انگاری‌ها و حتی بی‌توفیقی‌ها موجب می‌شود که انسان نتواند از فرصت‌های طلایی مانند شب قدر استفاده کند.

وی گفت: نکته مهم این است که اگر شب قدر گذشت و به هر دلیلی ما موفق نشدیم که آن را قدر بدانیم و مغتنم بشماریم، بعد از این شب چه باید کنیم؟ آیا باید یک محرومیت یک‌ ساله تا شب قدر آینده را تحمل کنیم و یک حسرت جانکاه و یأس ملال‌آور و تلخ را داشته باشیم؟ و یا اینکه در هندسه باورهای دینی ما، راهکار و جایگزینی برای خسران و جبران محرومیت وجود دارد؟

بذر یأس را در دلمان نکاریم

حسینی افزود: این پرسشی است که عده‌ای خواه و ناخواه با آن روبه‌رو خواهند شد؛ برای تبیین این موضوع نکاتی وجود دارد؛ نکته اول این است که ما با خدایی روبه‌رو هستیم که رحمتش تمام جهان هستی را پر کرده و این رحمت بیکران و بی‌دریغ به تمام افراد از هر نوع دین و اعتقادی می‌رسد و اگر ما تفسیری از لطف خدا و مفاهیم دینی و قرآنی خود داشته باشیم که باعث ایجاد یأس و ناامیدی شود، یک برداشت ناصحیح از دین است و نباید تحت هیچ شرایطی در هیچ تفسیری، بذر یأس را در دل‌ها بکاریم.

عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم گفت: مستندات قرآنی فراوانی در این رابطه وجود دارد که خداوند متعال گاهی انسان را نکوهش می‌کند که چرا از رحمت من استفاده نمی‌کنید؛ در منابع دینی ما نیز بزرگترین و سخت‌ترین گناه ناامیدی از رحمت خداست. اگر شب قدر را از دست دادیم، درست است که از یک فرصت طلایی بهره نبردیم، اما نباید ناامید شویم.

حسینی ادامه داد: نکته دوم این است که در ادعیه‌‌هایی که از معصومین که آیینه تمام نمای خداوند در روی زمین هستند به ما رسیده است، تأکید شده که هرگز از نعمت‌های خدا مأیوس و ناامید نشوید، به‌طور نمونه در دعای مکارم اخلاق امام سجاد(ع) می‌فرماید: «اللَّهُمَّ أَنْتَ عُدَّتِی إِنْ حَزِنْتُ، وَ أَنْتَ مُنْتَجَعِی إِنْ حُرِمْتُ، وَ بِک اسْتِغَاثَتِی إِنْ کرِثْتُ، وَ عِنْدَک مِمَّا فَاتَ خَلَفٌ، وَ لِمَا فَسَدَ صَلَاحٌ، وَ فِیمَا أَنْکرْتَ تَغْییرٌ» الهی چون اندوهناک شوم تو دلخوشی منی و چون محروم گردم تو محل امید منی و چون غم و غصه و مصیبت بر من هجوم آرد پناهم به توست و آنچه از دستم رود تدارکش نزد توست و هر چه تباه گردد اصلاحش از جانب توست و هر چه را ناپسند داری تغییرش به دست توست؛ این خدایی است که امام سجاد(ع) به ما معرفی می‌کند.

وی گفت: پس اگر حتی شب‌های قدر را به هر دلیلی از دست بدهیم، یأس و ناامیدی هرگز معنا ندارد، فرصتی را از دست دادیم و فرصت جایگزینی حتما وجود دارد و کاستی و کمبود، با لطف بی‎کران خدا جبران می‌شود.

حسینی تصریح کرد: نکته سوم این است که ما شب قدر را معنا کنیم و اینکه اصلاً در شب قدر چه اتفاقی قرار است بیفتد؟ خدای متعال رحمتی واسعه و بیکران برای همه موجودات عالم دارد و همه از نعمت عام خداوند برخوردارند، اما او یک نعمت ویژه برای عده‌ای خاص تدارک دیده که براساس روایات منظور، مؤمن‌ها و انسان‌های خاصی هستند که مراحلی از تعالی و تکامل انسانی را طی کردند و در منابع قرآنی از آن‌ها به‌عنوان پرهیزکاران و پارسایان یاد می‌شود.

درک و معرفت شب قدر را در طول سال برای خودمان رقم بزنیم

عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم گفت: ما در منابع دینی به این نتیجه می‌رسیم که خداوند وقت‌هایی را به‌صورت ویژه برای یک لطف گسترده برای انسان‌ها اختصاص داده است. این موارد همه، جلوه‌‌گری‌های لطف خداست که به‌صورت‌های مختلف بروز و ظهور می‌کند و مثال روشن و بارز این رحمت، ماه مبارک رمضان است که خداوند به‌عنوان سفره و ضیافت الهی یاد می‌کند و به تعبیر مقام معظم رهبری خداوند تکه‌ای از بهشت را به نام رمضان به انسان‌ها در جهنم دنیا هدیه کرده که در پرتو لطف و رحمت ویژه خدا آرام بگیریم که این لطف در شب‌های قدر ویژه‌تر می‌شود، فرصتی کوتاه و بسیار بزرگ که خداوند به پیامبر(ص) می‌فرماید حتی تو با این مقام والا از درک عظمت شب قدر ناتوان هستی.

استاد حوزه و دانشگاه افزود: خداوند برای شب قدر چند ویژگی را بیان می‌کند که یکی از آن‌ها برتر بودن از هزار ماه، یعنی یک عمر زندگی و مهم‌‌تر از آن شب نزول قرآن است. این فرصت طلایی یک رکن برخورداری از لطف ویژه خداست. رکن دوم قابلیت و استعداد انسان‌هاست که هر دوی این رکن‌ها نقشی کلیدی دارند و اگر یکی  از این دو رکن وجود نداشته باشد، ما از این فرصت محروم می‌شویم.

استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: اگر توفیق حضور در شب قدر را پیدا کنیم اما درکی از آن نداشته باشیم و حس ارتباط معنوی با خداوند و ملکوت را ایجاد نکرده باشیم، یکی از دو رکن برخورداری از نعمت شب قدر فراهم نمی‌شود.

حسینی بیان کرد: شب قدر، شبی است که سرشار از آرامش و سلامتی و امنیت است، البته ممکن است کسی که در شب قدر حاضر بوده حتی یک بهره سطحی از این لطف خداوند را نبرده باشد، پس مستعد شدن برای این فرصت یکی از دو رکن اساسی است.

شب قدر؛ فرصتی برای درک جایگاه خود در هستی

 وی افزود: اگر به هر دلیلی شب قدر را از دست دادیم ممکن است یک شب دیگر آن استعداد و شرایط فراهم شود و محیای پذیرش شویم، زیرا خدای متعال رحمتش هستی را پر کرده است و هیچ‌گونه بخلی در ریزش لطف خدا وجود ندارد. به نظر می‌رسد که ما اگر بعد از شب قدر این آمادگی را پیدا کنیم اتفاقی که باید می‌افتد.

عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم گفت: بعضی قدر را به معنای اندازه و درک قابلیت‌های وجودی معنا کردند، یعنی شب قدر شبی است که باید متمرکز شد و با تأمل و توجه به عظمت وجودی خود، جایگاه و منزلت خود در هستی را درک کرد، اگر این اتفاقات نیفتد بهره ما از شب قدر ناچیز خواهد بود.

وی افزود: اگر بخواهیم عظمت خداوند را در این هزار نام ذکر شده در دعای جوشن کبیر درک کنیم، ابتدا باید فقر و نیاز مطلق وجودی خود را نسبت به خداوند متعال بفهمیم، اینکه معصومین(ع) به خودشناسی توصیه کردند و برترین دانش نیز خودشناسی است، به این دلیل است که انسان قدر، اندازه، جایگاه و هدف خلقت و نسبت خود با خالق هستی را درک کند.

حسینی تصریح کرد: با توجه به مطالب ذکر شده اگر ما بپذیریم شب قدر یعنی شبی که فرصت ویژه به انسان داده می‌شود که مقدار و اندازه خودش را درک کند، این فرصت می‌تواند بیرون از این سه شب قدر هم اتفاق بیفتد، یعنی ممکن است در یک محیط نامناسب و یک شرایط کاملا مضطرب این شرایط در وی ایجاد شود و آن تحول لازم رخ بدهد.

استاد حوزه و دانشگاه گفت: کسانی که از شب قدر جا ماندند، این تعریف از شب قدر را دریافت کنند که این شب یعنی فرصت درک ظرفیت وجودی و جایگاه خود در هستی و استعدادهای بی‌کرانی که خداوند به ما داده است؛ این درک در هر شرایطی اتفاق بیفتد می‌تواند جایگزین باشد و نفحات شب قدر که به دگرگونی و سعادتمند شدن منتهی می‌شود را عنایت کند.

وی با اشاره به تک بیتی از غزل جامی که می‌گوید: ای خواجه چه جویی ز شب قدر نشانی/ هر شب، شب قدر است اگر قدر بدانی، گفت: این قدر بدانی هر دو معنا را در بردارد، یعنی که هم شب را قدر بدانی و هم اندازه خود را درک کنی، معیار اصلی برای برخورداری از کمال، قدردانی و توجه است نه لزوماً شب قدر؛ شکی نیست که نباید از لحظه‌های ویژه‌ای که خداوند متعال فراهم کرده است غافل شویم هر چند که جایگزین دارد.

حسینی در پایان بیان کرد: شب قدر می‌تواند یک تقدیر خوشایند و زیبا را برای ما رقم بزند، اگر مهیا شده، ارتباط برقرار کنیم و خداوند نقش رقم خوردن تقدیر را به ما بسپارد و ما را دخیل کند که این مسئله صلاحیت و زمینه داشتن شرایط را می‌طلبد.

گفت‌وگو از مهنوش بهروز